Senloran: Koumin fransé di Lagwiyann

Administrasyon
Péyi	Lagwiyann (Lafrans)
Mèr	Léon Bertrand
Démografi
Jantilé	Senloranté
Popilasyon	44 169 zab. (2014)
Dansité	9,1 zab./km²
Jéyografi
Altitid	Min. 2 m – Mags. 15 m.
Siperfisi	4 830 km²

(moun kontan rélé li Senloran) sa roun koumin fransé ki sitchwé annan départman-an di Lagwiyann. An 2010, li sa dézyenm koumin ki pli péplé-a apré Kayenn.

So zabitan-yan sa aplé Senloranté-ya.

21 févriyé 1858-a, pé di tan apré konstrigsyon-an dé pronmyé karbé di pénitansyé agrikòl, pa koumandan Mélinon, vilaj-a plasé anba vokab-a « Sen Laurent », an lònò di gouvèlman di Lagwiyann di lépòk-a, Auguste-Laurent Baudin.

Sitchwasyon

 

Sen-Laurent-di-Maronni, lokalizé à 253 kilomèt à lwès-a di Kayenn, sa sitchwé à lanmon-an di bouchou-a di Maronni, fas à lavil sourinanmen-an d'Albina, o nò-lès di kontinan sid-anmériken. Li pa bòdé pa loséyan Atlantik-a, pas a té lotorité pénal-ya ki té lé anpéché bangna-ya ki té la di évadé yé kò pa lanmè-a.

Patché étni ka koabité laba : Kriyòl, Anmérendjen (Kalinya, Lòkonnon), Monng, Endou, Bouchinenngé (Saranmanka, Djouka, Aloukou, Paranmanka) ké métropoliten.

Koumin limitròf-ya ké Sen-Laurent-di-Maronni sa Mannan o nò é à lès-a, Gran-Santi o sid-lwès ké Apatou o nò-lwès.

Koumin-an ka enkli zilé flivyal-ya Pòrtal, di Karantenn-an épi pou Lépré.

Jeyoloji ké rélyèf

Artikilé asou roun plato kontinantal di fèb rotò, rélyèf-a di Sen-Laurent-di-Maronni sa ésansyèlman vayonnen, ké roun pwen kilminan à 100 mèt di laltitid. Valé-ya ki ka sèrpanté o milyé dé kolin sa, pou laplipa, marékajé. Sid-a di koumin-an, sa pli montangné, ké roun pwen kilminan, annan Masif-` Dékou-Dékou, à 500 mèt di laltitid.

Klima

Sen-Laurent-di-Maronni ka bénéfisyé di roun klima cho ké imid di tip ékwatoryal (tip Af soulon klasifikasyon-an di Koppen). I ka ègzisté ki roun sèl sézon annan lannen-an ké Dé pik pou présipitasyon-yan, oun gran pik o prentan o mwa di mè ké roun piti pik an livè o mwa di janvyé. Lè-a sa konstanman cho ké mwat. Sèl varyasyon-yan ki ka konnèt tanpératir-ya sa dé varyasyon journalièr ké dé minimal égal à 22 °C é dé magsimal ki konprann ant 29 °C ké 33 °C. I gen lapli tout lannen di mannyè ki abondan si byen ki kimil anniyèl-a dé présipitasyon ka atenn roun valò tré élvé (2 594,4 mm/lannen).

Rézo flivyal

Trwè sosyété, ki bazé atè Sen-Laurent, ka propozé yé sèrvis pou transpò flivyal-a, pou frèt-a é osi pou dé pasajé, asou Maronni-q, san toutfwè di lign régilyé. Piròg-ya di Maronni ka konté yé kò pa santenn. Yé ka rété sèl mwayen di transpò pou rivren-yan di flòv. Anmérendjen-yan ka navigé inikman annan lèstchwè-a asou dé piròg larj é ki ka tèrminen yé kò pa roun rot létrav. Bouchinenngé-ya, popilasyon ki ka vini dé ansyen lèsklav di Sourinanm, ka konstrwi dé piròg ki adapté o pasaj dé rapid. Étrwat é lonng, yé ka posédé dé èstrenmité kirvilign. A pou savé ki piròg ké motò épi kannon–pagé sa ornen d'antlak ki aplé tenmbé é di dékorasyon d'enspirasyon modèrn.

Transpò aéryen

Sen-Laurent-du-Maronni ka posédé roun laérodronm, laérodronm di Sen-Laurent-di-Maronni. Gras à konpangni Airguyane nou pouvé ensi an 1lèr di vòl roujwenn Maripasoula, Kayenn ké Sayil.

