Սիւնիքի Մարզ

Սիւնիքի մարզի տարածքին մեծ մասը կը կազմեն ժայռերը, լեռնաշղթաները եւ անդնդախոր ձորերը, որոնց մէջէն անցնելով կը հոսին լեռնային գետակներ։ Ամենամեծ գետը Որոտանն է։ Սիւնիքի միջին բարձրութիւնը ծովու մակարդակէն 2.200 մ. է։ Ամենաբարձր լեռնագագաթներն են Կապուտջուղը (3.904), Ծղուկը (3.581), Մեծ Իշխանասարը (3.550) եւ այլն։ Սիւնիքը կը կոչուի նաեւ Զանգեզուր, Սիսական։

 

 

Պատմականօրէն Սիւնիքը մէկն է Մեծ Հայքի 15 նահանգներէն եւ վարչականօրէն բաժնուած եղած է 12 գաւառներու։ Սիսական աշխարհը հռչակաւոր եղած է իր երկնամբարձ ամրոցներով ու հազարամեայ վանքերով։ Այստեղ կը գտնուէր 13-րդ դարուն ստեղծուած Հայաստանի ամենահին համալսարանը՝ Գլաձորը։

Միջնադարեան Սիւնիքը շատ աւելի մեծ տարածք գրաւէր, քան՝ այժմ։ Այն ժամանակ Վայոց Ձորը, Գեղարքունիքը, Նախիջեւանի մեծ մասը եւ ներկայիս Լեռնային Ղարաբաղի մէկ մասը կը մտնէին Սիւնիքի իշխաններուն տիրոյթներուն մէջ։

X-XII դարերուն Սիւնիքը թագաւորութիւն էր, ուր կ՛իշխէր Սիսական տոհմը։ Յետագային այստեղ իշխանած է Օրբելեան տոհմը։ Յայտնի է յատկապէս կոմս Տարսայիճ Օրբելեանը։ Անոր զաւակ Ստեփանոս Օրբելեանը XIII դարուն գրած է «Սիւնիքի Պատմութիւն» մեծարժէք պատմագրութիւնը։

1918-1920 թ.թ. Նախիջեւանի եւ Արցախի նման Սիւնիքը եւս դարձած էր Հայաստանի եւ Ատրպէյճանի հանրապետութիւններու միջեւ վիճելի տարածք։ 1920-ի Դեկտեմբեր 2-ին Թուրքիան, որ այդ ժամանակ գրաւած էր Հայաստանի Հանրապետութեան մեծ մասը, ստիպեց հայկական կառավարութեան ստորագրել Ալեքսանդրապոլի պայմանագիրը, որով Հայաստանը Ատրպէյճանին կը յանձնէր Սիւնիքը։ Սակայն Սիւնիքի հայ բնակչութիւնը չընդունեց այս համաձայնագիրը եւ զինուած պայքարի ելաւ՝ Գարեգին Նժդեհի հրամանատարութեամբ։

Սիւնիքը անկախ մնաց նոյնիսկ այն ժամանակ, երբ պոլշեւիկները ամբողջութեամբ գրաւած էին Հայաստանի Հանրապետութեան մնացած մասը։ 1920-ի սկիզբներուն, երբ պոլշեւիկները ճնշեցին հայերու Փետրուարեան ապստամբութիւնը, կառավարութեան շատ անդամներ եւ սպաներ նահանջեցին Սիւնիք։ Շուտով այստեղ հռչակուեցաւ Լեռնահայաստանի հանրապետութիւնը, իսկ Գարեգին Նժդեհ ընտրուեցաւ վարչապետ։ Կարմիր բանակը միայն կատաղի կռիւներ եւ բազմաթիւ զոհեր տալէ ետք կարողացաւ 1921-ին այն գրաւել։

Հայկական ԽՍՀ-ի մէջ Սիւնիքը առանձին վարչական միաւոր չէր կազեր, այլ բաժնուած էր քանի մը շրջաններու։ Հայաստանի Հանրապետութեան վերանկախացումէն ետք Սիւնիքը կրկին վերածուեցաւ առանձին մարզի։

• Կապան, 46.600 (բնակչութիւնը ըստ 2008-ի)
• Գորիս, 20.840
• Դաստակերտ
• Սիսիան, 16.823
• Քաջարան, 7.976
• Ագարակ, 4.801
• Մեղրի, 4.514

 

 

2006 թուականէն սկսեալ Սիւնիքէն կ՛անցնի Հայ-իրանական կազամուղը։ Կը Նախատեսուի մօտ ապագային ստեղծել երկաթուղային հաղորդակցութիւն։

• Տաթեւ, ամրացուած վանք, Սիւնիքի հոգեւոր կեդրոնը
• Վահանավանք
• Որոտնավանք
• Հարանց անապատ
• Բղենո Նորավանք
• Երիցավանք
• Սիսավանի եղեկեցի
• Երնջակ բերդ
• Բաղաբերդ
• Շլորուտի բերդ
• Քարահունջ
• Ուղտասարի ժայռապատկերներ
• Կուլձորի քարայր

 

Երեւան-Գորիս ավտոճանապարհի համայնապատկեր Սիւնիքի մարզում