Кулӧмдін

Кулӧмдін сиктлӧн нимыс артмӧма Кулӧмъю нимысь – Эжва юлӧн веськыд вожысь. Дыр кад чӧж Кулӧмъю вӧлі усьӧ Эжваӧ Тренясикт весьтын, кӧні водзынсӧ вӧлі Лесокомбинат. Ӧнія кадӧ Кулӧмъю писькӧдіс выль вис, коді петӧ Эжваӧ сиктсянь 1 км вылӧ вылынджык.

Кыв туялысь Туркин Адольф Иванович чайтӧм серти, кулӧм кыв артмӧма обдорса йӧгра кывъясысь, кодлӧн вежӧртасыс «чериа ю»: манси хул, ханты кул "чери"; -ӧм / -ом – суффикс. Водзынсӧ став Эжва йылас вӧлі олӧны манси да хантыяс, кодъясӧс вочасӧн зырыштісны сэтысь Висер, Емва, Удора да Сыктыв вожса коми вӧралысьяс да чери кыйысьяс.

Кулӧмдін сикт артмӧм йылысь эм уна сикас предание.

• Сикт ним артмӧм йылысь медводдза версияыс йитчӧма чери кыян «кулӧмкӧд».

Йӧзыс висьталӧны, мый ёна важӧн кодъяскӧ кайӧмаӧсь Эжва ю кузя да ылысянь аддзӧмаӧсь ӧшалысь кулӧм да шуӧмаӧсь: эсійӧ кулӧм дінӧдзыс пӧ каям и шойччам. Та понда и сиктсӧ кутӧмаӧсь шуны Кулӧмдінӧн. Мукӧд йӧзыс содтӧны, мый сикт бокса юысь олысьясыс черисӧ вӧлі кыйӧны кулӧмӧн. Таысь и нимыс лоӧма.

• Кулӧмдін ним артмӧм йылысь мӧд версияыс йитчӧма морт «кулӧмкӧд».

Олӧма йӧз шуӧны, мый тані коркӧ овлісны Кристослы важ ног эскӧмлы юрбитысьяс (старӧверъяс), кодъяс пышйисны пемыд вӧръясӧ преследуйтӧмысь. Сэні, кӧні ӧні сулалӧ Кулӧмдін, куліс тайӧ йӧз пӧвстысь ӧти морт. И шуисны местасӧ кулӧмӧн, татысь и мунӧ Кулӧмдін нимыс, а юыс шусьӧ Кулӧмъюӧн.

Важӧн лоӧмтор йылысь преданиеяс:

• Пӧрысьджыкъяс казьтылӧны, мый важӧнсӧ матысса ю-тыыс вӧлі зэв озыр чериӧн (Прӧснӧй ты, Письтим ты, Гӧгрӧс ты, Язвель, Донты, Кадамтыяс и с.в.), а Кулӧмъю вомӧ вӧлі волывлӧны ыджыд пыжъясӧн прасолъяс — чери да яй ньӧбысьяс.
• Кулӧмдінсаяс оз вӧлі лӧсявны мӧдлаысь воӧм чери кыйысьяскӧд. Коркӧ вӧлі локтӧмаӧсь Час да Зеленечысь чери кыйысьяс. Найӧ бура кыйсьӧмаӧсь, шедӧмторсӧ кольӧмаӧсь пыжас, а асьныс мунӧмаӧсь юны. Сы кадӧ кулӧмдінсаяс вӧйтӧмаӧсь налысь пыжъяссӧ. Татшӧм лоӧмтор бӧрад мукӧдлаысь чери кыйысьясыд абу нин волӧмаӧсь таланьыс. Висьтавлӧны, мый неважӧн на ӧти чери кыйысь аддзӧма вӧйтӧм пыж нырсӧ.

Сикт да йӧз вошӧм-бырӧм йылысь преданиеяс:

• Пӧрысь йӧзыс шуӧны, мый Эжва юлӧн визулыс кырӧдас сиктлысь берегъяссӧ. Ӧні Эжва веськыда зурасьӧ овмӧдчӧминлӧн юкӧнӧ – Тренясиктӧ да надзӧн кырӧдӧ.
• Йӧзыс висьталӧны, мый лоӧ сэтшӧм ыджыд война, мый дзик ставсӧ виялас. Му вылас ставыс сотчас, а Макарсиктын пӧ кольӧ сӧмын сотчӧм сюръя вылын ӧти петук.

