Плазма Плазма (грек.: πλάσμα чӀалай «раснавай», «кӀалубдиз тунвай») — са кьадар ва я тамамдаказ ионизация хьанвай, нейтрал атомрикайни (ва я молекулрикай) заряд квай кӀусарикай (ионрикайни электронрикай) туькӀуьр хьанвай газ.
Плазмадин лап чӀехи метлеб авай кьетӀенвилерикай адан квазинейтралвал я, имни акӀ лагьай чӀал я хьи, ам туькӀуьрзавай заряд квай нулдикай виниз ва агъуз тир кӀусарин къенен кьадардин къалинвилер саки чеб-чпиз барабар жезва. Плазмадиз гагь-гагь веществодин кьудлагьай (газдикай, жимивидикай кӀевидикай къулухъ) агрегат гьални лугьуда.
Плазмадин лампа Плазмадин формаяр
Алай чӀаван чирвилериз килигна, каинатдин веществодин виридалайни гзаф паюнин фазадин гьал (массадиз килигна саки 99,9 %) плазма я/
Плазмадин виридалайни жуьрединбур формаяр ТӀебии тушир рекьелди туькӀуьрнавай плазма люминесцент лампарин (ва гьакӀни Компакт люминесцент лампарин) ва неон ламприн къене авай вещество Плазмадин ракетдин юзурдайди Озондин генератордин газоразряддин таж Идара жедай термохвехуьнин синтез къекъуьна чирунар Дугадин лампадин ва дугадин сваркадин къене авай Электрик дуга Плазмадин лампа (шикилдиз килига) Тесладин трансформатордикай дугадин разряд Лазердин чкӀурунин куьмекдалди веществодаз таъсир авун Хвехуьнин хъитхъиндин экв гудай сфера Ччилин тӀебиатдин плазма ЦӀайлапан Пак тир Эльмдин цӀаяр Ионосфера Кеферпатан нур гун Са бязицӀаюн мецер (агъа ифин авай плазма) Космосдин ва астрофизикадин плазма
Плазмадин базадин характеристикаяр
Плазмадин диапазон . Къалинвал вини патаз хкаж жезва, ифин — эрчӀи патаз. Металлрин къене авай ада электронриз электрон плазмадиз хьиз килигиз жеда. Вири чӀехивилер Гауссдин СГС текра ганвайди я, амма ифин (температура) — eV ва ионрин масса — протондин массадин текда ганвайди я μ = m i / m p {\displaystyle \mu =m_{i}/m_{p}} ; Z — заряддин число; k — Больцмандин константа; К — лепедин яргъивал; γ — адиабатик индекс; ln Λ — Кулондин логарифм.
Геренвилер (частоты) Электрондин Лармордин геренвал , магнитдин чуьлдиз перпендикуляр тир кьулувиле электрондин элкъвей цӀарцӀин юзундин пӀипӀдин геренвал: ω c e = e B / m e c = 1.76 × 10 7 B rad/s {\displaystyle \omega _{ce}=eB/m_{e}c=1.76\times 10^{7}B{\mbox{rad/s}}} Иондин Лармордин геренвал , магнитдин чуьлдиз перпендикуляр тир кьулувиле иондин элкъвей цӀарцӀин юзундин пӀипӀдин геренвал: ω c i = e B / m i c = 9.58 × 10 3 Z μ − 1 B rad/s {\displaystyle \omega _{ci}=eB/m_{i}c=9.58\times 10^{3}Z\mu ^{-1}B{\mbox{rad/s}}} плазмадин геренвал (плазмадин галтад хьунарин (колебания) геренвал): ω p e = ( 4 π n e e 2 / m e ) 1 / 2 = 5.64 × 10 4 n e 1 / 2 rad/s {\displaystyle \omega _{pe}=(4\pi n_{e}e^{2}/m_{e})^{1/2}=5.64\times 10^{4}n_{e}^{1/2}{\mbox{rad/s}}} иондин