Наьсаре

Пхье
Наьсаре
Назрань
На́на-На́ьсаре
Заводе боаллача Ӏама сурт
Флаг Герб
HGЯOL
Паччахьалкхе	Россе Федераци
Федерацен субъект	ГӀалгӀайче
Пхье округ	Наьсаре
Чура екъаялар	4 административни округ
Да	Йовлой Хьасана Урусхан
Тархьари географии
Йиллай	1781 шера
Хьалхара хьоахаяр	1810 шу
ХьалхагӀа хинна цӀераш	1944 кхачч. — Наьсаре (эрс: Назрань) 1959 кхачч. — Коста-Хетагурово
Пхье я	1967 шера денз
Майда	80 км²
Лакхал	522 м
Ӏалама лоаттам	юккъера
Сахьата оаса	UTC+3:00
Бахархой
Бахархой	↗125 297 саг (2022)
Айххал	1566,21 саг/км²
Къамаш	гӀалгӀай
Динаш	сунний бусалба, православхой
Катойконим	ноасархо, ноасархой, иштта наьсархо, наьсархой
Паччахьалкхен мотт	гӀалгӀай, эрсий
Дагарга идентификатораш
Телефоний код	+7 8732
Пошта индекс	386120
Код ОКАТО	26406
Код ОКТМО	26706000001
nazrangrad.ru
Наьсаре Москоа Магас Наьсаре 0 Наьсаре
Медиафайлаш Викиларма чу

Дукха хана денз гӀалгӀай ара ӀокӀалбовлара́ юкъе чӀоагӀа лоадам болаш хиннай Наьсаре мехка юкъ санна а отташ (тӀехьагӀа Буроца цхьана). ГӀалгӀайчен административни юкъ йолаш цхьа ха а яьккхай цо — 1993—2000 шерашка, Магас йиллалца. Тархьарца хьайоагӀаш хинна Наьсаре хӀанзарча заман чу «Юкъера» оалаш бола административни гом хинна дӀаэттаб, цул совгӀа Наьсарес хӀанз массехк лоалах яьда́ хинна юрт чулоац шийна: Дошалкъий-Юрт, Наьсар-Керте, Аьлте-Юрт. Наьсарен шахьара административни юкъ я.

Духтохкархоша яхачох, Наьсаре нах бах кхерий заман хана денз. Укхаза Ӏилманхошта кораяьй шовзткъа эзар шу хьалха денз нах баьхалга хьагучадоаккхаш йола белгалонаш. ХӀаьта гӀалгӀай укхаза баха эзараш шераш да. «Наьсаре» яха дош ширача гӀалгӀай меттала «наьна лаьтта, наьна аре» яхилга да.

«XIII-гӀча бӀаьшере моалошеи, XIV-гӀа бӀаь шу чакхдоалаш АстагӀча Темара бӀынои шозза боха а баь, гӀалгӀай лоамашка хьалчутеттаб. Цул тӀехьагӀа цхьан юкъá да́ воацаш иллай ер моттиг.

XVI—XVII бӀаьшерашка гӀаьбартоша доалдаьд Наьсаренна. Цу юкъа́ гӀалгӀай, лоамашка бийба а бийба, низ а Ӏоабаь, шоай аренашка ӀокӀалбувла болабеннаб», — йоах цӀихезача тархьархочо Коазой Дауда Нурдина. XVIII-гӀча бӀаьшере ткъаь иттлагӀча шерашка гӀаьбартой дӀабахаб укх мехкара, гӀалгӀаша, довнаш деш, кхы бита а ца бита. «Цу хана Наьсаре дукха листа хьунаш, ушалаш йолаш моттиг хиннай. Цу хана укхаза Кавказе дахача тайп-тайпарча къамех йола гӀаьрахой тоабаш лелаш хиннай. Шолжаи ГӀалмени лакхенашка яда шоай юрташ цу гӀаьрахоех лораеш, Наьсархий Шолжах дӀакхетача метте ГӀалмистерча гӀалгӀаша ха лоаттадаьд», — йоах дӀахо духтохкархочо Коазой Нурдина.

