ალექსანდერ ჰუმბოლდტი

სხვა მნიშვნელობებისთვის იხილეთ ჰუმბოლდტი.

14 სექტემბერი, 1769, ბერლინი — გ. 6 მაისი, 1859, ბერლინი) — გერმანელი ბუნებისმეტყველი, გეოგრაფი და მოგზაური. ბერლინის მეცნიერებათა აკადემიის წევრი (1800), პეტერბურგის მეცნიერებათა აკადემიის საპატიო წევრი (1818).

ალექსანდერ ჰუმბოლდტი
გერმ. Alexander von Humboldt
დაბ. თარიღი	14 სექტემბერი, 1769(1769-09-14)[1] [2] [3] [4] [5] [6] [7] [8] [9] [10] [11] [12] [13] [14] [15] [16] [17] [18]
დაბ. ადგილი	ბერლინი[19] [13] [4]
გარდ. თარიღი	6 მაისი, 1859(1859-05-06)[1] [2] [4] [5] [6] [7] [8] [9] [10] [11] [12] [13] [14] [15] [17] [18] (89 წლის)
გარდ. ადგილი	ბერლინი[20] [13]
დასაფლავებულია	Schloss Tegel
მოქალაქეობა	პრუსიის სამეფო[21]
საქმიანობა	გეოლოგი[17] , მკვლევარი[20] , ბოტანიკოსი, გეოგრაფი[22] , კამერგერი, ოკენოგრაფი, დემოგრაფი, ვულკანოლოგი, მოგზაური მწერალი, სამეცნიერო მწერალი, მეტეოროლოგი[17] , უნივერსალური ადამიანი, მეცენატი, ზოოლოგი, ბუნებისმეტყველი[20] [17] , მინერალოგი, ასტრონომი, კლიმატოლოგი, ეთნოლოგი, მეცნიერი[23] , botanical collector, ორნითოლოგი, world traveler[17] , ეკონომისტი[17] , პოლიტიკოსი[17] და მწერალი
მუშაობის ადგილი	იენის უნივერსიტეტი
ალმა-მატერი	Alma Mater Viadrina, ფრაიბერგის სამთო აკადემია, გეტინგენის უნივერსიტეტი[25] და იენის უნივერსიტეტი
განთქმული მოსწავლეები	Johann Wilhelm Ritter[25]
მეუღლე
მამა	ალექსანდერ გეორგ ფონ ჰუმბოლდტი
დედა	მარი-ელისაბეთ ფონ ჰუმბოლდტი
ნათესავ(ებ)ი	Alexander Joseph von Steuben
ჯილდოები	ბავარიის გვირგვინის მოქალაქეობრივი დამსახურების ორდენი, ვარდის ორდენი, დანებროგის ორდენის დიდი ჯვრის კავალერი, საპატიო ლეგიონის დიდი ჯვრის ორდენის კავალერი[26] , მექსიკის საიმპერატორო ორდენები, Grand Cross of the Order of Christ, წმინდა ვლადიმერის 1-ლი ხარისხის ორდენი, თეთრი შავარდენის ორდენი, Knight Grand Cross of the Order of Saints Maurice and Lazarus, კარლოს III-ის ორდენის დიდი ჯვარი, ბავარიის მაქსიმიალიანის ორდენი სამეცნიერო და სახელოვნებო მიღწევებისათვის, კოპლის მედალი[27] , ორდენი ხელოვნებისა და მეცნიერების სფეროებში შეტანილი წვლილისათვის, წმინდა ალექსანდრე ნეველის ორდენის კავალერი, ბერლინის საპატიო მოქალაქე, შავი არწივის ორდენი, Order of the Red Eagle 1st Class, Civil Order of Saxony, ამერიკის ხელოვნებისა და მეცნიერების აკადემიის წევრი, სამეფო საზოგადოების უცხოელი წევრი[28] , honorary doctor of the University of Tübingen, honorary doctor of the University of Bonn, honorary doctor of the University of Tartu, honorary doctor of the University of St Andrews, კარლის უნივერსიტეტის საპატიო დოქტორი, ორდენი „დამსახურებისათვის“ და დანებროგის ორდენი
გავლენა მოახდინეს :::ფრიდრიხ ვილჰელმ იოზეფ შელინგი
ხელმოწერა
ალექსანდერ ჰუმბოლდტი ვიკისაწყობში