Кулӧмдін пуксьӧма Эжва ю бокӧ, Кулӧмъю вомӧ. Сиктсянь Сыктывкар юркарӧдз 183 км.

Сиктлӧн юкӧнъяс

Кулӧмдін важӧнсянь юксьылӧма ӧткымын юкӧн вылӧ (войтырыс шуӧны найӧс «сикъясӧн»): Катыдпом, Тренясикт, Нярсикт, Ӧлешсикт, Макарсикт, Чукӧсикт, Вичкосикт, Куричасикт, Петырсикт, Кывтыдпом.

Выльджык му юкӧдъяс: Пятигорск, Аэропорт, Сосновка.

Ӧнія овмӧданінъяс:

Кулӧмдінса туйяс

XVII нэм

• Важӧнсӧ Эжва йылын олісны ӧстякъяс да вӧгулъяс. Насянь колины ю нимъяс. Вочасӧн тайӧ войтырыс овмӧдчисны Урал сайӧ, кӧні и олӧны век на. Но 17 нэмӧдз йӧгра да вӧгулъяс вӧлі усьласьӧны Эжва йывса коми сиктъяс вылӧ. Та вӧсна татчӧ овмӧдчалісны гежӧда. 17 нэмын Урал сайса муяс веськалісны роч саръяслӧн веськӧдлӧм улӧ, йӧграяс дугдісны уськӧдчавны, и Эжва йылын кутісны локны выль коми кресьтяна.
• Ӧнія Кулӧмдін районлӧн му вылын оланінъяс артмисны 17 нэмлӧн мӧд джынас. Медводдзаысь на йылысь пасйӧма 1646 вося Яренск уездса 1646 вося Йӧзӧс гижалан небӧгын. Ставнас вӧлі лыддьӧдлӧма 6 оланін, шӧриннас вӧлӧма «погостец Усть-Кулом на реке на Вычегде и на усть речки Куломки».
• Кулӧмдін чужис 1638 воын. Во мысти, 1639 воын, Висер вӧлӧсьтса кресьтянаяс вӧлі элясьӧмаӧсь сарлы: «на крестьян на Овдейка Лодыгина да на Васку Мишарина с товарищи. Жили-де те крестьяне с ними вместеи во прошлом во 146 (1638) году, не хотя с нами жить, вышли оброчную землю на Усть-Кулом и на Усть-Нем, а от них верст с пятсот и дворы поставили, а старые дворы и угодья в Вишерской волостке покинули и податей с ними платить не хотят». «Васька Фёдоров сын Мишарин з детьми» пасйӧма 1646 вося Йӧзӧс гижалан небӧгын Кулӧмдінса олысьяс лыдын. Сэні гижӧма, мый сійӧ локтӧма «Большелуг» (ӧні – Ыджыдвидз) грездысь 1643 воын. Буракӧ, тайӧ воас ыджыдвидзсаяс лэдзисны сылы вуджны выль оланінас. Кулӧмдінӧ Ыджыдвиддзысь вуджӧма овны и «Терешка Фёдоров сын Мишарин с сыном».

Сыктыв вожса кресьтянаяс Леонтий Игнатьевич Ватаманов да Евсевий Нифонтовлы лэдзисны овмӧдчыны Кулӧмдінӧ 1640 воын. 1646 воын Л.И Ватаманов кык пияныскӧд вӧлі олӧ тані, а Е.Нифонтов абу вӧлі пасйӧма олысьяс лыдас, гашкӧ, абу и вуджӧма выльлаас.