плазмадин геренвал: ω p i = ( 4 π n i Z 2 e 2 / m i ) 1 / 2 = 1.32 × 10 3 Z μ − 1 / 2 n i 1 / 2 rad/s {\displaystyle \omega _{pi}=(4\pi n_{i}Z^{2}e^{2}/m_{i})^{1/2}=1.32\times 10^{3}Z\mu ^{-1/2}n_{i}^{1/2}{\mbox{rad/s}}} электронрин галукьунрин геренвал: ν e = 2.91 × 10 − 6 n e ln Λ T e − 3 / 2 s − 1 {\displaystyle \nu _{e}=2.91\times 10^{-6}n_{e}\,\ln \Lambda \,T_{e}^{-3/2}{\mbox{s}}^{-1}} ионрин галукьунрин геренвал ν i = 4.80 × 10 − 8 Z 4 μ − 1 / 2 n i ln Λ T i − 3 / 2 s − 1 {\displaystyle \nu _{i}=4.80\times 10^{-8}Z^{4}\mu ^{-1/2}n_{i}\,\ln \Lambda \,T_{i}^{-3/2}{\mbox{s}}^{-1}} Яргъивилер ЦӀайлапан Ччилин ччина авай плазмадин мисал. ЦӀайлапанди 30 000 ампер ва 100 миллион кьван вольт чкӀурзава, ва эквt, радиолепеяр, X-хилер а гьакӀни гамма-хилер гадарзава. Цайлапанда авай ифин ~28 000 Кельвин кьван агакьзава ва электрондин къалинвилер 1024 m−3 -далай гзаф хьун мумкин я. Электрондин лепедин Де-Бройлдин яргъивал волны , квантдин механикада электрондин лепедин яргъивал: λ − = ℏ / ( m e k T e ) 1 / 2 = 2.76 × 10 − 8 T e − 1 / 2 cm {\displaystyle \lambda \!\!\!\!-=\hbar /(m_{e}kT_{e})^{1/2}=2.76\times 10^{-8}\,T_{e}^{-1/2}\,{\mbox{cm}}} классик дуьшуьшда мукьва хьунин минимал яргъавал , квантдинни-механик эффектар гьисабдиз къачун тавуна, кӀусарин ифиндив кьадай сифте кьилин зарбвилел, сад-садахъ галукьунин нетижада кьве заряд квай кӀус мукьва хьун мумкинвал гудай минимал яргъавал: e 2 / k T = 1.44 × 10 − 7 T − 1 cm {\displaystyle e^{2}/kT=1.44\times 10^{-7}\,T^{-1}\,{\mbox{cm}}} электрондин гиромагнитдин радиус , магнитдин чуьлдиз перпендикуляр тир кьулавиле электрондин элкъвей цӀарцӀин юзунин радиус: r e = v T e / ω c e = 2.38 T e 1 / 2 B − 1 cm {\displaystyle r_{e}=v_{Te}/\omega _{ce}=2.38\,T_{e}^{1/2}B^{-1}\,{\mbox{cm}}} иондин гиромагнитдин радиус , магнитдин чуьлдиз перпендикуляр тир кьулавиле иондин элкъвей цӀарцӀин юзунин радиус: r i = v T i / ω c i = 1.02 × 10 2 μ 1 / 2 Z − 1 T i 1 / 2 B − 1 cm {\displaystyle r_{i}=v_{Ti}/\omega _{ci}=1.02\times 10^{2}\,\mu ^{1/2}Z^{-1}T_{i}^{1/2}B^{-1}\,{\mbox{cm}}} плазмадин скин-къатунин кьадар , электромагнитдин чуьллерин плазмадин къенез гьатунин мумкинвал гудай яргъавал: c / ω p e = 5.31 × 10 5 n e − 1 / 2 cm {\displaystyle c/\omega _{pe}=5.31\times 10^{5}\,n_{e}^{-1/2}\,{\mbox{cm}}} Дебайдин радиус (Дебайдин яргъивал) , электронрин цӀийи кьилелай пай хъувунин кьумекдалди электрик чуьллер экранироват жедай яргъавал : λ D = ( k T / 4 π n e 2 ) 1 / 2 = 7.43 × 10 2 T 1 / 2 n − 1 / 2 cm {\displaystyle \lambda _{D}=(kT/4\pi ne^{2})^{1/2}=7.43\times 10^{2}\,T^{1/2}n^{-1/2}\,{\mbox{cm}}} Зарбвилер (скорости) электрондин чимивилин зарбвал , Максвеллдин пай