Феллини, Федерико

Каннский фестивальысе «Шӧртньӧ пальме укш» («Золотая пальмовая ветвь») да вич «Оскар» премийже.

Федерико Феллини
итальянла Federico Fellini
Шочын	1920 ий 20 Шорыкйол(1920-01-20)[…]
Шочмо вер	Римини[d], Эмилия-Романья[d], Королевство Италия[d]
Колен	1993 ий 31 Шыжа(1993-10-31)[…] (73 ий)
Колымо вер	Рим, Италий
Эл	Италий
Тыршымаш алан	кинорежиссёр, сценарист, сатирик, художник комиксов, серызе, режиссёр
Кышкар:Wikidata gender switch	Джульетта Мазина[d]
Чап пӧлек да премий	Императорская премия[d] (1990 ий) премия «Оскар» за выдающиеся заслуги в кинематографе[d] (1991 ий) премия BAFTA за лучшую работу художника-постановщика[d] премия «Голубая лента» за лучший иностранный фильм[d] премия «Бодиль»[d] Золотая пальмовая ветвь[d] премия «Давид ди Донателло» за лучшую режиссуру[d] Давид Лукино Висконти[d] David di Donatello for Best Original Script[d] David René Clair[d] Гильдия режиссёров Америки[d] премия Европейской киноакадемии за пожизненные достижения[d] (1989 ий) Film Society of Lincoln Center[d] French Syndicate of Cinema Critics Awards[d] премия «Серебряная лента» за лучшую режиссуру[d] премия «Серебряная лента» за лучший сценарий[d] премия «Серебряная лента» за лучший сюжет[d] Kansas City Film Critics Circle Awards 1966[d] Кинэма Дзюмпо[d] награды Московского международного кинофестиваля[d] премия кинокритиков Нью-Йорка[d] премия Святого Георгия[d] SESC Film Festival[d] Премия Большого жюри (Венецианский кинофестиваль)[d] Золотой лев за карьеру[d] Серебряный лев[d] (1953 ий) Давид ди Донателло[d] (1957 ий) Серебряная лента[d] (1954 ий — 1980 ий)
Сайт	federicofellini.it
Медиафайлы на Викискладе

Самырык пагыт

Федерико Феллини 1920 ийыште 20 январьыште Риминиште шочын. Тудын Урбано Феллини ачаже (1894—1956) да Ида Барбиани аваже (1896—1984) 1918 ийыште в Римыште ушненыт. Тиддеч вара Риминишке илаш кусненыт, тушто ачаже коммивояжерлан пашам ышташ тӱҥалын. Федерикон ешыште эше кок йоча лийын: Рикардо (1921—1991) ден Мария Маддалена (1929—2002).

Федерико черле икшыве кушкын. Йочаж годым Феллини сценке-влакым шындаш йӧратен: маскым ыштылын, курчакым сӱретлен, костюмым урген. Гастроль дене толшо цирк тудын чонланже еш келшен. Федерико классический шинчымашым налын – Фаошто монастырь школым тунем пытарен. 1937 ийыште Флоренцийыш куснен, куштыжо репортёрлан тунемын, Демоса Боннини йолташыжын «Фебо» фирмыштыже карикатуристлан пашам ыштен. 1938 ийыште Феллини Римышке пӧртылын. Вокзал деч умбалне огыл илен, пошкудыжо китай сатузо, шолыштшо да проститутко лийиныт. Каҥга улмыжлан кӧра Федериком «Ганди» манын лӱмденыт. Тиде пагытыште, газет ден журналлашке сӱрет-влакым колтен, илаш оксам ыштен, варьете, рекламе да изи радиопостановкылан текстым возен.

1938 ий гыч 1942 ий марте антифашизм дене.палыме юмористический «Марк Аврелий» журналыште савыкталтеш. Сценарий-влакым возаш темлымаш деч ончыч шымшӱдӧ наре произведенийже тӱняшке ужын.

