Groêselt

Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Groêselt of Groéselt (Nederlands: Gronsveld) is 'n dörp ien de gemèjnte Èèsde-Mergraote ien Zuid-Limburg. Tot 1982 waor 't 'n zelfsjtandeg gemèjnte swoame mit Riekelt, dat ien 1943 debie woert gevoog. Daonao huuërde 't tot 2011 bij Èèsjde. Bie de heriendèjling vaan de gemèjntes ien 1982 ginge de buurtsjappe Hoontem en 'n dèèl vaan Ikkelder wuver nao de gemèjnte Mergraote. Ie Groêselt woene roond de 3.100 luj (2010).

Awwer sjriefwèjze zien: Gronsele, Grunfelt, Grueles, Gruosles. De ajst bekènde vermelding Grueles sjtèèt ien 'n akte oet 1063. Grueles of Grules is de Waalse vörm en wört oetgesjprwoeke es "groles".

Groêselt hèèt 'nen èège Groéselder Diksjenèr oet 1979 van de haand van Gilles Jaspars. Van dezelfden auteur versjien ien 2000 't Woordenboek van het Gronsvelds mèt 9000 Nederlandse wöörd en hun Groêselder vertoaling.

Ie Groêselt beveende zéch twie fröötveilinge, dèj 'n regionaal functie hebbe ien 't vanaads belangriek fröötteeltgebéd Zuid-Limburg.

De gemeinte Groonsveld kraog op 27 oktober 1882 vaan d'n Hoege Raod vaan Adel e waope touwgekind, wat ziech zoe liet umsjrieve:

Vaan lazuur (blauw) belaoje mèt Sint-Maarten te peerd, gekleid in 'ne waoperok, brodekijne en geploumden helm vaan zèlver (wit), mèt e zèlvere zweerd in de rechterhand aofsnijend e stök vaan zienen um de sjouwers oetgespreide hermelijne mantel, boevaan in de rechterbinnekant 't aajd waope vaan Groonsveld steit, drei bel vaan keel op e veld vaan goud, gedèk mèt 'ne graovekroen, 't peerd vaan natuurleke brojn kleur mèt hoofstèl vaan zèlver, stoonde op e terras vaan zèlver, daoneve 'ne naakse bedeleer vaan natuurleke kleur, mèt um de lendene 'ne grodel mèt 'n tes vaan zèlver.

De drei bel vaan keel zien inderdaod 't aajd waope vaan de vrij hierlekheid Groonsveld; 't veld waor oersprunkelek vaan zèlver, meh al in de middeliewe veraanderd nao goud. Sint-Maarten is de parochieheilege. 't Rieksgraofsjap, boetouw Groêselt later woort verheve, had e gedeild waope mèt oonder de drei bel en bove 't geslach Van Bronckhorst (vaan keel, mèt 'ne liew vaan zèlver, getongk, genageld en gekroend vaan goud). De sjepebaank Groonsveld droog dat waope ouch op zie zegel, mèt Sint-Maarten debij. De fusiegemeinte Eisde naom de drei bel vaan Groonsveld in zie nui waope op; ze weure dao, es verwiezing nao de status vaan Groonsveld es riekshierlekheid of -graofsjap; door d'n Duitse rieksadeleer op de boors gedrage.

