Արշակ Ալպօյաճեան: հայ բանասէր եւ պատմաբան

Նախնական կրթութիւնը ստացած է Պէրպէրեան վարժարանի մէջ, որմէ շրջանաւարտ ըլլալէ ետք 1895 թուականին անցած է Կենդրոնական, 1899-ին կը ձգէ դպրոցը եւ մինչեւ 1908 թուական առեւտրական ասպարէզի մէջ կ'ըլլայ, աշխատակցելով միեւնոյն ատեն լրագիրներու: 1908 Յունուարին վարչական պաշտօնեայ «Բիւզանդիոն»ի մինչեւ 1918-ը:

Ալպօյաճեանի հանրային կեանքը սկսած է 1908-ին, Գում-գաբուի Յառաջդիմասէր Ընկերութեան հիմնադիրներէն մին ըլլալով: Նոյն թուականին ատենապետն եղած է Գում-գաբուի Մայր եկեղեցւոյ թաղական խորհուրդին։ Անդամակցած է կարճ ատեն մը Զորից Թաղերու Աղքատախնամին:

1909-ին Ռամկավար կուսակցութեան անդրանիկ անդամներէն մէկը եւ յետոյ բազմիցս անոր Կ. Պոլսոյ եւ Գահիրէի վարչութեան անդամ: Հրաժարած է կուսակցական կեանքէն 1930-ին:

1910-ին երեսփոխան ընտրուած է Մաքր-գիւզէն եւ ապա Պէօյիւքտէրէն: Մասնակցած է յանձնաժողովներու: 1922-ին Ատենապետ ազգային ժողովի: 1926-ին անդամ եւ ատենադպիր Գահիրէի Քաղաքական ժողովին, մինչեւ դիւանապետութեան կոչուիլը:

• 1915-1922 Բերայի Եսայեան վարժարանի լրացուցիչ կարգերուն պատմութեան ուսուցիչ եղած է:
• 1919-1922 տնօրէն Ազգային Պատրիարքարանի տեղեկատու դիւանին:
• 1922-1923 Յունաստանի մէջ, նախ Քորֆուի (Քերքիրա ) Նիր Իսթ Ռիլիֆի որբանոցը ուսուցիչ, շրջիկ թղթակից «Վերջին Լուրը» թերթին:
• 1923-1926 Գալուստեան վարժարանի (Գահիրէ) ուսուցիչ:
• 1926-1935 դիւանապետ Ազգ Առաջնորդարանի:

Ալպօյաճեան 1936-1937-ին Գահիրէի մէջ խմբագրած է «Ազատ Միտք» 8 էջնոց շաբաթաթերթը ։ , որ մէկ տարուան կեանք ունեցած է:

Ալպօյաճեանի գլուխ-գործոցն է «Պատմութիւն հայ Կեսարիոյ» ընդարձակ, 2000 էջերէ աւելի բաղկացած գործը, զոր լոյս ընծայեց 1937-ին:

1962 Յունիսին Գահիրէի մէջ կը մահանայ Արշակ Ալպօյաճեան:

Հրատարակուած մենագրութիւններ

Արշակ Ալպօյաճեան հրատարակեր է ծաւալուն մենագրութիւններ, որոնցմէ յիշատակութեան արժանի են մասնաւորապէս հետեւեալները.-

• «Սրբուհի Տիւսաբ» (Վենետիկ, 1901),
• «Պուլկարիոյ պատմութիւն» (Վառնա, 1912),
• «Գրիգոր Զօհրապ - իր կեանքը եւ իր գործը», (Կ. Պոլիս, 1919),
• «Մինաս Չերազ» (Գահիրէ, 1927),
• «Գրիգոր Կեսարացի պատրիարք եւ իր ժամանակը» (Երուսաղէմ, 1936),
• «Պատմութիւն հայ Կեսարիոյ» (Ա-Բ հատորներ, Գահիրէ, 1937),
• «Թորգոմ պատրիարք Գուշակեան» (Գահիրէ, 1940),
• «Պատմութիւն հայ դպրոցին» (Ա հատ., Գահիրէ, 1947)
• «Պատմութիւն հայ գաղթականութեան» (Ա. հատ., Գահիրէ, 1941, Բ հատ., 1955, Գ հատ., 1961),
• «Պատմական Հայաստանի արտաքին եւ ներքին սահմանները» (Գահիրէ, 1950),
• «Պատմութիւն Եվդոկիոյ (Թոխաթ, Թոքաթ), հայոց» (Գահիրէ, 1952),
• «Արաբական միացեալ հանրապետության Եգիպտոսի նահանգը եւ հայերը» (Գահիրէ, 1960),
• «Յուշամատեան Քութինահայերու» (Պէյյրութ, 1960) եւ այլն։

Աշխատութիւններ

• Արշակ Ալպօյաճեան, Պատմութիւն Մալաթիոյ Հայոց. Տեղագրական, պատմական եւ ազգագրական, Պէյրութ, 1961։ Archived 2016-03-04 at the Wayback Machine.
• Արշակ Ալպօյաճեան, Պատմութիւն Եւդոկիոյ Հայոց. Տեղագրական, պատմական եւ ազգագրական, Գահիրէ, 1952։ Archived 2016-03-05 at the Wayback Machine.
• Արշակ Ալպօյաճեան, Պատմութիւն Հայ գաղթականութեան. Հայերու ցրումը աշխարհի զանազան մասերը, Ա, Քրիստոսէ առաջ Զ. դարէն մինչեւ ԺԱ դար Քրիստոսի, Գահիրէ, 1941։ Archived 2016-03-04 at the Wayback Machine.
• Արշակ Ալպօյաճեան, Պատմութիւն Հայ գաղթականութեան. Հայերու ցրումը աշխարհի զանազան մասերը, Գ, Նոր դարու սկիզբէն մինչեւ Ի. դարու սկիզբը, Գահիրէ, 1961։ Archived 2016-03-10 at the Wayback Machine.
• ԱլպօյաՃյան Արշակ, Սպանիա եւ Հայաստան.- «Պատմա-բանասիրական հանդէս», 1959, N 4, pp. 86-104։
• ԱլպօյաՃյան Արշակ, Զմիւռնիոյ տպարանները. «Պատմա-բանասիրական հանդէս», 1964, № 2, էջ 67-84։
• Արշակ Ալպօյաճեան, Գրիգոր Կեսարացի պատրիարք եւ իր ժամանակը, Գահիրէ, 1936։
• Արշակ Ալպօյաճեան, Առաքելութիւն ի Հապէշիստան ԺԷ դարուն (պատմական նշմար), Գահիրէ, 1946։
• Արշակ Ալպօյաճեան, Յուշամատեան Քութինահայերու, Պէյրութ, 1961։ Archived 2013-11-09 at the Wayback Machine.
• Արշակ Ալպօյաճեան, Իրաքի հայերը. խմբագրեց եւ հրատարակութեան պատրաստեց Վարդան Գրիգորեանը, Երեւան, 2003, 202 էջ։