• 1646 – Кулӧмдінын вӧлӧма «Никола Чудотворец» нима пу вичко, 1 овмӧс, кӧні олӧма синтӧм поп внукъясыскӧд, да 12 кресьтяна овмӧс. Медводдза олысьяс лыдас вӧліны ёнджыкасӧ висерсаяс. Кулӧмдінсаяс лыдын, буракӧ, вӧлӧма и роч морт. Роч войвылысь, гашкӧ, воӧма «Левка Максимов сын Русинов» – та вылӧ индӧ сылӧн овыс. Мишарин, Ватаманов да Русинов овъяс кындзи мукӧд овсӧ 1646 вося небӧгын абу пасйӧма. Няньтӧм воӧ некымын кулӧмдінса семья пышйӧма Сибырӧ. Сэтчӧ мунӧмаӧсь Л.М. Русиновлӧн Зиновий да Елисей пияныс, Т.Ф. Мишаринлӧн – Матвей пиыс гӧтырыскӧд, да мукӧд.
• 17 нэмлöн мöд джынйö Кулöмдiн гöгöр олысьяслöн лыдыс содöма. Та вöсна вöлi лöсьöдöма торъя вӧлӧсьт, шöриныс – Усть-Кулом погостын.
• 1678 вося Йöзöс гижалан небӧгын гижöма, мый вичко дорын эм поп, дяк, пӧнӧмар да просвирня керкаяс. Ставнас лоöма 22 кресьтяна овмöс. Лоöма выль овъяс – Минин, Липин, Бакланов; Ватаманов ов гижöма кыдзи Атаманов.
• 1646–1678 воясö Кулöмдiн вöлöсьтö вöлi пырöны Дереваннӧй, Руч, Аныб, Улляна манастыр.

XVIII нэм

• 1707 воын Кулöмдiнса овъяс дорö содтысисны мукöд ов: Кевроль уездысь – Седрочев, Ваг уездысь – Вагин; Зеленечысь – Глызин; Нехорошев, Исаков, Тарабукин, Кочанов, Кипрушев, Нестеров, Попвасев, Ногиев, Напалков, Авдеев, Панков, Фёдоров, Чекилев (Чукилев?).

Мукöд воас Кулöмдiнö водзö на локталiсны йöз.

• 1784 воын Кулöмдiн сиктын вöлöма 114 овмöс, 676 морт.
• 1799–1820 воясö кыпöдöма кирпичысь Петыр-Павел вичко.

XIX нэм

• 1836–1841 воясö Кулöмдiн вöлöсьтса кресьтяна ёна элясисны асланыс дзескöдысьяс вылас, кодъяс гусясьöны, чукöртöны насянь содтöд вот, но власьтъяс чöв олiсны. Йöзыс кутiсны шызьыны, пансис Кулӧмдінса бунт.
• 1841, рака тöлысь – Кулöмдiнса кресьтяна чукöртчöм вылас эз кöсйыны мынтыны вотъяссö. Уездса да губернияса веськöдлысьяс эз вермыны дугöдны шызьöмсö. Медым пöдтыны кресьтяналысь юрлэптöмсö, Кулöмдiнö вöлi ыстöма 200 морта карательнöй отряд, кодöн веськöдлiс губернатор Волхонский. Шызьöмсö вöлi пöдтöма, ныршикъяссö мыждöма – унаöс нöйтöма да ыстöма Сибырö.
• 1843 воын Кулöмдiнö волöма зарни перйысь Василий Латкин, аслас дневникас пасйöма, мый сиктыс ыджыд, нюжалöма 4 верст вылö.
• 1844 – восьтöма приходса училище.
• 1857 – кыпӧдӧма Кристос ловзян вичко
• 1859 – Кулöмдiнын 169 овмöс, 825 морт.
• 1870 – восьтöма земскöй училище, велöдысьнас вöлöма Павла Африкановна Воронцова.
• 1876 – 190 овмöсын олöма 1216 морт.
• 1878 – сиктын восьтöма «приёмнöй покой»
• 1878, моз тӧлысь 15 лун – татчö медводдзаысь воöма Булычевлöн паракод, Булычевлöн вöлöма Совдорын сов завод да 3 паракод.
• 1885 – Кулöмдiнын помалöма кыпöдны кирпичысь Троича нима вичко.
• 1887 – сиктас ыдждалöма брюшнöй тиф.
• 1890 – Кулöмдiнын «приёмнöй покой» пыдди восьтiсны 10 вольпась вылö бурдöдчанiн, висьысьяссö кутiсны бурдöдны и луннас.
• 1891 – сиктас вöлöма 5 вузасянiн.
• 1892 – Петыр-Павел погостын олöма 1550 морт.
• 1899 – воссьöма библиотека.
• 1899, сора тӧлысь 15 лун – Усть-Сысольск уезд юкöн бöрын артмöдöма 5 земскöй участок, на лыдын – Кулöмдiнса, шöриныс – Кулöмдiн сикт.
• 19 нэм помын Кулöмдiн лоис ыджыд сиктöн, веськöдлан шöринöн. Сэнi вöлi вöлöсьтса веськöдланiн, станöвöй жыр, земскöй пошта станция, велöдчанiн, куим вичко.
• Быд во Кулöмдiнын öшым тӧлысь 6 лунсянь тöвшöр тӧлысь 1 лунöдз вöлi нуöдöны ярманга.

