Patriarch: Geestelijke leider in het jodendom en christendom

In het oosters christendom, maar ook in de Latijnse Kerk, worden bepaalde kerkleiders "patriarch" genoemd.

De term patriarch gebruikt men ook voor een oude wijze man. De vrouwelijke tegenhanger kan dan een matriarch zijn.

In het jodendom is een patriarch een aartsvader. Abraham, Isaak en Jakob zijn de aartsvaders.

In het kerkelijk recht van het christendom is een patriarch een (aarts)bisschop met volmachten over een groot kerkelijk gebied, het patriarchaat.

De bisschoppen van Alexandrië (Egypte), Antiochië (Syrië) en Rome (het Westen) werden vanouds als patriarchen erkend. Dit hing samen met de apostolische oorsprong van hun bisschopszetels.

Later kregen de bisdommen van Constantinopel (in 381), als toenmalig machtscentrum van het Oost-Romeinse Rijk, en van Jeruzalem (in 451), als de stad waar Christus gekruisigd, gestorven en herrezen was, eveneens de benaming van patriarchaat.

In de oosterse kerken wordt de titel van patriarch gebruikt voor diegene die aan het hoofd van een patriarchaat staat.

Het oecumenisch patriarchaat van Constantinopel bezit sinds het Groot Schisma van 1054 een bijzonder statuut. Na de verovering van Constantinopel door de Turken in 1453 brokkelden het gezag én het jurisdictiegebied van de patriarch van Constantinopel steeds meer af, al is hij tot op heden de "primus inter pares" (de eerste tussen gelijken) binnen de orthodoxie. Zie ook: Lijst van patriarchen van Constantinopel

In de Rooms-Katholieke Kerk is de titel in gebruik als eretitel voor de aartsbisschoppen van Venetië, Lissabon en Goa. De patriarchen van Lissabon droegen en gebruikten in hun wapenschild tot voor kort een tiara.

De oosters-katholieke kerken of geünieerde Kerken hebben hun patriarchaatstitel na de unie met Rome behouden. Daarom staan patriarchen aan het hoofd van de Koptisch-Katholieke Kerk, de Melkitische Grieks-Katholieke Kerk, de Syrisch-Katholieke Kerk, de Maronitische Kerk, de Chaldeeuws-Katholieke Kerk en de Armeens-Katholieke Kerk.

Oosterse Patriarchen gebruiken in de liturgie een bijzondere Patriarchale staf. Deze staf zien we ook terug in de heraldische wapens van de patriarchen.

Patriarchen van de Nestoriaanse kerken

Patriarchaat	Land	Kerk	Patriarch	Rang
Babylon	Irak	Assyrische Kerk van het Oosten	Mar Awa III	katholikos-patriarch
Bagdad	Irak	Oude Kerk van het Oosten	Mar Gewargis III Younan	katholikos-patriarch

Patriarchen van de oriëntaals-orthodoxe kerken

Patriarchaat	Land	Kerk	Patriarch	Rang
Alexandrië	Egypte	Koptisch-Orthodoxe Kerk	Theodorus II	paus-patriarch
Antiochië	Syrië	Syrisch-Orthodoxe Kerk	Ignatius Aphrem II Karim	patriarch
	India	Malankara Jacobitisch-Syrisch-Christelijke Kerk	Baselios Thomas I	katholikos
Armenië (Edzjmiatsin)	Armenië	Armeens-Apostolische Kerk	Karekin II	katholikos-patriarch
Armenië (Antelias)	Libanon	Armeens-Apostolische Kerk	Aram I	katholikos-patriarch
Armenië (Constantinopel)	Turkije	Armeens-Apostolische Kerk	Sahag II Mashalian	patriarch
Armenië (Jeruzalem)	Israël/   Palestina	Armeens-Apostolische Kerk	Nourhan Manougian	patriarch
Eritrea	Eritrea	Eritrees-Orthodoxe Kerk	vacant	patriarch
Ethiopië	Ethiopië	Ethiopisch-Orthodoxe Kerk	Aboena Mathias	katholikos-patriarch
India	India	Malankaarse Syrisch-Orthodoxe Kerk (Indiaas-Orthodoxe Kerk)	Baselios Mar Thoma Mathews III	katholikos

Patriarchen van de oosters-orthodoxe kerken

Patriarchaat	Land	Kerk	Patriarch	Rang
Alexandrië	Egypte	Grieks-orthodox patriarchaat	Theodorus II	paus-patriarch
Antiochië	Syrië	Grieks-orthodox patriarchaat	Johannes X	patriarch
Bulgarije	Bulgarije	Bulgaars-Orthodoxe Kerk	vacant	patriarch
Constantinopel	Turkije	Oecumenisch patriarchaat	Bartholomeus I	oecumenisch patriarch
Georgië	Georgië	Georgisch-Orthodoxe Kerk	Ilia II	katholikos-patriarch
Jeruzalem	Israël/   Palestina	Grieks-orthodox patriarchaat	Theofilus III	patriarch
Moskou	Rusland	Russisch-Orthodoxe Kerk	Kirill	patriarch
Roemenië	Roemenië	Roemeens-Orthodoxe Kerk	Daniel	patriarch
Servië	Servië	Servisch-Orthodoxe Kerk	Porfirije	patriarch