хъувунин электронрин зарбвилиз къимет гудай формула. Юкьван зарбвал, виридалайни мумкинвал авай тир зарбвал ва юкьванквадратик зарбвал а формуладикай анжах текдин дережадин множителдихъ тавафат жезва: v T e = ( k T e / m e ) 1 / 2 = 4.19 × 10 7 T e 1 / 2 cm/s {\displaystyle v_{Te}=(kT_{e}/m_{e})^{1/2}=4.19\times 10^{7}\,T_{e}^{1/2}\,{\mbox{cm/s}}} иондин чимивилин зарбвал , Максвеллдин пай хъувунин ионрин зарбвилиз къимет гудай формула: v T i = ( k T i / m i ) 1 / 2 = 9.79 × 10 5 μ − 1 / 2 T i 1 / 2 cm/s {\displaystyle v_{Ti}=(kT_{i}/m_{i})^{1/2}=9.79\times 10^{5}\,\mu ^{-1/2}T_{i}^{1/2}\,{\mbox{cm/s}}}
иондин ванцин зарбвал , яргъивилихъди авай иондинни-ванерин лепейрин зарбвал: c s = ( γ Z k T e / m i ) 1 / 2 = 9.79 × 10 5 ( γ Z T e / μ ) 1 / 2 cm/s {\displaystyle c_{s}=(\gamma ZkT_{e}/m_{i})^{1/2}=9.79\times 10^{5}\,(\gamma ZT_{e}/\mu )^{1/2}\,{\mbox{cm/s}}} Альфвендин зарбвал , Альфвендин лепейрин зарбвал: v A = B / ( 4 π n i m i ) 1 / 2 = 2.18 × 10 11 μ − 1 / 2 n i − 1 / 2 B cm/s {\displaystyle v_{A}=B/(4\pi n_{i}m_{i})^{1/2}=2.18\times 10^{11}\,\mu ^{-1/2}n_{i}^{-1/2}B\,{\mbox{cm/s}}} Кьадаравачир чӀехивилер электрондинни протондин массайрин гекъигундикай квадратдин пун: ( m e / m p ) 1 / 2 = 2.33 × 10 − 2 = 1 / 42.9 {\displaystyle (m_{e}/m_{p})^{1/2}=2.33\times 10^{-2}=1/42.9} Дебайдин сферада кӀусарин число: ( 4 π / 3 ) n λ D 3 = 1.72 × 10 9 T 3 / 2 n − 1 / 2 {\displaystyle (4\pi /3)n\lambda _{D}^{3}=1.72\times 10^{9}\,T^{3/2}n^{-1/2}} Альфвендин зарбвилин эквуьн зарбвилиз гекъигун v A / c = 7.28 μ − 1 / 2 n i − 1 / 2 B {\displaystyle v_{A}/c=7.28\,\mu ^{-1/2}n_{i}^{-1/2}B} Электрондин плазмадинни лармордин геренвилерин гекъигун ω p e / ω c e = 3.21 × 10 − 3 n e 1 / 2 B − 1 {\displaystyle \omega _{pe}/\omega _{ce}=3.21\times 10^{-3}\,n_{e}^{1/2}B^{-1}} Иондин плазмадинни лармордин геренвилерин гекъигун ω p i / ω c i = 0.137 μ 1 / 2 n i 1 / 2 B − 1 {\displaystyle \omega _{pi}/\omega _{ci}=0.137\,\mu ^{1/2}n_{i}^{1/2}B^{-1}} Чимивилиндинни магнитдин энергийрин гекъигун β = 8 π n k T / B 2 = 4.03 × 10 − 11 n T B − 2 {\displaystyle \beta =8\pi nkT/B^{2}=4.03\times 10^{-11}\,nTB^{-2}} магнитдин энергиядин иондин секинвилин энергиядиз гекъигун B 2 / 8 π n i m i c 2 = 26.5 μ − 1 n i − 1 B 2 {\displaystyle B^{2}/8\pi n_{i}m_{i}c^{2}=26.5\,\mu ^{-1}n_{i}^{-1}B^{2}} Масабдур Диффузиядин Бомдин коэффициент D B = ( c k T / 16 e B ) = 5.4 × 10 2 T B − 1 cm 2 / s {\displaystyle D_{B}=(ckT/16eB)=5.4\times 10^{2}\,TB^{-1}\,{\mbox{cm}}^{2}/{\mbox{s}}} Спитцердин гьяркьуьвилихъди авай аксивал η ⊥ = 1.15 × 10 − 14 Z ln Λ T − 3 / 2 s = 1.03 × 10 − 2 Z ln Λ T − 3 / 2 Ω cm {\displaystyle \eta _{\perp }=1.15\times 10^{-14}\,Z\,\ln \Lambda \,T^{-3/2}\,{\mbox{s}}=1.03\times 10^{-2}\,Z\,\ln \Lambda \,T^{-3/2}\,\Omega \,{\mbox{cm}}} Плазмадин параметрайрин диапазон: чӀехивилин дережа (ЧӀД)) КьетӀенвал Ччилин плазмаяр Космосдин плазмаяр Size метраяр 10−6 m (лаборатояридин плазма) — 102 m (цӀайлапан) (~8 ЧӀД) 10−6 m (космик гимидин хъуьруьш) — 1025 m (галактикайринарадин цифеди кьунвайвал) (~31 ЧӀД) Уьмуьр секундар 10−12 с (лазерди арадиз гъанвай плазма) — 107 с (флюорецентдин эквер) (~19 ЧӀД) 101 с (ракъинин ялавар) — 1017 с (галактикайринарадин плазма) (~16 ЧӀД) Къалинвал кубдин метрдин кӀусар 107 м−3 — 1032 м−3 (инерцион кьунвай плазма) 1 м−3 (галактикайринарадин арачи) — 1030 м−3 (гъетрен хвех) Ифин Келвиндин дережаяр ~0 K (кристаллдин нейтралтушир плазма) — 108 K (магнитдин синтездин плазма) 102 K (поляр нур гун) — 107 K (ракъинин хвех) Матнитдин чуьллер Теслаяр 10−4 T (лабораториядин плазма) — 103 T (импулсдин къуватдин плазаa) 10−12 T (галактикайринарадин арачи) — 1011 T (нейтрон хьтин гъетер)
Алай чӀаван къекъуьна чирунар
Плазмадин теория Плазмадин мягькемвилин проблема Плазмадин лепейрихъни кӀунчӀрихъ сада-садахъ галаз алакъалу яз кар авун диффузия, тухун ва плазмада жезвай маса кинетик вакъиаяр Адиабатик инвариантар Дебайдин къатар Кулондин галукьунар разрядрн жуьреяр кутӀунзавай разряд цӀелхемдин разряд таждин разряд дугадин разряд магнитогидродинамика ТӀебиатда плазма Ччилин ионосфера Комосда плазма, мисал яз Ччилин плазмосфера (магнитосферадн къенен пад) Плазмадин чешмеяр Плазмадин диагностика Томсондин чукӀурун Ленгмюрдин зондар Спектроскопия Интерферометрия Ионосфер ифирун Плазма кардик кутун МГД генератор магнетрон плазмадин антенна Спектроскопик методра пробайрин атомизация ва ионизация патал плазма Термохвехуьнин синтез Магнитдин желейра кьуна акъвазрун — токамак, стелларатор, элкъвена хкведай пинч, пробкотрон Инерцион термохвухуьнин синтез Заряд квай кӀусарин ийгинвал кутадайбур Индустриядин плазмаяр плазмохимия плазадин расун плазмадин дисплеяр Эдебият
Франк-Каменецкий Д. А. Лекции по физике плазмы. — М .: Атомиздат, 1968. — 285 с. — 21 500 экз. Арцимович Л. А., Сагдеев Р. З. Физика плазмы для физиков. — М .: Атомиздат, 1979. — 320 с. Баянар
ЭлячӀунар
This article uses material from the Wikipedia Лезги чІал (Lezgi č’al) article Плазма , which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0") ; additional terms may apply (view authors ). Къене авайбур CC BY-SA 4.0 лицензиядалди гъил агакьдай я (муькуь затl къалурнавачтlа). Images, videos and audio are available under their respective licenses. ®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Лезги чІал (Lezgi č’al) (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.