Сар жап

Армий деч утлаш манын, Федерико тӱрлӧ чер-влакым симулироватлен. 1943 ийыште ик римский радио дене Феллинин йӧратыше-влак – Чико ден Полина – нерген оҥай передаче каен. Вашке тудлан нине историй-влакым экранышке лукташ темленыт, тыге, Феллини постановко дене пашам ышташ тӱҥалын. Ик мурышыжо мотор Джульетта Мазина лийын. Тудак Федерико Феллинин пелашыже лияш кӧнен. Феллини тудым ик эн тӱҥ вдохновенийлан шотлен.

Сӱан деч вара икмыняр арня эртымек, Джульетта мӱшкыраҥын, но йоҥылыш камвочмылан кӧра, йочаже лектын возын. 1945 ийыште март тылзыште Феллинин эрге шочын, тудым ачажын лӱм дене лӱмденыт. Но изи Федерико лушкыдо тазалыкан лийын, садлан шочмыж деч вара кок арня гыч колен. Тылеч вара Феллини ешын йоча лийын огыл.

Кунам Римышке союзный войска пурен, Феллини йолташыже дене изи лавкыште сеҥыше-влаклан шарж дене ужаленыт. Икана нуно дек Роберто Росселлини пурен. Тудо немыч салтак-влак деч колышо рим священник дон Морозини нерген кӱчык кином сниматлынеже улмаш. Феллини темым ккумдаҥден, Серджо Амидеи да Роберто Росселлини дене пырля «Рим, открытый город» фильмлан сценарийым возен. Пиал нунылан шыргыжалын. Фильм неореализмлан тӱҥалтышым пыштен. Федерико кумдан палыме сценарист лийын. Феллини эше икмыняр сценарийым возен, мутлан, Роберто Росселлинин «Пайза» фильмжылан. Тыгак 1948 ийыште Феллини Росселлинин «Любовь» лентыштыже сниматлалтеш.

1950 ийыште Федерико Альберто Латтуада дене пырля шке икымше «Огни варьете» фильмжым шында. Феллини «Белый шейх» (1952) у фильмлан сценарийым возен, режиссёржо Антониони лийшаш улмаш, но пуымо сценарий почеш сниматлаш келшен огыл. Садлан Феллини фильмым шке войзен. Сеҥымашым тиде фильм конден огыл, но моло кокытшо – «Маменькины сынки» ден «Любовь в городе» (коктынат — 1953 ийыште) калык да критика порын вашлийыныт. «Маменькины сынки» 1953 ийыште Венецианский кинофестивальыште «Серебряный лев» премийым налын, да, эн сай шкешотан сценарий манын, «Оскар» премийлан номинироватлен.

Дорога

Эше 1949 ийыште Федерико Феллини «Дорога» фильм деке сценарийым возен, но сниматлаш нигузе йӧным муын кертын огыл. Продюссерым мумеке, Феллини 1953 ий шошо 1954 ий марте пашам ышташ тӱҥалеш, шукыжым пӱртӱсыштӧ сниматлен. Тӱҥ геройлан Федерико Джульетта Мазинам, шке пелашыжым, да Энтони Куиннаим ойырен. Тиде фильм дене паша деч вара Федерико Феллинин психикыже тодылалтеш ,кузе шке авторжо вара ойла, «Чон Чернобыль». Чыла тургым гыч лемылан пӧлек — фильм чылаштлан келшен. 50 деч шукырак награде, нунын коклаште 1957 ийысеВенецианском кинофестивальысе «Серебряный лев» да эн сай йот фильмлан «Оскар» премий. Вий-куат да талант дене ӧрыктарыше итальян режиссерын произведенийже реализмын символический притче деке кораҥмым ончыктен; кызытат кинематографический шедевр улеш. Фильмын сеҥымашыже коммерческий лийын, тидыже Феллини ешлан Париолиште, Римын эн ужар районыштыжо, сай квартирым налаш йӧным ыштен.

