Liam Mac Néill: Scoláire Preispitéireach i gCúige Uladh go luath san 19ú haois

Deirtear gur 15,000 a shiúil ina shochraid. Saolaíodh i Ráth Deamáin, An Chill Mhór i gContae an Dúin é ar an 12ú lá de Mhí Mheán Fómhair sa bhliain 1774. Fuair sé bás i mBéal Feirste ar an 26 Aibreán 1821.

Liam Mac Néill

Beathaisnéis
Breith	12 Meán Fómhair 1774
Bás	26 Aibreán 1821 46 bliana d'aois
Gníomhaíocht
Gairm	scríbhneoir

 

B'iad a thuismitheoirí an tOirmhinneach Moses Neilson agus Catherine Welsh. Preispitéirigh a bhí iontu, agus Moses ag freastal ar an bpobal Preispitéireach Gaeilge a bhí san áit ag an am. Maidir leis an mháthair, ba de shliocht John Knox féin í. Bhí an Ghaeilge á labhairt ag uasal agus íseal, ag Gael agus Gall i gceantair Ráth Déamain san am, agus mura raibh sí le cluinstin sa bhaile ag Liam óg, is dócha gur fhoghlaim sé í ó bhunadh na háite.

 

 

Cibé scéal é, d'iompaigh an Niallach amach ina fhoghlaimeoir maith teangacha, agus é ag tógáil na Laidine go sciobtha. Bhí a athair ag múineadh na dteangacha Clasaiceacha do dhaltaí na háite, ach dealraíonn sé go bhfuair Liam a chuid Laidine ó oide eile, fear arbh ainm dó Pádraig Ó Loingsigh.

Chuaigh Liam Mac Néill ag déanamh staidéir ar dhiagacht agus ar theangacha in Ollscoil Ghlaschú. Ní raibh ach 15 bliain d'aois aige is cosúil. Chaith sé dhá bliain in Ollscoil Ghlaschú agus ní dheachaigh chomh fada le céim ollscoile a bhaint amach. Nuair a tháinig an Niallach ar ais abhaile, chaith sé seal ag cabhrú lena athair ag múinteoireacht,.San am céanna, lean sé leis ag déanamh obair scolártha, agus d'fhoilsigh sé leabhar gramadaí Béarla do scoileanna Chúige Uladh a raibh an-ráchairt air. Bhí sé ag dréachtáil leabhar cleachtaidh d'fhoghlaimeoirí Sean-Ghréigise freisin.

Ar an chéad lá is fiche de Mhí na Nollag, 1796, agus 22 bliain d'aois, fuair an Niallach oirniú an Mhinistir, le go bhféadfadh sé freastal ar phobal Preispitéireach Dhún Dealgan. B'í an Ghaeilge teanga na bPreispitéireach áitiúil, agus ministir le Gaeilge de dhíth le haghaidh an phobail seo.

 

Thug muintir Dhún Dealgan taithneamh don mhinistir óg, agus rinne sé féin a dhícheall le hoideachas a sholáthar dóibh. Chuir sé tús le scoil d'aos óg Dhún Dealgan, agus é féin ag múinteoireacht ansin. D'fháiltigh sé chuige daltaí ó gach creideamh, agus bhí tábhacht nár bheag lena scoil i stair oideachais na háite.

Sa bhliain 1804, d'fhoilsigh Liam Mac Néill an leabhar Greek Exercises.

Ceithre bliana ina dhiaidh sin, tháinig an leabhar cáiliúil úd Introduction to the Irish Language i gcló. Sé an leabhar seo a fhágann go bhfuil cuimhne ar an Niallach inniu., Cé gur fhéach an t-údar leis an gcanúint a sheachaint, d'fhág Gaeilge labhartha Chontae an Dúin an-sliocht ar an teanga a scríobh sé, agus mar sin, is é a ghráiméar Gaeilge an fhoinse eolais is flúirsí dá bhfuil againn inniu ar chaint na ndaoine i gContae an Dúin i dtús na naoú haoise déag.

Sa bhliain 1810, arís, d'fhoilsigh sé téacsleabhar, nó "priméar", Gaeilge.

 

Bhí an-urraim ag a chuid comhscoláirí dó mar shaineolaí ar an litríocht Chlasaiceach. Thabhaigh a obair mar scoláire Sean-Ghréigise an oiread clú dó is go ndearnadh ball d'Acadamh Ríoga na hÉireann de, agus bhronn a eaglais céim an Mhodhnóra air.

Sa bhliain 1818, d'éirigh an Niallach as oifig an Mhinistir i nDún Dealgan, toisc gur ceapadh é mar Ollamh leis an Litríocht Chlasaiceach in Institiúid Acadúil Bhéal Feirste. Ní raibh sé daite dó, áfach, mórán dul chun cinn a dhéanamh san obair seo, nó cailleadh é i gceann trí bliana.

D’éag Liam Mac Néill um meán oíche 26-7 Aibreán 1821. Deirtear gur 15,000 a shiúil ina shochraid. Tá sé curtha i Ráth Deamain.

 

• Presbyterians and the Irish language Roger Blaney (1996) Ulster Historical Foundation & Ultach Trust ISBN 0-901905-72-0
• An Ministir Gaelach: Uilliam Mac Néill (1774-1821) Ó Saothraí, S. (1992) Coiscéim, Baile Átha Cliath.
• Ainm.ie