Opmerkinge

• De gemeinte Groonsveld umvatde neve 't dörp Groonsveld ouch Hoontem en 't noorde vaan Ikkelder.
• Tot 1920 umvatde de gemeinte ouch 't dörp Heugem. D'n trökval in aontal inwoeners bij de volkstèlling vaan dat jaor is touw te sjrieve aon de annexatie vaan Heugem door Mestreech. T'r vergelieking: in 1919 had Groonsveld 2.517 inwoeners; dit kump neer op 'ne greuj vaan 23,3% t.o.v. 1909.
• Sinds 1943 umvatde de gemeinte ouch 't dörp Riêkelt, tot daan touw 'n zelfstendege gemeinte. T'r vergelieking: In 1930 had de gemeinte Riêkelt 375 inwoeners, bij de tèlling vaan 1947 had de woenkern Riêkelt 'rs 534 (boevaan 203 in e gestiech). Veur de gemeinte Groêselt mèt Riêkelt lievert dit tösse 1930 en 1947 'ne greuj op vaan 13,9%, veur de aw gemeinte Groêselt zoonder Riêkelt kump dit neer op +7,5%.
• Bij de volkstèlling vaan 1971 zien de inwoenertalle op ganse vieftalle aofgerund. Gelèt op 't klein aontal inwoeners vaan Groêselt is 't greujciefer daorum neet exakter es in ganse percinte; in tiendes perceis zouw dit 17,8% zien.
• Op 1 juli 1970 stoont de gemeinte Groonsveld 3,55 km² aof aon Mestreech. Op dat stök groond woende toen 66 lui.

Rillatief oontwikkeling vaan 1830 tot 1971

(v₁₈₃₀=100)

Greun: Gemeinte Groêselt
Leechgreun: Dinkbeeldege greuj (zuug de opmerkinge)
Blauw: Provincie Limbörg

• Katteliéke kërk gewèjd aon den Hèlige Maarten (Martinus). Binne bevint zech e beeldsje vaan gepolychromeerd nwoëtehoüt, vuursjtèllende den Hèlige Crispinus, gesjnoëje doer Jan van Steffeswert en 'ne Philippe Le Picard öörgel.
• Kesjtiel Groéselt
• Poertgeboûw van 't kesjtiel aon de Riékswjèg.
• Boerderije en boerewoeninge langs de Riékswjèg.
• De Riesenberg en 't oetziech op de hoegsjtambóngerde vaan 't Maasdal.
• De toeënmuuële, op de grens mit de wiek De Heeg van Mestreech.
• 't Savelsbòs (hellingbòs)

• Mêt de Groete Broonk, ens ièn de veer jaor, is voëgelsjete op Peenksmaondig.
• Broonkzoondig trik de persessie doer 't döörp; mit de Groete Broonk is dat oonder begeleijing van sjötterij "de Grenedeers"

• Sjötterij Aartsbroedersjap Seent Sebastianus oet 1619
• Heemkundevereiniging veur Groéselt en Riékelt: Grueles oet 1980
• Vootbalclub S.C.G. Groéselt
• Biljertclub
• Kuüninklijke Hermenie van Groéselt
• C.V. de Zweitlanceers
• KBO Katteliéke ouwere boond

• Angel-Eye, (Artis duo Shuman & Angel-Eye)
• Gied Jaspars, TV-producaent en -programmamjèker, regissöör
• Gilles Jaspars, woordebookmjèker
• Marieke Raemakers (geb. 1959), keunssjilderes
• Justus-Maximiliaan van Bronckhorst-Batenburg (Sjötterij)
• Jef Vliegen (Zjif Vleege), filmproducènt
• Jacques Vriens, sjrèjver va keenderbeuk (gebwoere ien De Bósj)
• Mgr Willigers, (Misjenaris Oeganda)

Heemkundevereniging Grueles
Groéselt online
Groéselder Diksjenèr online
Hermenie Groéselt
C.V De Zweitlanceers
Groéselts waope

Gemeinte Èèsjde-Mergraote
Dörper: Bieëmele · Ikkelder · Èèsjde · Groêselt · Keer · Mergraote · Maer · Misj · Norbik · Oêsj-Moarend · Riêkelt · Sjuuëlder · Se-Gietere · Tebannet
Buurtsjappe en gehuchte: Berg · Bergenhoëze · Breusj · Bruusjterbusj · Gastes · Ge Kruuts · Groeët-Welsde · Herkenter · Hoeg-Kâsjtert · Hoontem · Klae-Welsde · Liebik · Lieg-Kâsjtert · 't Mariadörp (De Klonie) · Moarend · Moersjelt · Oêsj · 't Poelveld · 't Roeët · Sjei · Sjilberg · Sint Antoniusbank · Terhoorsj · Terlinne · Termaar · Ulvend · Vroële · De Wesj · 't Withoês · 't Wolfses