Ночи Кабирии

Шагал палыме «Мошенники» (1955) фильм деч вара Феллини адакат ик шедеврым сниматла — «Ночи Кабирии» (1957). Героинян (тудым Джульетта Мазина модын) порылыкыштыжо да трагический ӱшанымаштыже Феллини Поро ден Осалын кучедалмаште ала-могай нимучашдыме мистический ыҥым кычалын.

Сладкая жизнь

Федерико Феллинин кӱкшӧ точкылан 1960 ийысе «Сладкая жизнь» фильм лийын. Тудым «экономический ӧрмаш» шужен ийым итальян калыкын философский притче семын ончыман. Шонат, Феллини эн ончыч илыш могай кӱлдымӧ, пуста, шкет илымаш да шкет кодмаш калыкын торлен илыме нерген ончыктынеже улмаш. Шке Феллини тидден ок келше. Режиссёр илыш мондалтыме тат гыч шога, кудыжым шере вино семын йӱмӧ шуэш. Но шукыжым обществылан вызов манын шотленыт. Йырваш тынар шуко.нужнан илыше улмеке, уто-ситыш нерген кузе шонаш лиеш? Но Феллини умылтарынеже улмаш, илышын шерыжым кажне еҥ тамлен кертеш, тудым пален налаш гына кӱлеш.

Ватикане картине нерген шӱкшын ойленыт, поснак стриптиз сцене келшыдымашым луктын. Газета «Оссерваторе романо» фильмлан «Омерзительная жизнь» лӱмым пуэн, кугу статьялам возен, тудым чараш йодын, да кажныжым, кӧ тудым ончен, черке еч кораҥдаш манын.

5 февраля 1960 ийыште Капитоль де Миланыште премьера годым ик ончен шиныше авторын чурийышкыже шӱвалын. Марчелло геройым йӱшӧ, развратник, тунеядец маныныт… Ала-кӧжӧ фильмым йӱлалташ темлен, а Феллини деч итальян гражданствым шупшын налаш. «Сладкая жизнь» йот элыште да Италийын демократический ужашшылан келшымылан кӧра оппенент-влак чарналтыныт. Варажым «Сладкую жизнь» фильмым итальян кинон кугу эпохын символ манын лӱмденыт.

Картине «Шӧртньӧ пальме укш» («Золотая пальмовая ветвь») премийым Каннысе фестивальыште сеҥе налын, уло тӱнясе кинематографист-влаклан моткоч кӱлешан лийын.Тиде киношто Марчелло Мастроянни пеш сайын модын. Тиддеч вара Федерико дене пеҥгыде келшымаш да сотрудничество кушкеш. «Марчелло да мый — иктын ужашыже улына», — манын Феллини.

Боккаччо-70

1962 ийыште иканаште ныл режиссёрын фильм лектын — «Боккаччо-70». «Декамерон» саманым нӧлташ тыршен, кажне автор новеллым войзен, кудыжо фильмыште иктешлыше фильм улыт.

Восемь с половиной

Весе, шукыжым автобиографичная сынан«Восемь с половиной» (1963) картине пеш шуко премийым, нунын коклаште эн сай йот фильмлан «Оскар» премийым да Москваште тӱнямбал кинофестивальысе Тӱҥ пӧлекым налын, кудыжлан кӧра Феллини еш икымше гана Совет Ушемыш толын.

1980 ийыште Феллини чылажге ныл кином шынден. 1980 ийыште «Город женщин» драма лектын. Тÿҥ рольышто - Мастроянни.

«Джинджер и Фред» (1986): Фреде(Мастроянни) и Джинджер (Мазина) итальян куштызо-влак американ Астер да Роджерс мужырым копироватлен ончыктеныт. Тыгакак «Интервью» (1987), куштыжо Мастроянни Анита Экбер дене «Сладкая жизньыш» пöртылеш.

Шкенжын пытартыш «Голоса луны» (1990) сÿретыште режиссер тÿням психбольница гыч шылше еҥын шинчаончалтыш гычын почылтеш.