फोंडुशासत्री करंडे, रामचंद्र वामन

एक सुदारणावादी आनी शैलीकार साहित्यिक वेदविध्या आनी वैजकी शास्राची वळख ताका घरचे परंपरेंतल्यान जाली. फुडें ह्या विशंयांततो खांपो तज्ञ जालो. ज्योतिशशास्त्राचो आनी धर्म कर्माल्या विधींचो जो तंत्रीक भाग आसता, ताचों ताणें खोलायेन अभ्यास केलो. धर्मशास्त्रावेल्या ग्रंथांचे वाचन केलें. अशे तरेन संस्कृत, साहित्य, धर्मशासत्र, कर्मकांड, आयुर्वेद आनी ज्योतिशशासत्र ह्या विशयांचो खोलायेन अभ्यास करून ताणें शास्त्री ही पदवी मेळयली. तो चडसो नेमाळ्यांतल्यान लिखाण करलो. सुमार १८९४ वर्सा ‘हितचिंतक’ ह्या पणजेसावन उजवाडाक येवपी सातोळ्यांतल्यान ‘व्दिरेफ’ ह्या टोपण नांवान ताणें समाजीक विसयाचेर बरोवंक सुरवात केली. ताच्या रामच्रंद ह्या नांवांत दोन रकार आशिल्ले. म्हूण ताणें ‘व्दिरेफ’ हें नां घेलें आनी व्दिरेफ हाचो अर्थ भोंवर जाता. देखून णें आपल्या आपल्या बरपावळीक ‘गुमजारव’ हें नांव दिलें. ह्या नांवान णें फुडें चाळीस वर्सा बरप केलें.

गोंयांतल्या म्हत्वाच्या अशा नेमाळ्यांनी ताणें बरपावळ केल्ली आसली तरी साहित्याच्या मळावेलो ताचो खरो वावर ‘सत्संग’ ह्या नेमाळ्यांतल्यान जालो. १९०१ वर्सा कुंभारजुवें वाठारांत श्रीनिवाद लखू भांडारे हांणें छापकालो हाडलो. ह्या छापखान्यांतल्यान एक नेमाळें काडचें, असो विचार करंडेसास्त्रीच्या मनांत आयलो. भांडारेनूय ताका तेंको दिलो. अशे तरेन करंडेशासत्रीच्या संपादकपणाखाल ‘सत्संग’ नेमाळें येवंक नेमाळ्यांतल्यान ‘तोच मी’ ह्या टोपण नांवान कविता बरोवंक सुरवात केली. पूण कवितेपरस ताचें गध्य बरप चड बरें थारलें. ताचेंवरवीं गध्य बरपाक बरी शैली मेळ्ळी. देखुनूच ताका पयलो मराठी शैलीकार साहित्यिक अशें म्हण्टा. ताणें आपले बरपावळींतल्यान सगळे विशय हाताळ्ळ्यात, तरी शिक्षण प्रसाराचेर ताचो चड भर आशिल्लो. जाय ते फावट ताणें ह्या विशयाचेर तळमळीन बरप केलां. पारतंत्र्याविशीं ताची खंत ताच्या बरपांतल्यान जाणवताली. ताच्या बरपाचे शैलींतले उपरोध, उपहास आनी नर्मविनोद हीं आंगां उक्ती जातालीं. ताचें शिक्षण जरी आदल्या काळांतलें आसलें, तरी तो सुदारक आशिल्लो.बायलांक शिक्षण दिवपाविशीं तो उर्बा दितालो. हिंदुधर्मांतल्यो जातीपाती, भुरगेपणांत लग्न, पोटजातींयलीं लग्नां, परदेशगमन ह्या विशयांचेर ताची मतां सुदारणावादी आशिल्लीं. ताचें ‘कैवल्यपूर मठाचा इतिहास’ हें एकूच पुस्तक उजवाडाक आयलां.