Patriarchen van de Katholieke Kerk

Patriarchen van de oosters-katholieke kerken

Patriarchaat	Land	Kerk	Patriarch	Rang
Alexandrië	Egypte	Koptisch-Katholieke Kerk	Ibrahim Isaac Sidrak	patriarch
Antiochië	Libanon	Maronitische Kerk	Béchara Boutros Raï	patriarch/kardinaal
Antiochië	Syrië	Melkitische Grieks-Katholieke Kerk	Youssef I Absi Gregorios III Laham	patriarch patriarch-emeritus
Antiochië	Libanon	Syrisch-Katholieke Kerk	Ignace Joseph III Younan	patriarch
Bagdad	Irak	Chaldeeuws-Katholieke Kerk	Louis Raphaël I Sako	patriarch/kardinaal
Cilicië	Armenië	Armeens-Katholieke Kerk	Raphaël Bedros XXI Minassian	katholikos-patriarch

Grootaartsbisschoppen van de oosters-katholieke kerken

Grootaartsbisdom	Land	Kerk	Grootaartsbisschop	Rang
Kiev	Oekraïne	Oekraïense Grieks-Katholieke Kerk	Svjatoslav Sjevtsjoek	grootaartsbisschop
Făgăraș en Alba Iulia	Roemenië	Roemeense Grieks-Katholieke Kerk	Lucian Mureşan	grootaartsbisschop/kardinaal
Ernakulam-Angamaly	India	Syro-Malabar-Katholieke Kerk	Raphael Thattil George Alencherry	grootaartsbisschop grootaartsbisschop-emeritus/kardinaal
Trivandrum	India	Syro-Malankara-Katholieke Kerk	Baselios Cleemis	grootaartsbisschop-katholikos/kardinaal

Merk op dat patriarchen en grootaartsbisschoppen van de oosters-katholieke kerken - die met de Rooms-Katholieke Kerk geünieerd zijn - tot kardinaal van deze kerk verheven kunnen worden. Patriarchen krijgen dan de rang van kardinaal-bisschop zonder toekenning van een suburbicair bisdom; grootaartsbisschoppen worden gewoonlijk kardinaal-priester.

Patriarchen van de Latijnse Kerk

Patriarchaat	Land	Patriarch	Rang
Latijns patriarchaat van Jeruzalem	Israël/   Palestina	Pierbattista Pizzaballa Fouad Twal Michel Sabbah	patriarch/kardinaal patriarch-emeritus patriarch-emeritus
Lissabon	Portugal	Rui Manuel Sousa Valério Manuel Macário do Nascimento Clemente	patriarch patriarch-emeritus
Venetië	Italië	Francesco Moraglia Angelo Scola	patriarch patriarch-emeritus

Titulaire patriarchaten

Patriarchaat	Land	Opmerkingen
Oost-Indië	India	titulair patriarchaat sinds 1886; huidige titelhouder is Filipe Neri António Sebastião do Rosário Ferrão
West-Indië	Spanje	titulair patriarchaat sinds 1524; vacant sinds 1963

Voormalige patriarchaten

Patriarchaat	Land	Opmerkingen
Latijns patriarchaat van Alexandrië	Egypte	ingesteld in 451; titulair patriarchaat sinds 1219; vacant sinds 1954; opgeheven in 1964
Latijns patriarchaat van Antiochië	Syrië	ingesteld in 325; titulair patriarchaat sinds 1098; vacant sinds 1953; opgeheven in 1964
Aquileia	Italië	ingesteld in 560; opgeheven in 1751
Latijns patriarchaat van Constantinopel	Turkije	ingesteld in 1205; titulair patriarchaat sinds 1286; vacant sinds 1948; opgeheven in 1964
Grado	Italië	ingesteld in 570; in 1451 omgezet in patriarchaat Venetië
Patriarchaat van het Westen	Italië	opgeheven in 2006

•  
  Patriarchaal processiekruis met twee armen waarvan de onderste langer dan de bovenste is
•  
  Wapen van een patriarch van de Rooms-Katholieke Kerk die géén kardinaal is
•  
  Wapen van een Armeens patriarch met doctorstitel
•  
  Patriarchale staf

• Patriarchaat (sociologie)

 

Zoek patriarch op in het WikiWoordenboek.