XX нэм

• 1902 – лоöма земскöй бурдöдчанiн 15 вольпась вылö, сэнi уджалöма 3 фельдшер да 1 ветеринар.
• 1903, кӧч тӧлысь 29-ӧд лун – воссьöма пошта юкöн.
• 1905, гожӧм – воссьöма челядь приют (ясли).
• 1908, тӧвшӧр тӧлысь – земстволöн водзмöстчöмöн Кулöмдiнын восьтöма кысян фабрика, медым велöдны кресьтянаöс.
• 1909–1911 – Кулöмдiнын ссылкаын вöлöма Вадим Николаевич Подбельский – Сöвет Республикаын пошта да телеграф кузя медводдза нарком (1917 во).
• 1910 – сиктын воссьöма мöд земскöй училище.
• 1912 – Кулöмдiнын ссылкаын вöлöма Н.Ф. Агаджанова – «Броненосец Потёмкин» фильмлöн сценарист.
• 1912 – Кулöмдiнын восьтöма метеостанция.
• 1914 – Кулöмдiнын «народное училище» подув вылын восьтöма вылыс тшупöда подув училище. Гожöмнас сотчöма 13 керка.
• 1915 – лöсьöдöма видз-му овмöс котыр.
• 1915, ӧшым тӧлысь 5-ӧд лун – А.И. Рассыхаевалöн керкаын воссьöма бать-мамтöм челядьлы 10 морт вылö керка. Во джын мысти сэнi вöлöма 7 челядь. Куим во мысти найöс вуджöдöмаöсь карса приютö.
• 1916 – Кулöмдiнын 475 овмöсын олö 2161 морт.
• 1918, сора тӧлысь 15-ӧд лун – Усть-Сысольск уездын лöсьöдöма милицияöн Кулöмдiнса веськöдланiн, кытчö вöлi пырöны Кулӧмдiн, Пожöг, Помӧсдін да Немдiнса вöлöсьтъяс.
• 1918, ӧшым тӧлысь – Кулöмдiнын подув училище пыдди кутiсны уджавны 1 да 2 тшупöда велöдчанiнъяс.
• 1919, вӧльгым тӧлысь 17-ӧд лун – Гражданскӧй тыш кадö «еджыдъяслöн» отрядъяс пырисны Кулöмдiнö.
• 1920, рака тӧлысь 5-ӧд лун – «Гöрд» отрядъяс зырыштiсны Кулöмдiнысь «еджыдъясöс».
• 1920, йирым тӧлысь – Кулöмдiнын кутiсны лöсьöдны недыр кадся районса веськöдлан органъяс.
• 1921, моз тӧлысь 22-ӧд лун – Коми асшöр обласьт лöсьöдöм бöрын Кулöмдiн лоис уездса юрсиктöн, Кулöмдiн уездö кутiсны пырны öнiя Мылдiн, Кöрткерöс, Вуктыл районъясысь да Изьва йылысь сиктъяс. Уездын олiс 48749 морт (обласьтса 27,1 прочент). Мутасыс – 95838 кв. км.
• 1925, рака тӧлысь – сиктын медводдзаысь петкöдлiсны кинофильмъяс.
• 1926 – Кулöмдiнын 640 овмöсын олöма 2776 морт. Кулöмдiн уездын вöлöма 56353 морт. «Югыд туй» (ӧні – «Коми му») газетын кыптöма сёрни сы йылысь, медым Усть-Сысольскысь вуджöдны Кулöмдiнö обласьтлысь юркарсö.
• 1928 – Кулöмдiнын комсомолечьяс да том йöз котыртöмаöсь кык колкоз.
• 1929, сора тӧлысь 15-ӧд лун – Кулöмдiнса уезд бырöдöма, муяссö юкöма некымын район костын. Кулӧмдін сикт лоис Кулӧмдiн районлӧн юрсиктӧн (сэтчö пырöны Мылдiн районысь да Изьва йывса сиктъяс).
• 1929 – артмöдöма Кулöмдiн районса вöр пöрöдан овмöс (леспромхоз).
• 1929, вӧльгым тӧлысь 7-ӧд лун – петiс «Вöр фронт» (ӧні – «Парма гор») районса газетлöн медводдза номер.
• 1930 – Кулöмдiн сиктын вöлöма участокса бурдöдчанiн, пинь бурдöдан жыр, пинь вöчан лаборатория, нывбабаяслы да челядьлы консультация жыръяс, аптека, районса учреждениеяс, 2 подув велöдчанiн, Мöд тшупöда öти школа, изба-читальня, кресьтянинлöн райдом, нардом, нарсудлöн жыр, му вöдитан кык овмöс (ТОЗ – товарищество по совместной обработке земли), пристань, потребительяслöн котыр, обсоюзлöн котыр, кредит сетан котыр, вöралысьяслöн котыр, госторглöн заготпункт, госспиртлöн лавка, отсöг сетан кресьтянаяслöн комитет.
• 1930-ӧд воясö – лои провода радио.
• 1933 – сиктын восьтöма радиоузел, артмöдöма «Ленин туйöд» колкоз.
• 1934, вӧльгым тӧлысь 13-ӧд лун – Коми обласьтын восьтöма медводдза сиктса рентген-кабинет.
• 1935, лӧддза-номъя тӧлысь – Кулöмдiнын петкöдлiсны «Чапаев» кинофильм.
• 1935, вӧльгым тӧлысь 10-ӧд лун – Россияса сбербанк восьтiс Кулöмдiнын 4105 №-а юкöн.
