लोखण आनी तिख्या उद्देग

इतिहास:लोखणाचो सोद ब्रॉँझयुगाच्या निमाणच्या काळांत अकस्मात लागलो.जमनीर उगड्या पडिल्ल्या तांबड्या लोह धातुकाचेर शेकोटी पेटयतकच ताच्या गोबरांत घातवीय लोखण पयलीं मेळ्ळें.लोखणाचे उपेगी गुणधर्म समजतकच आनी तांबडे लोह धातूक हो ताचो उद्गम आशिल्ल्याचें कळटकच लोखणाच्या उत्पादनाक सुरवात जाली.

प्रचलित वा-याक लागून उगड्या पडिल्ल्या धातुकाच्या कडांमुखावयल्या खड्ड्यांत उजो पेटोवन आनी मुखार फातराच्यो ओबडधोबड भट्टयो तयार करुन तातुंतलो उजो भात्यान फुलोवन आर्यन ऑक्सायडाच्या क्षपणान घातवीय लोखण मेळयलें.लोखणाचीं हत्यारां आनी शस्त्रां हांकांलागून अतिपुर्विल्ल्या देशांत नवें युग सुरु जालें.इजिप्तांत जायत्या पुर्विल्ल्या अवशेशांनी लोखण मेळ्ळां.इ.स.आदीं १३०० पसूनच्यो लोखणाच्यो जायत्यो प्रगलन भट्टयो इझ्रायलांत मेळ्ळ्यात.

लोह धातुकां तांब्याच्या आनी कथिलाच्या धातुकांपरस चड प्रमाणाचेर मेळटात.पूण ताचें प्रगलन करप कठीण आसता.धातुकांपसून तांबें इ.स.आदीं ३५०० च्या सुमाराक मेळयलें. प्रगलन केल्लें लोखण ते उपरांत सुमार १५०० वर्सानी दक्षिण अॅनातोलियांतल्या (आशिया मायनर)हिटाइट आनी कालबीज लोकांनी तयार केल्ल्या वस्तूंत मेळटा.इ.स. आदी सुमार १,००० मेरेन पॅलेस्टायन आनी इजिप्तांत लोखण आनी ब्रॉँज हांचो व्हड प्रमाणांत उपेग जावंक लागिल्ल्याचो पुरावो उपलब्ध आसा. नैऋत्य आशियांतल्यान लोह प्रगलन पद्दतीचो हेरकडे प्रसार जालो.

इ.स. आदी ५०० म्हळ्यार ही पद्दत चीन मेरेन पावली.चीनांत लोह धातुविज्ञानाचो विकास वेगवेगळ्या मार्गान जालो.बीडाचो(ओतिव लोखण)सोद चीनांत हेर लोकांपरस पयलीं लागलो.ह्या शतमानांत चीनांत लोखण भरपूर प्रमाणांत मेळूंक लागलें.लोणारी कोळशा जाग्यार फातरी कोळसो वापरांत आयलो आनी अवजारां तशेंच शस्त्रां तयार करपाखातीर व्हड प्रमाणांत लोखणाचो उपेग जावंक लागलो.पोलाद तयार करपाच्यो जायत्यो प्रक्रिया प्रचलित आशिल्ल्यो. सातवें शतमान म्हळ्यार चिनी तिख्यानिर्मिती पद्दत जपान मेरेन पावली.

इ.स. आदीं ३५० म्हळ्यार लोह प्रलगनाची तंत्रविद्दया नैऋत्य आशियांतल्यान सहारावरती अस्तंत आफ्रिकेंत आनी उपरांत दक्षिण आफ्रिकेंत गेली.थंय लोखणाचें व्हड प्रमाणाचेर उत्पादन करपी जायतीं केंद्रां स्थापन जालीं.पूण चडशें लोखण चाकू,भाल्यांचीं तोंका, कुदळीवरी अवजारां हे खातीर जाता. रोमी लोकांनी ग्रीक लोकांकडल्यान लोहकामाच्या तंत्राचो वारसो घेतलो आनी तातूंत बरीच सुदारणा करून ताचो उत्तर युरोपांत प्रसार केलो.

मध्य युरोपांतल्या पुरातत्त्वीय उत्खननांत हत्यारां, शस्त्रां, चिलखतां ह्या सारक्यो वस्तू मेळिल्ल्यो आसात. इ.स. २०० च्या सुमाराक उत्तर युरोपांत नवें सुविकसीत घडाई तंत्र प्रचारांत आयलें. ह्या तंत्रांत लोखण आनी तिखें हांचो सोबीत आकृती बंधांत संयोग जातालो. इ.स. सुमार १००० पसून तयार करपांत येवपी दमास्कस तलावारीक तिख्या पातें आशिल्लें. ही दमास्कस पातीं भारतीय ओतीव तिख्यापासून (वुट्स तिखें) तयार करताले. तेराव्या शतमानासावन उत्तर युरोपांत जाल्ल्या तांत्रिक विकासाक लागून युरोपीय धातुविज्ञान संवसाराच्या हेर वाठारांतम्हत्वाचे आसात.

लोखण-मँगनीज:हातूंत ऑस्टेरिटिक मँगनीज तिखें हो म्हत्वाचो मिश्रधातू.हाचें संशोधन हेडफील्ड गांवांत जाल्ल्यान ताका हेडफिल्ड मँगनीज तिखें अशेंय म्हण्टात.हातूंत १-२% कार्बन आनी १२-१३% मँगनीज आसता.

लोखण-निकेल:४० ते ६०% निकेल आशिल्ल्यान मिश्रधातू चुंबकीय नदरेन म्हत्वाचे आसात.

लोखण सिलिकॉन:वेपारी नदरेन हाचे दोन म्हत्वाचे वर्ग करतात-

(१)सहजपणान चुंबकीकरण करपाक येवपी म्हळ्यार चुंबकीय सौम्य मिश्रधातूंक सिलिकॉन वा विद्दुतीय तिखें म्हण्टात.

(२)उच्च सिलिकॉनयुक्त ओतीव लोखण ह्या नांवान वळखुपांत येवपी मिश्रधातू संरक्षणरोधक आसतात.चुंबकीय मंडलांत वापरपांत येवपी चडश्या तिख्यांत ०.५% ते ५% सिलिकॉन आसता. हाचे चडशे पत्रे आसतात.

लोखण-टंगस्टन:उच्चवेगी तिखें नांवाच्या वेगवेगळ्या जटिल मिश्रधातूंत टंगस्टन आसता.

कठीण पृश्ठभागाचे मिश्रधातू:दर्शनी भाग कठीण करपाखातीर धातूच्या वा मिश्रधातूच्या पृश्ठभागाचेर विशिश्ट संघटनांच्या मिश्रधातूंचो थर वितळजोडकाम जोडटात.ताकालागून मूळ पृश्ठभागांत नाशिल्ले कांय खास गुणधर्म ताका प्राप्त जातात. लोखणाच्या अशा मिश्र‍धातूंत सामान्यपणान ५०% परस चड लोखण आनी क्रोमियम,मँगनीज, सिलिकॉन, मॉलिब्डेनम,व्हेनेडियन,टंगस्टन,निकेल,टिटॅनियम,निबियम,बोरॉन आनी हेर मूळद्रव्यां वेगवेगळ्या प्रमाणांत भरशिल्लीं आसतात.

कोंकणी विश्वकोश खंड ४