დაიბადა საქსონიის კურფიურსტის კარისკაცის ოჯახში. ვ. ჰუმბოლდტის ძმა. 1787-1792 სწავლობდა ბუნებისმეტყველებას, ეკონომიურ მეცნიერებებს, სამართალსა და სამთო საქმეს ოდერის ფრანკფურტისა და გეტინგენის უნივერსიტეტებში, ჰამბურგის სავაჭრო და ფრაიბერგის სამთო აკადემიებში. 1790 იოჰან ფორსტერთან ერთად იმოგზაურა საფრანგეთში, ნიდერლანდსა და ინგლისში. 1793 წელს გამოქვეყნდა ჰუმბოლდტის ბოტანიკური-ფიზიოლოგიური გამოკვლევა „ფრაიბერგის მიწისქვეშა ფლორა“. 1799-1804 ფრანგ ბოტანიკოს ე. ბონპლანთან ერთად იმოგზაურა ცენტრალურ და სამხრეთ ამერიკაში, საიდანაც ჩამოიტანა მდიდარი კოლექცია, რომელსაც ამუშავებდა პარიზში 20 წელზე მეტი ხნის განმავლობაში. 1807-1834 გამოვიდა ჰუმბოლდტის 30-ტომიანი „მოგზაურობა ახალი ქვეყნის ბუნიობის მხარეში 1799-1804 წლებში“. 1827 წელს ჰუმბოლდტი პარიზიდან გადავიდა ბერლინში, სადაც ასრულებდა პრუსიის მეფის კამერჰერისა და მრჩევლის მოვალეობას.

1829 ჰუმბოლდტმა იმოგზაურა რუსეთში. აზიის ბუნების საკითხებს მიუძღვნა შრომები: „ფრაგმენტები აზიის გეოლოგიიდან და კლიმატოლოგიიდან“ და „ცენტრალური აზია“. ჰუმბოლდტის მეცნიერული შეხედულებანი დედამიწისა და სამყაროს ბუნების შესახებ გადმოცემულია მონუმენტურ შრომაში „კოსმოსი“ (ტ. 1-5, 1845-1862).

ჰუმბოლდტის შეხედულებანი დაედო საფუძვლად ზოგად ფიზიკურ გეოგრაფიასა და ლანდშაფტმცოდნეობას, აგრეთვე მცენარეთა გეოგრაფიასა და კლიმატოლოგიას. მისი სამეცნიერო ინტერესების სფერო იმდენად ფართო იყო, რომ თანამედროვენი მას „XIX საუკუნის არისტოტელეს“ უწოდებდნენ. ჰუმბოლდტი იყო ჰუმანიზმის დამცველი, იგი გამოდიოდა რასებისა და ხალხების უთანასწორობისა და დამპყრობლური ომების წინააღმდეგ.

ჰუმბოლდტის სახელი ეწოდება მთელ რიგ გეოგრაფიულ ობიექტებს, მათ შორის ქედებს ცენტრალურ აზიასა და ჩრდილოეთ ამერიკაში, მთას კუნძულ ახალ კალედონიაში, მყინვარს ჩრდილოეთ და დასავლეთ გრენლანდიაში, მდინარესა და რამდენიმე დასახლებულ პუნქტს აშშ-ში, რამდენიმე მცენარეს, მინერალსა და კრატერს მთვარეზე. ძმების ალექსანდერ და ვილჰელმ ჰუმბოლდტების სახელს ატარებს ბერლინის უნივერსიტეტი.

• ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 11, თბ., 1987. — გვ. 695-696.