• 1936, рака тӧлысь 16-ӧд лун – профсоюзлöн тшöт весьтö ньöбöма духовöй оркестр.
• 1936, моз тӧлысь 5-ӧд лун – Кулöмдiнын лöсьöдöма инвалидъяслысь артель.
• 1937 – Кулӧмдінса школалы вӧлі сетӧма нималана роч гижысь Александр Пушкинлысь нимсӧ.
• 1939, тӧвшӧр тӧлысь 4-ӧд лун – Райисполкомлöн Президиум вынсьöдiс «Об определении райцентра» шуöм. Сы серти, Кулöмдiн юрсиктö пырöны Кывтыдпомсянь Тренясиктöдз керкаяс. Катыдпом, Куж да Носим юрсиктö оз пырны.
• 1941, сора тӧлысь 15-ӧд лун – Райисполком сетiс «Красный партизан» колкозлысь некымын гектар му Мöдлапöлысь да Язельвисысь Кулöмдiнса аэропортлы.
• 1943–1948 – уджалöма Кулöмдiнса колкоз-совкозса театр, петкöдлöма район пасьта «Любовь Яровая», «Без вины виноватые» да «Святая ложь» спектакльяс.
• 1959, кӧч тӧлысь 22-ӧд лун – вынсьöдöма Кулöмдiнса аропорт кыпöдöм йылысь шуöм, подрядчик – Кулöмдiнса сплавконтора.
• 1965 – сиктын лоöма АТС – автоматика телепон станция.
• 1966 – Кулöмдiнын культура керка бердын лöсьöдöма «Эжваса дзоридзьяс» ансамбль (веськöдлысь да вöзйысь – Василий Гущин).
• 1966, сора тӧлысь – Кулöмдiнын восьтöма медвытрезвитель.
• 1968, лӧддза-номъя тӧлысь 3-ӧд лун – районса типография лои торъя уджаланiнöн, таöдз топографияöн веськöдлiс газетса редактор.
• 1969, ода-кора тӧлысь 29-ӧд лун – Коми АССР-са министръяслöн сöвет вынсьöдiс Кулöмдiн сиктлысь генеральнöй плансö.
• 1969, йирым тӧлысь 10-ӧд лун – Кулöмдiнын культура керка водзын восьтöма Воин-мездысьлы паметник. Сiйöс вайöма Рязань обласьтысь. 1987 воын паметниксö жугöдöма.
• 1969 – Кулöмдiнын восьтöма пöжарнöй юкöн.
• 1970, моз тӧлысь 15-ӧд лун – КПСС райкоса медводдза секретар А.С. Крупенько восьтiс Кулöмдiнын В.И. Ленинлы паметник. Проект да сметасö лöсьöдöма А.А. Головач, паметниксö сувтöдöма Е.В. Николаевлöн бригадаыс.
• 1976 – Кулöмдiнын помалöма кирпичысь мöс карта кыпöдöм. Вöчöма 1202 №-а ПМК.
• 1977, ода-кора да лöддза-номъя тöлысьяс – Кулöмдiнын асльфальтируйтiсны туйяс.
• 1979, кӧч тӧлысь 21-ӧд лун – Кулöмдiнын помалiсны кирпичысь культура керка кыпöдöм.
• 1980 – воссис Кулöмдiнса телецентр.
• 1982, ӧшым тӧлысь 6-ӧд лун – ветеранъяслöн сöвет водзмöстчöмöн (веськöдлысь – Ф.А. Шучалин) Кулöмдiнын лöсьöдiсны тышса да уджвывса ветеранъяслысь «Красная гвоздика» хор. Худрукъясöн вöлiны В.Н. Тарабукина, В.Д. Марсов.
• 1984, кӧч тӧлысь 1-ӧд лун – Кулöмдiнын кутiсны велöдчыны кирпичысь вöчöм выль шöр школаын, кодöс кыпöдiс 1202 №-а ПМК (веськöдлысь – Иван Остапов).
• 1984, вӧльгым тӧлысь 6-ӧд лун – Кулöмдiнын восьтiсны Айму вöсна Ыджыд тышын кулöмдiнса усьöмаяслы монумент.
• 1986, йирым тӧлысь 5-ӧд лун – помалöма да восьтöма чорыд веркöса туй Сыктывкарсянь Кулöмдiнöдз, эштöдöма Эжва да Висер юъяс вомöн пос.
• 1993, лöддза-номъя тöлысь – Кулöмдiнысь мöдлаö вуджöдiсны ПВО-лысь войсковöй часьтсö. Ленин улича помын гарнизон сулалiс 20 во.
• 1994, тӧвшӧр тӧлысь 13-ӧд лун – Важ Выль во водзын, Василей лунö, Кулöмдiнын медводдзаысь нуöдiсны асшöр шылад тэчысьяслысь «Василей» гаж.
• 1996, моз тӧлысь 19-ӧд лун – пасйисны Кулöмдiн сикт артмöмсянь 350 во (арталöны 1646 восянь), тшупöда пас кежлö Культура керка водзын сувтöдöма ыджыд из.
• 1998, косму тӧлысь 1-ӧд лун – тупкысис Кулöмдiнса аэропорт. Базасö сетiсны вöр видзан Кулöмдiнса авиаотрядлы.
• 1998, вӧльгым тӧлысь 14-ӧд лун – Кулöмдiн сиктысь неуна улынджык Эжва ю вомöн помалiсны пос. Сылöн кузьтаыс – 349 метра, пасьтаыс – 13,6 м., судтаыс – 20 м. Поссö вöчисны нёль во гöгöр.