Anvan kolonnizasyon-an

 

Dé travay di fouy pèrmèt di dékouvri, an 2005, ki sit-a té tchipé anvan 7200 anvan nou lè douran Néyolitik préséranmik-a. Pa laswit-a, sit-a ka rété tchipé anvan lépòk prékolonbyen-an pa popilasyon anmérendjen-yan. Anvan fondasyon-an di laglomérasyon kolonnyal-a, li ka poté non-an di so chèf Kamalagouli. Di ansanm-an dé popilasyon anmérendjen-yan ki inisyalman enstalé à sa lépòk-ya ka rété jòdla ki étni Arawak-ya ké Kalinya-ya.

Péryòd modèrn

 

Douran xviie é xviiie syèk-ya, Maronni-a sa vwè-a di pénétrasyon di nouvèl popilasyon. O kolon éropéyen ké yé lèsklav nwè, ké alé ajouté so kò Bouchinenngé-ya, lèsklav an fwit di Sourinanm. Yé désandan ka routrouvé yé kò koté Bonni-ya, Ndjouka-ya, Paranmanka-ya ké Saranmanka. Sa kat étnik-ya ka viv annan dé kartché oben annan vilaj-ya ki ka antouré Sen-Laurent. Gran navigatò, yé sa pirogyé, ka pratiké lagrikiltir-a ké lartizannan-an.

Pronmyé bangn-an té kréyé pa lalwa-a di 26 out 1792 ki té prévwè dépòrtasyon politik-a an Lagwiyàn dé « éklésyastik ki pa sèrmanté » épi o éklésyastik ki dénonsé pou koz d'ensivism (lalwa di 23 avril 1793) é an 1795 pou ennmi-ya di Révolisyon fransé-a, mé blocus maritim-an ki enpozé pa Langlétè-a ensi ki nonbré lépidémi-ya ki té ka dévlopé té ka antrennen larè-a laplikasyon-an di sa mizou-ya.

 

 

Lariyé bò'd dilò-a, ki té ka koumansé enpé apré labolisyon-an di lèsklavaj-a, bò'd 1850, ka révolisyonnen sosyété kriyòl-a. Lèsklav-ya ki libéré ka délésé plantasyon-yan pou sasé-a dilò-a, ka krézé pronmyé min an danbwa, koté yé té roujwenn pa kriyòl-ya ki vini di Karayb-a (Lanmantinik, Lagwadloup, Ladonminik ké Sentlisi). Yé tout enstalé annan réjyon-an di Senloran, yé ka dévlopé laba koumèrs-a dilò. A disparisyon ékonnonmik-a dé Blanng kriyòl, ki rwinen pa dépa-a dé lèsklav di yé plantasyon.

Péryòd kontanporen

 

Koumin sivil-a té ofisyèlman kréyé 9 novanm 1949-a é Sen-Loran ka divini chèf-lyé di larondisman. A pou savé, ki apré sa péryòd di kolonnizasyon karséral, popilasyon inisyal-a di Anmérendjen ka sibzisté ki annan Dé vilaj d'étni diféran, Lòkonnon ké Kalinya. Dipi ségon lanmotché-a di xxe syèk, yé sa piti piti entégré ké yé drwè koutimyé, mété à mal pa lévolisyon-an dé èstrigtir sosyal, ka sédé laplas-a fas o kiltir an abati é o travay salaryé.

Lyé ké monnouman

Orijinèlman konstrwi pa é pou Ladministrasyon pénitansyèr-a, bokou dé batiman ofisyèl annan lavil-a sa di roun èstil inik di larchitègtir, oun mélanj dé èstil kolonnyal é pénitansyèr. Dé brik ki fè ké latè rouj lokal-a té fabriké épi itilizé pa bangna-ya, ki té ka fourni roun mendòv gratchwi é entèrminab. Yé ka konstrwi tout roun distrik ofisyèl é administratif, ki ka koumansé pa yé prison, Kan di teanspòrtasyon-an.

Diféran laspè dé blòk di kan di teanspòrtasyon-an

 

 

 

 

 

Gastronnonmi

Gastronnonmi gwiyannen atè Senloran sa rich dé diféran kiltir ki ka mélanjé yé kò an Lagwiyàn, réstoran chinwè ka kotwéyé réstoran kriyòl. Orijinèlman, li ka mélé tchwizinn kriyòl, bouchinenngé ké anmérendjen.

Patrimwann anvironnmantal

 

 

Chit Voltaire, sa agsésib apré 73 kilomèt di pis, épi oun lèr é dimi di march atravè danbwa anmanzonnyen-an. Yé ka parkouri 200 mèt asou roun dénivelé di 35 mèt. Asou plas oun fèrm lobèrj ka propozé jit-a é kouvèrt. Bèrj-ya di Maronni sa agsésib di lavil-a. I gen roun jarden pou timoun à progsimité é posibilité-a di dégisté douji lokal, krép oben laglas. Régar enprénab asou lépav-a di roun bato di marchann britannik-a ki échwé 19 désanm 1925-a é ki divini roun zilé.

• Lis dé koumin di Lagwiyann