Andon Zako Çajupi

27 marca 1866 w Sheper, w Górnej Zagorii, zm. 11 lipca 1930 w Heliopolis, w Egipcie) – albański pisarz i dramaturg, działacz narodowy, prawnik.

Andon Zako Çajupi

Data i miejsce urodzenia	27 marca 1866 Sheper (Imperium Osmańskie)
Narodowość	albańska
Język	albański
Alma Mater	Uniwersytet Genewski
Dziedzina sztuki	dramat
Ważne dzieła
Baba Tomorri
Multimedia w Wiki Commons

Był synem zamożnego kupca tytoniowego – Harito Çako. W wieku 15 lat przeniósł się wraz z rodziną do Egiptu, gdzie przez pięć lat uczył się w liceum św. Katarzyny, prowadzonym przez francuskich lazarystów w Aleksandrii. Po ukończeniu szkoły w 1887 powrócił na krótko do rodzinnej wsi Sheper, a następnie wyjechał do Genewy. Ukończył studia na miejscowym uniwersytecie i w 1892 uzyskał doktorat z prawa. W 1894 roku po śmierci żony powrócił do Egiptu, gdzie pracował jako adwokat.

Uczestniczył w debacie dotyczącej alfabetu albańskiego. W 1919 roku występując w imieniu albańskiego stowarzyszenia Vëllazëria (Braterstwo), działającego w Kairze wysłał memorandum na Konferencję Pokojową w Paryżu, domagając się w nim zachowania integralności ziem zamieszkanych przez Albańczyków. W 1920 roku założył Shoqeria e Miqve (Towarzystwo Przyjaciół), które w 1928 roku sprzeciwiło się proklamowaniu monarchii w Albanii.

Także w Genewie powstały jego pierwsze dramaty, w tym wystawiana do dzisiaj komedia Pas vdekjes (Po śmierci). W swoich utworach krytycznie oceniał zwyczaje i tradycje społeczeństwa patriarchalnego. Jest uznawany za jednego z najbardziej znanych pisarzy albańskiego Odrodzenia Narodowego (Rilindja Kombetare). Jeden z utworów – wydaną w 1908 roku tragedię Burri i dheut poświęcił postaci Skanderbega. Dramat Katërmbëdhjetë vjeç dhëndër (Czternastoletni pan młody) pozostał w rękopisie i został wydany po śmierci Çajupiego.

W 1922 wydał antologię poezji włoskiej. Rita Petro w książce Vrima przedstawiła Çajupiego jako pioniera albańskiej poezji erotycznej. Był tłumaczem bajek La Fontaine'a na język albański (ukazały się w 1921).

Zmarł w Egipcie, w 1958 jego szczątki przeniesiono do Albanii. Jego imieniem nazwano teatr, działający w Korczy oraz gimnazja w Tiranie i w Prisztinie. Imię Çajupiego nosi jedna z ulic w Kamzie i w południowo-zachodniej części Tirany. W 1966 Marianthi Xhako nakręciła film dokumentalny Çajupi.

W życiu prywatnym był żonaty (żona Evgjenia zm. 1892), miał syna (Stefan).

• Baba Tomorri (Ojciec Tomorr, Kair 1902)
• Dhjata e vjetër e shfaqur, znane też jako: Baba Musa lakuriqë (satyra)
• Burri i dheut (Boży mąż, tragedia, 1908)
• Pas vdekjes (Po śmierci, wydane pośmiertnie w 1937, komedia)
• Vepra dramaturgjike (Tirana, 2001)
• Vepra letrare : Baba Tomorri; Poezi të ndryshme; Baba Musa lakuriq... etj. (Tirana, 2001)

• Robert Elsie: A Biographical Dictionary of Albanian History.. I.B. Tauris: 2013, s. 69. ISBN 978-1-78076-431-3.
• Gjergji Zheji: Andon Zako-Çajupi: Jeta dhe veprat. Tirana: 1969. (alb.).brak strony w książce
• Andon Zako Cajupi. = 2021-09-07 [online], albanianliterature.net [zarchiwizowane z adresu 2015-07-17]  (alb.).