Een paradigma is het stelsel van modellen en theorieën dat, binnen een gegeven wetenschappelijke discipline, het denkkader vormt van waaruit de werkelijkheid geanalyseerd en beschreven wordt.
Langer bestaande paradigma's worden vaak niet meer bewust beleefd. Het onderwijs in een gegeven vakdiscipline maakt een paradigma impliciet vanzelfsprekend.
Paradigma, een leenwoord ontleend aan het Oudgriekse παράδειγμα, betekent oorspronkelijk voorbeeld; het Griekse meervoud παραδείγματα paradigmata wordt vaak vernederlandst tot paradigma's.
In de Timaeus van Plato is paradigmata een van de synoniemen die Plato in zijn leer gebruikt voor ideale uit de bovenwereld afkomstige oerbeelden of Ideeën. Aan de hand van deze Ideeën kon De goddelijke werkman de aardse wereld vormgeven.
Als leenwoord wordt paradigma vanuit zijn oorspronkelijke Griekse betekenis voorbeeld in de grammatica en in de retorica gebruikt: respectievelijk paradigma als voorbeeld-rijtje van woordvervoeging en paradigma als synoniem voor een, tijdens een betoog als voorbeeld gebruikte, parabel of fabel. In 1962, geïnspireerd door Plato, introduceerde Thomas Kuhn in zijn boek The Structure of Scientific Revolutions de term paradigma met de betekenis van tijdsgebonden maatschappelijke/wetenschappelijke mentale gesteldheid.
Een nieuwe wetenschappelijke waarheid overwint niet door de tegenstanders te overtuigen en hen het licht te laten zien, maar omdat de tegenstanders ten slotte sterven en er een nieuwe generatie opgroeit die ermee vertrouwd is. (Max Planck, in zijn wetenschappelijke autobiografie)
De wetenschapsfilosoof Thomas Kuhn beschreef de voortschrijdende ontwikkeling van kennis in de vorm van paradigma's. Bij het toepassen van een wetenschappelijke methode komen steeds opnieuw waarnemingen naar boven die niet in de bestaande modellen of paradigma's passen (anomalieën). Gedurende enige tijd is het mogelijk om via kleine aanpassingen van een model de nieuwe waarneming in te passen, maar soms gebeurt het dat deze opeengestapelde aanpassingen een model steeds meer onder spanning zetten: het model is niet langer mooi, maar kent vele uitzonderingen of bijzondere situaties. Op zulke momenten kan een nieuwe set theorieën ontstaan, een nieuw paradigma, dat op een andere manier alle tot dan toe bekende waarnemingen kan verklaren. Er zal zich rond de nieuwe theorie een groep wetenschappers vormen die de nieuwe theorie aanhangen, maar tegelijkertijd zal er onder andere wetenschappers een weerstand opkomen tegen deze verandering; deze laatste groep zal de oude theorie blijven verdedigen. Als de nieuwe theorie succesvol blijkt en steeds meer aanhang krijgt, is er sprake van een paradigmaverschuiving.
Een dergelijke paradigmawisseling betekent volgens Kuhn overigens niet dat er een beter, vooruitgegaan paradigma voor het oude in de plaats komt, dat er sprake zou zijn van toenemende kennis. Hij stelt dat de opeenvolgende paradigma's onderling gelijkwaardig zijn: het menselijk denkkader verandert bij iedere wisseling zo sterk dat de wereld er nadien onvergelijkbaar anders uitziet. Er is, aldus Kuhn, geen sprake van onderling meer- of minderwaardige, maar van verschillende paradigma's. Binnen ieder afzonderlijk paradigma bleken in het verleden nieuwe wetenschappelijke inzichten steeds mogelijk, natuurwetenschappers slagen er op enig moment in vraagstukken op te lossen binnen het dan geldende paradigma.
Kuhn bestrijdt verder Karl Popper wat betreft het belang dat deze hecht aan de falsificatie voor de wetenschap. Kuhn stelt dat tijdens de periode van gelijke bewijzen van het op dat moment heersende paradigma er geen serieuze falsificatie geduld wordt, terwijl tijdens een paradigmaverschuiving of wetenschappelijke revolutie geen redelijke discussie tussen het oude en nieuwe paradigma mogelijk is.
Een kritiek op Kuhn is dat zijn paradigmabegrip alle kanten uitgaat en nauwelijks gedefinieerd is. Masterman onderscheidde niet minder dan 21 betekenissen waarin hij de term in zijn hoofdwerk gebruikte.
Bronnen, noten en/of referenties |
This article uses material from the Wikipedia Nederlands article Paradigma (wetenschapsfilosofie), which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). De inhoud is, tenzij anders aangegeven, beschikbaar onder CC BY-SA 4.0 Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Nederlands (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.