Юрт йилла ха 1781 шу лоархӀ. Дале а, кӀезигагӀдар хьалаьцача а, 1764-ча шера денз гӀалгӀай баьхаб цига, багахбувцама хьаяхачох.

Цига дувцачох, Наьсаре йиллар цаховш е ше-ше хьахинна а хӀама хиннадац. Дикка уйла яь, лаьрххӀа даь хиннад гӀалгӀай цига баха ховшар. Онгашта даьхача 80 тайпах итт-итт дезал, кхаж тоссаш, цига бáха Ӏоховша безаш хиннаб. Уж Наьсаре йилла белгалъяь моттиг йолчахьа дӀабахаб. Ӏокхаьчача, сагӀа доаккхаш кӀай уст бийна, биъ бӀоагӀан тӀа латташ йола «ТодигӀала» егӀай цар, цу тӀа ха оттаде дагахьа. Цу наха, дехар а даь, шоашта хьалхаваьккхар а деррига доал дӀаденнар а хиннав ТӀаргимхой Малсага къонгех ваьнна Оарцха КӀарцхал. Эггара хьалха укхаза баха Ӏохайшача гӀалгӀаша Оарцха КӀарцхала-Юрт йиллай, кӀеззига тӀехьагӀа Ӏовлурга-Юрт. Уж цига баха ховшар ца дезаш а, гӀаьр е дагахьа тӀаухаш а хиннай герзашца кийчъенна ордингаш. Цу тӀемашка дӀа а юха а дукха нах боабеш а хиннаб. ХӀаьта а наьсархоша моастагӀчунна ка луш хиннаяц. Из мел чӀоагӀа хиларах, юхатохаш хиннав цар. 180 говр-вордаца баьхка хиннаб, яхаш, бувц гӀаьрхой. Амма рузкъан меттел, шоай наьха декъех етта вордаш йигай цар. Царех итт саг лаьца хиннав, бакъда наьсархоех а веннав цу тӀем тӀа 13 саг.

1810-гӀча шера гурахьа, гӀалгӀаша бокъо а енна, Наьсар Шолжах дӀакхетача моттиге, лакхача берда тӀа Бурув йиллай эрсаша. Цох а Наьсаре (эрсий меттала — Назрань) аьнна цӀи тиллай. Цунга хьежжа эггара хьалхара официальни каьхата тӀа Наьсаре хьоахаяр нийслу 1810 шера.

1868 шера хьайийла хиннай Наьсарера лоамара дешарче ГӀалгӀайчен хьалхара светски дешарче.

1893 шера Наьсарен возгале хьайийлай, хӀаьта 1894 шера аьшкникъ биллаб кхыча моттигашца дӀахотташ.

1944-гӀча шера гӀалгӀай СибарегӀа бахийтача хана, Наьсаре хӀирашта дӀаенна хиннай. Цар цун цӀи хийцай, «Коста-Хетагурово» аьнна. Бакъда, 1957-гӀча шера гӀалгӀай цӀабаьхкачул тӀехьагӀа, Наьсарен цӀи юха меттаоттаяьй. Юрт хиннача Наьсаренах пхье хьаяьй 1967-гӀча шера Ардара бетта 16-гӀча дийнахьа. ХӀанз Наьсаре ГӀалгӀай мехка йоккхагӀйола пхьа я. Хоза тоалуш, лакхлуш, дегӀа йоагӀаш латт из. «Нана-Наьсаре» аьнна йоаккх гӀалгӀаша цун цӀи.

Наьсаре диъ даькъах екъалуш я:

1. Аьлте-Юрта административни гом
2. Дошлакъий-Юрта административни гом
3. Наьсар-Кертен административни гом
4. Юкъера административни гом

Бахача наьх дукхал лоархӀаш хилча (01.01.2016) пхье 142-ча моттиге хиннай 1115 Россе Федерацен пхьешта юкъе.

• Чомаканаькъан Хьамзат — гӀалгӀай дийша саг, Наьсар-Кертара имам.
• Ӏарчакханаькъан Яхььяй Сали — гӀалгӀай хоамбоаржабархо, оазархо. Наьсаре ва 1960 шера денз.
• Коазой Дауда Нурдин — гӀалгӀай тархьархо, йоазонхо.