Contae Chill Chainnigh: Contae in Éirinn

Tagann ainm an chontae ó Cill Chainnigh, cathair atá suite i lár an chontae ar dhá bhruach na Feoire. Creidtear go bhfuil an chathair ainmnithe as Ardeaglais Naomh Cainneach, a tógadh in ómós do Naomh Cainneach (515/516 - 600).

Ba chuid de Ríocht Osraí é an contae, ríocht a bhí ann idir an 2ú haois agus an 13ú haois. Tugtar Osraí ar an deoise sa cheantar fós (Deoise Osraí). Ar theacht na Críostaíochta tógadh go leor mainistreacha sa chontae.

Is iad na trí thréith a bhaineann le Contae Chill Chainnigh talamh gan phortach, tine gan deatach, talamh gan chósta. Déantar tagairt anseo don easpa móna agus cladaí atá ar an gcontae agus do ghual crua Chaisleán an Chomair.

 

In oirdheisceart Chúige Laighean atá Contae Chill Chainnigh suite, agus é ag críochantacht le Contae Laoise, le Contae Cheatharlach, le Contae Loch Garman, le Contae Phort Láirge agus le Contae Thiobraid Árann.

Is éard atá sa chontae Cathair Chill Chainnigh, baile contae, agus roinnt bailte móra eile: Béal Átha Ragad, Callainn, Caisleán an Chomair agus Gráig na Manach thuaidh, agus Móin Choinn agus Baile Mhic Andáin theas.

Tá dhá abhainn mhóra sa chontae, an Fheoir agus an tSiúir. Tá an Fheoir ag gabháil trí Bhéal Átha Ragad, trí chathair Chill Chainnigh agus trí na sráidbhailte Droichead Binéid, Baile Mhic Andáin agus Inis Tíog. Tá an tSiúir ina teorainn idir Contae Phort Láirge agus Contae Chill Chainnigh.

Is é Cnoc Bhréanail an pointe is airde sa chontae agus é 515m nó 1,690 troigh ar airde.

Bailte Chontae Chill Chainnigh

• Achadh Úr, Áth na nUrlainn, Áth Stúin, Áth an Mhuicí
• Baile an Phoill, Baile Héil, Baile Mhic Andáin, Baile Sheáin, Baile Phóil, Béal Átha Ragad, Bearna na Gaoithe, Béal Atha Raghad, Baile hUgúin
• Caisleán an Chomair, Callainn, Cnoc an Tóchair, Caisleán an Bhairínigh, Carraigín, Cathair Chill Chainnigh, Cill Mhic Bhúith, Coill an Easpaig, Carraigín, Caisleán an Bhairínigh, An Clárach, An Chloch, Ceanannas, Cill Lamraí, Cill Mhic Bhúith, Cill Mogeanna
• Droichead Binéid, An Droichead Nua
• Fiodh Dúin
• Gabhrán, Gabhalmhaigh, Gráig na Manach
• Inis Tíog
• Móin Choinn, Muileann an Bhata
• An Robhar
• Sliabh Rua
• Tobar Eoin, Tulach Ruáin, An Tigh Rua, Tulach Dhocht

• Callainn, Crannach, Ceanannas, Cill Choilchín, Cill Chainnigh, Cnoc an Tóchair
• Fásach an Deighnín
• Gabhalmhaigh, Gabhrán
• Síol Fhaolchair, Uí Dheá, Uíbh Eirc

Déimeagrafaic

De déir dhaonáireamh na bliana 2006, bhí 87,558 duine i gContae Chill Chainnigh, agus Gaeilge ag 35,669 acu. Bhí 39,809 duine ag obair ann, agus i mí Lúnasa 2008 bhí 4,133 duine ar an mbeochlár. Sa bhliain 2007 rugadh 1,251 duine agus fuair 546 duine bás.

Is é an Caitliceachas príomhchreideamh an chontae, ach tá baill d'Eaglais na hÉireann, Preispitéirigh, Meitidistigh agus Giúdaigh ann chomh maith.

Tá seirbhís iarnróid ó Bhaile Átha Cliath go Port Láirge agus í ag gabháil trí Stáisiún Mhic Donncha i gcathair Chill Chainnigh agus trí Stáisiún Bhaile Mhic Andáin. Tá Stáisiún Phort Láirge le fáil taobh istigh den chontae chomh maith.

Tá seirbhísí ag Bus Éireann ar fud an chontae.

Tá Aerfort Chill Chainnigh míle go leith siar ó chathair Chill Chainnigh. Tá sé aerárthach agus dhá fhaoileoir ann.

Cumann Lúthchleas Gael

 

'Na Cait' a thugtar ar fhoireann iománaíochta an chontae agus bíonn an-rath orthu. Bhuaigh siad í ar Phort Láirge i gCraobh Iomána Sinsearach na hÉireann sa bhliain 2008 agus san iomlán rug siad an chraobh leo uair amháin is tríocha. Imrítear na cluichí is mó i bPáirc Uí Nualláin i lár na cathrach.

Rásaíocht chapall

Tá ráschúrsa Pháirc Ghabhráin in aice le Gabhrán. Sa bhliain 1914 a bhí na chéad rásaí ann, agus inniu bíonn sé chruinniú dhéag ann in aghaidh na blaina. Ar na rásaí is mó tá an Thyestes Chase ("Grand National" an Deiscirt), ceann de na léimrásaí is iomráití in Éirinn. An capall cáiliúil Arkle a bhuaigh é sa bhliain 1964, agus bhí rath ar Hedgehunter agus Numbersixvalverde - beirt a bhuaigh an Aintree Grand National chomh maith.

• Baile Dháith
• Cill Pháin
• Garrán an Hudaigh
• Moing Mhic Óda
• Ráth Eilte,
• An Tigh Rua, An Tulaigh Thirim

• Abhainn Rí
• Caisleán Rátha, Caisleán Chill Chainnigh, Cill Choilchín, Cumar na dTrí Uisce, Cnoc Bhréanail, Cnoc na Cloiche Mantaí, Cnoc Ruairí, Caisleán Cill Bhleidhin, Caisleán an tSeanchill
• Dún Feart, Dún Mór
• An Fheoir
• An Gabhail
• Rath Beithigh
• Slí na Bearú, An tSiúir, Sliabh Chopanaí, Sliabh Ardach, Stáisiún Mhic Donncha

Bíonn an fhéile ghrinn Cat Laughs ar siúl i gCill Chainnigh gach bliain.

• Áth an Bhiolair
• Coláiste Éamann Rís, Coláiste Chiaráin, Comhairle Chontae Chill Chainnigh
• Deoise Osraí
• Inis-Snag
• Mainistir an Dubh-Uisce, Mainistir Sheireapúin
• Prióireacht Cheanannais, Páirc Uí Nualláin
• Scoil na gCláirseach, Scoil na mBráithre Críostaí, Scoil Aireagail

Daoine cáiliúla

• Séamas Mac Stiofáin, náisiúnaí
• George Berkeley, fealsamh
• Seán Ó Mathúna, polaiteoir
• James Hoban, ailtire a dhear an Tí Bán
• Kerbdog, racbhanna
• D. S. Ó Ciara, iománaí