Marcel Duchamp

La seuna influéncia per d'artistes e moviments posteriors es considerable e contunha fins ara.

Per a Duchamp l'espectador joga un ròtle essencial dins lo fach artístic: L'acte creatiu o fa pas sonque l'artista; l'espectador met l'òbra en contacte amb lo mond exterior mejans las seunas interpretacions e ensags de lectura, atal apond la seuna contribucion a l'art creatiu.

Nascut dins una familhaa d'artistas, Marcel Duchamp es fraire de l'escultor Raymond Duchamp-Villon (1876-1918), del pintre Jacques Villon (Gaston Duchamp) (1875-1963), e de la pintra Suzanne Duchamp (1889-1963) mardada al pintra Jean Crotti.

Duchamp es un artista que revolucionèt la concepcion de l'art del Sègle XX. La seuna òbra es eterogena e complèxa e se pòt gaire se restacar a un sol moviment artistic, perque la seuna òbra travèrsa gaireben totas las avantgardas del començament del sègle, coma lo futurisme, lo cubisme, lo Dadaïsme e lo surrealisme.

Al començament, frequentèt amb assiduïtat las òbras d'artistas d'inspiracion cubista com Fernand Léger o Robert Delaunay, tanben aquelas d'Albert Gleizes e Jean Metzinger, autors de l'òbra Du Cubisme (Sul cubisme) en 1912.

En 1913, als Estats Units d'America, las nòvas experimentacions europèas foguèron presentas a l'exposicion Armory show de Nòva York. Duchamp presentèt lo seu Nu descendant un escalier («Nu descendent un escalièr») que causèt tan la furor coma l'escandal. Dins aquela òbra, que rebat divèrsas tendéncias cubistas e futuristas, Duchamp exprimís lo moviment continú amb una seriá de figuras superpausadas, dins una experiéncia similara a la cronofotografia.

S'alunhant de la pintura per un temps, entre 1913 e 1915, bastigèt lo seus primèrs ready-made, objèctes quotidians collectats a per lor neutralitat estetica: Roue de bicyclette («Ròda de bicicleta») de 1913 o Le porte bouteille («La pòrta botelha») de 1914 ne son d'exemples probants. El 1917, amb la seuna Fontaine («Font»), atenguèt l'apogèu de la celebritat. L'escultura consistís en un urinari signat «Richard Mutt». Segons Duchamp: «Que Richard Mutt aja fabriquèt aquela font de las seunas mans a ges d'importància, sonque l'a causit. Prenguèt un objçcte ordinari de la vida quotidiana e lo placèt de biais que la significacion d'usatge a desaparegèt jos un nòu nom e un nòu punt de vista, creèt un biais nòu de veire un dich objècte».

Installat a Nòva York en 1914 venguèt amic Man Ray, Stieglitz e Francis Picabia, amb eles que fondèt la revista predadá 291, qu'aurá un impacte indenegable sul moviment dadaïsta venent.

Mejans las seunas òbras, Duchamp abordèt una reflexion sus la nocion d'Art, sus l'estetica, davançant atal l’art conceptual, lo pop-art, lo fluxus e l'happening, que faguèron de manlèus frequents a las realizacions artísticas de Duchamp. Lo escrichs foguèron publicats jol nom de Duchamp du signe en 1958, e Marchand du sel, lo meteis an. Foguèt, tanben, lo creator d'un personatge de ficcion, Rrose Sélavy, escultor e autor d'aforismes.

Benlèu la seuna òbra mai rica e estranha, pr'amor fòrça complèxa, es Mariée mise à nu par ses célibataires, même coneguda popularment jol nom de Grand Veire, realizada su un panèl de veire. Lo Grand Verre es l'acabament d'estudis preliminaris d'òbras anterioras, que correspondon a l'obsession de trobar una «forma vertadièra» invisibla obtinguda per contacte, amb per objècte de sintetizar totas las seunas teorias magicas e la seuna teoria de l'art coma «fach mental». Realizat amb de materials fòrça diverses coma d'òli, d'aram o de plomb montats sus doas placas de veire, aquela òbra foguèt damatjada, se fendasclar e se traucant, dins un transpòrt en 1916, mas Marcel Duchamp refusèt de la restaurar.

Los darrièrs ans de la seuna vida, Duchamp realizèt una òbra pel Musèu de las Bèlas Arts de Filadèlfia, Étant donné 1) La chute d'eau 2) le gaz d’éclairage (1944 - 1968), ensems escultural erotic, enebit a la vista del public per la seuna volontat.

L'epitafe de la seuna pèra tombala cementèri de Roan es: «D'ailleurs, c’est toujours les autres qui meurent» («e puèi, son totjorn los autres que morisson»).

Foguèt, fòra del seu trabalh artístic, un excellent jugaire d’escacs internacional. Campion de l'Nauta Normandia en 1924, participar mai d'un còp al campionat de França e èra membre de l'equipa francesa a l'Olimpiada d'escacs de 1928 a l'Aia, a l'Olimpiada d'escacs de 1930 a Amborg, a l'Olimpiada d'escacs de 1931 a Praga, e a l'Olimpiada d'escacs de 1933 a Folkestone.

•  Duchamp. Anagrama, 1996. ISBN 84-339-7249-9. 
• Pierre Cabanne, Conversaciones con Marcel Duchamp, Ed. Anagrama, Barcelona, 1972.

• Videoartworld: The Masters Series (Domèni Públic; filmees e documentals de Duchamp en línia.) (en)
• (en) The Marcel Duchamp Studies online Journal (en)