XXI нэм

• 2004, косму тӧлысь 2-ӧд лун — Кулöмдiнын пасйисны 160 во медводдза велöдчанiн восьтöмсянь. Сиктса школаын 2003-2004 велöдчан воын велöдчис 913 ныв-зон, найöс велöдiс 83 морт.
• 2006, моз тӧлысь 19-ӧд лун — пасйисны Кулöмдiн сикт артмöмсянь 360 во (арталöны 1646 восянь).
• 2007, ода-кора тӧлысь 9-ӧд лун — Кулöмдiн сикт овмöдчöминлöн да сöветлöн водзмöстчöмöн петiс Миян Кулöмдiн газетлöн медводдза номер.
• 2008, тӧвшӧр тӧлысь 31-ӧд лун — Сыктывкарсянь Кулöмдiнöдз помалöма оптико-волоконнöй визь вöчöм.
• 2014 — Кулӧмдінын Ленин улича вылын восьтӧма «Олимпик» физкультура да дзоньвидзалун сӧвмӧдан комплекс (спортзал ыдждаыс 1188 кв. м; 98 пукалан места).
• 2018 — Кулӧмдінса шӧр школа бердӧ кыпӧдӧма куим судтаа кирпич корпус, кӧні кутасны велӧдчыны 1-2 классъясысь 200 гӧгӧр велӧдчысь.

Кулӧмдін сиктлӧн олысь лыдыс XX нэмын вочасӧн содіс.

