Кизилюрт (урус. Кизилюрт, авар.
Къызылюрт — «Яру хуьр») — Урусатдин Дагъустан республикада авай шегьер. Кизилюрт райондин администрациядин юкь я. ЦӀуру Бавтугай хуьруьхъ, ва гьакӀни Бавтугай ва ЦӀийи Сулак посёлкайрихъ галаз «Кизилюрт шегьердин» агломирация туькӀуьрзава.
Шегьер
|
Агьалияр — ↗38 147 кас (2021).
Агломирациядин агьалияр — 47 400 кас (2010 йис).
Шегьер Дагъустандин юкьван пата, республикадин кьилин шегьер тир Магьачкъаладилай 53 км кьибле патахъ, Сулак вацӀал чка кьунвайди я.
Климан юкьван дережадин континентал, зегьем квай гад ва юкьван дережадин мекьи кьуьд кваз. Виридалайни мекьи январь вацран юкьван гьисабдалди температура − 2,4 °C, виридалайни чими июль вацран юкьван гьисабдалди температура + 23,5 °C я. Йисан къене аязар авачир бередин яргъивал — 213 югъ я. Чилел жив алай йикъарин кьадар — 48.
Юкьван гьисабдалди йисан активвал къалурзавай лишанар:
1831 йисан 19 октябрьдиз, Къавкъаздин дяведин финифда урусрин кьушунрин паталай къеле хътин Чир — юрт хуьр къачунвай. Вигьинда урус зари Александр Полежаевни иштирак авунай, ада и вакъиайриз са шумуд шийирни талукь авунай.
1886 йисуз Дагъустан вилаятдин Агъа Чир - юрт хуьруьз Самарадин губерниядин эгьлияр куьч хьанвай, абуру ина тӀебиатдин майишатдал алахънавай.
1921 йисуз Дагъустандин АССР арадал гъанвай. 1930 йисуз Чир — юрт хуьруь посёлкдин статус къачунай ва тӀвар Красное село-диз масакӀа хьанвай. И тӀвар галаз ам пара хьанач, са тӀимил вахтунилай адаз цӀийи Кизил — юрт тӀвар ганвай (къум. «Къызыл юрт» — Яру хуьр).
1963 йисуз посёлокдиз шегьердин статус ганвай. Им Дагъустандин виридалайни жегьил шегьер я. Шегьер хьайидилай кьулухъ, адаз цӀийи тӀвар эцигунин проэктар кьиле фенвай, теклифнавай тӀварарин арада Сулакоград ва Вишневск тир (мукьвал алай Агъа Чир - юрт хуьре ханвай академик А. В. Вишневскийдин гьуьрметдай).
Йисариз килигна шегьерда агьалийрин кьадар:
Агьалийрин кьадар | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|
1959 | 1970 | 1979 | 1989 | 1998 | 2000 | 2001 |
3892 | ↗13 111 | ↗21 715 | ↗33 682 | ↘28 700 | ↘27 500 | ↘27 200 |
2002 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2012 |
↗30 264 | ↗33 500 | ↗33 700 | ↗34 000 | ↗34 377 | ↘32 988 | ↗33 377 |
2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 |
↗33 723 | ↗34 162 | ↗34 939 | ↗35 762 | ↗36 570 | ↗37 171 | ↗37 588 |
2020 | 2021 | |||||
↗37 752 | ↗38 147 |
Кизилюрт шегьердин миллетрин состав:
2002 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматриз килигна, Кизилюрт шегьердин ва адаз талукь тир хуьрерин 47 679 кас агьалийрикай:
2008 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматриз килигна, Кизилюрт шегьердин 34 100 кас агьалийрикай:
Шегьерда 13 спортзалар, 15 ахъа майданар, 3 спортдин мектебар ава.
2008 йисуз инай Урусатдин спортдин кьве устӀар, Халкьарадин дережадин спортдин са устӀар, кьуршахарай Урусатдин спортдиз 5 кандитатар, 6 боксдин кандитатар ва ада кьуршахрин спортдин 5 устӀарвилин кандитатар акъатна.
Шегьерда аялриз гатун рухсатра ял ядай ва сагъардай 10 лагеряр ава. Шегьердин къеце патай авай сагъардай лагерра гьар йисуз 4 агъзурдилай пара аялри ял язва.
Шегьерда 8 умуми чирвилерин мектебар ава, анра 6589 кас кӀелзава, 10 мектебдилай вилик чирвилер гузвай идараяр ава, анра 1575 аял кӀелзава, 2 аялринни — жегьилрин спортмектебар, 2 творчестводин кӀвалер, са жегьил техникрин станция ава. Шегьердин чирвилер гузвай идарайра кӀвалахзавайбурун кьадар 1560 кас, абурукай 590 кас муаллимар я.
Шегьерда ва адан посёлкайра Шегьердин Культурадин КӀвал, са культурадин парк ва аттракционар авай ял ядай парк, 433 кас гьакьарзавай харусенятдин кьве кӀвал, 379 кӀелзавайбур гьакьарзавай са музыкадин мектеб, 1 Художестводин мектеб, ругуд филиалар авай ва 11 300 экземпляр улубдин фонд авай Юкьван улубхана кардик ква.
ТӀвар | Частота МГц |
---|---|
Прибой | 104.5 |
Europa plus+ | 107.9 |
Ватан | 106.9 |
This article uses material from the Wikipedia Лезги чІал (Lezgi č’al) article Кизилюрт, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Къене авайбур CC BY-SA 4.0 лицензиядалди гъил агакьдай я (муькуь затl къалурнавачтlа). Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Лезги чІал (Lezgi č’al) (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.