• 1646 – Мишарин, Ватаманов, Русинов
• 1678 – Минин, Липин, Бакланов, Ватаманов
• 1707 – Авдеев, Вагин, Глызин, Исаков, Кочанов, Кипрушев, Напалков, Нестеров, Нехорошев, Ногиев, Панков, Попвасев, Седрочев, Тарабукин, Фёдоров, Чукилев
• XVIII нэм — Рассыхаев

Сиктын уджалӧ куим судтаа кирпич шӧр школа.

Кулöмдiн сиктын чужлiсны

• Рассыхаев Иван Степанович (1878—1968) — коми гижысь
• Рассыхаев Иван Егорович (1906—1974) — Коми АССРса просвещение министр (1947—1951)
• Рассыхаев Василий Николаевич (1922—1990) — театрын ворсысь, Коми АССР-са нимйӧза артист
• Макся Ёгор — Кулöмдiнса олысь, йöзкостса серамбана висьтъясса герой, кодi пöръявлö йöзсö.
• Безносиков Алексей Семёнович (1947) — общественнöй удж вöчысь
• Напалков Виктор Михайлович (1963) — общественнöй удж вöчысь
• Кочанов Гелий Сергеевич (1934) — коми шылад тэчысь
• Липин Михаил Иванович (1956) — театрын ворсысь, Коми Республикаса нимйӧза артист
• Липин Михаил — пауэрлифтингысь Россияын спортса мастер
• Ельцова Елена Власовна (1979) — коми гижысь, коми литература туялысь

Кулöмдiн сиктын овлiсны да уджалісны

• Тимушев Георгий Фёдорович (1922—1997) — Сӧветскӧй Союзса Герой, туялысь-физик, Кулӧмдінса школа помалысь
• Лодыгин Василий Григорьевич (1949) — коми гижысь, Коми Республикаса нимйӧза гижысь
• Гущин Василий Яковлевич (1952) — коми шылад тэчысь
• Логинова Петыр Лидьö (1954) — коми сьылысь, Коми Республикаса нимйӧза артист, Россияса культураын нимӧдана уджалысь
• Чисталёв Тима Вень (1890—1939) — коми гижысь

• Кулӧмдінса бунт
• Кристос ловзян вичко
• Петыр-Павел вичко
• Гражданскӧй тыш кадӧ усьӧмаяслы паметник
• Айму вӧсна Ыджыд тышын усьӧмаяслы паметник
• В.И. Ленинлы паметник
• Воин-мездысьлы паметник
• асшöр шылад тэчысьяслöн Василей гаж-конкурс
• Катыдпомса вит тополь (вит мыр)

• Мишарин Иван Георгиевич (2009, ода-кора тӧлысь 28 лун)
• Касева Светлана Петровна (2011, сора тӧлысь 5 лун)
• Гуляев Феликс Николаевич (2011, сора тӧлысь 5 лун)
• Морохин Иван Тимофеевич (2011, сора тӧлысь 5 лун)
• Лютоева Валентина Валентиновна (2014, сора тӧлысь 31 лун)
• Липина Лидия Николаевна (2014, сора тӧлысь 31 лун)
• Нестеренко Валентина Петровна (2015, йирым тӧлысь 15 лун)

• Атлас Республики Коми. — Москва, 2000.
• Жеребцов И.Л. Где ты живешь: Населенные пункты Республики Коми. Историко-демографический справочник. — Сыктывкар, 2000.
• Игнатов М.К. Взгляд сквозь годы. — Сыктывкар: Коми небöг лэдзанiн, 1998. — 224 с.
• Игнатов М.К. Усть-Куломский район: помни прошлое, зная настоящее, делай будущее (1620–2008). — Сыктывкар, 2009. — 366 с.
• История Коми с древнейших времен до конца XX века: В 2-х т. / По общей редакцией А.Ф. Сметанина. — Сыктывкар, 2004.
• Республика Коми: Энциклопедия. — Сыктывкар, 1997—2000. — Т. 1—3.
• Туркин А.И. Основы коми топонимии: Учеб. пособие по спецкурсу. — Сыктывкар, 1985.

• Кулӧмдін сикт овмӧдчӧминлӧн сайт
• http://www.tomovl.ru/ycylom.htm,
• https://web.archive.org/web/20111020170657/http://ust-kulom.parma.ru/
• Кулӧмдін районса Веськӧдланінлӧн сайт