نصرت کریمی: مجسمه‌ساز و بازیگر ایرانی (۱۳۰۳–۱۳۹۸)

او نخستین فیلم‌ساز ایرانی بود که زبان عبید زاکانی را در سینمای ایران به کار برد.

نصرت‌اللّٰه کریمی
نصرت الله کریمی در سال ۱۳۵۱
نام هنگام تولد	نصرت‌اللّٰه کریمی
زادهٔ	۱ دی ۱۳۰۳ تهران
درگذشت	۱۲ آذر ۱۳۹۸ (۹۴ سال) تهران
مدفن	قطعهٔ هنرمندان بهشت زهرا
ملیت	ایرانی
پیشه	بازیگر، کارگردان، مجسمه‌ساز
سال‌های فعالیت	۱۳۴۴ تا ۱۳۹۸
همسر(ها)	اعلم دانایی
فرزندان	بابک کریمی، ماندانا کریمی، مازیار کریمی

نصرت‌الله کریمی زادهٔ ۱ دی ۱۳۰۳ در تهران بود. دوره متوسطه را تا سیکل اول در هنرستان صنعتی تهران گذراند و دیپلم متوسطه را از هنرستان هنرپیشگی دریافت کرد. او پس از سه سال یعنی از سال ۱۳۱۷ تا ۱۳۲۰ به تحصیل در زمینه هنرهای نمایشی، چهره‌پردازی و طراحی صحنه، در تنها آموزشگاه تئاتر تهران پرداخت. کریمی از سال ۱۳۱۹ به بعد به عنوان بازیگر، چهره‌پرداز و طراح صحنه در تماشاخانه‌های مختلف تهران به کار پرداخت.

نصرت‌الله کریمی در سال ۱۳۲۳ به گروه تئاتر نوشین پیوست و تا سال ۱۳۳۱ همچنان در این گروه عضویت داشت و درنمایشنامه‌های گوناگونی از جمله «دختر شکلات فروش» و «اوژنی گرانده» به ایفای نقش پرداخت. در سال ۱۳۳۹ پس از ازدواج با یکی از بازیگران تئاتر سعدی، به اتفاق او برای تکمیل تحصیلات خود به ایتالیا رفت و آنجا با کمک سفیر آن هنگام ایران، دستیار سوم ویتوریو دسیکا شد. پس از آن برای آموختن عروسک‌گردانی به پراگ رفت و پس از گذراندن دوره پنج‌ساله رشتهٔ کارگردانی سینما و تلویزیون، یک سال نیز دوره فنی فیلم‌های عروسکی را گذراند و با مدرک کارشناسی ارشد فارغ‌التحصیل شد.

نصرت‌الله کریمی پس از چند سال کار تئاتر و دوبله فیلم‌های خارجی به همراه حسین سرشار و فهیمه راستکار در اردیبهشت ۱۳۴۳ به ایران بازگشت و رشته عروسک‌گردانی را در دانشکده هنرهای دراماتیک دانشگاه تهران را بنیان نهاد. در همان سال به دعوت وزارت فرهنگ و هنر مسئولیت کارگاه نقاشی متحرک (پویانمایی) را به عهده گرفت و در آنجا فیلم‌های زیاد پویانمایی و عروسکی ساخت که در بایگانی وزارت ارشاد موجود هستند. این فیلم‌ها «دل موش پوست پلنگ» (نخستین فیلم عروسکی ایران)، «شکار ماه»، «باباکرم»، «تعصب»، «سلسله مراتب»، «خروس بی‌محل»، «آدم شاخ درمیاره»، «پیدایش آتش»، و «آقای شاکی» هستند. از سال ۱۳۴۶ تا ۱۳۴۸ نیز با ساخت مجموعه تلویزیونی در تلویزیون مشغول به کار بود و بعد به ساخت فیلم سینمایی روی آورد و با فیلم‌های درشکه‌چی و محلل وارد سینمای ایران شد. خود او فیلم درشکه‌چی را بیش از فیلم‌های دیگر دوست داشت.

ساخت فیلم محلل، مرتضی مطهری را برآن داشت که در همان زمان اکران جوابیه‌ای بر این فیلم در مجله زن روز منتشر کند.

نصرت‌الله کریمی در فیلم‌های خود به نقد باورهای خرافه برخاسته از عرف و دین در خانواده‌های ایرانی با زبان طنز می‌پرداخت.

بیشتر شهرت نصرت‌الله کریمی به‌دلیل بازی در سریال دایی‌جان ناپلئون در نقش «آقاجان» و نیز آثار سینمایی است که با سه عنوان نویسنده، کارگردان، و بازیگر در آن‌ها حضور داشته‌است. او در سریال دایی جان ناپلئون بیشتر مایل بود که نقش مش قاسم را بازی کند. همچنین هنرمندانی مثل غلامحسین نقشینه، خیرالله تفرشی آزاد و میراحمد ایروانلو را او به ناصر تقوایی برای بازی در این سریال پیشنهاد داد.

محاکمه

نصرت‌الله کریمی پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران (بیشتر به دلیل فیلم محلل) از کار و تدریس در عرصهٔ سینما منع شد و چند ماه را در زندان سپری کرد. در جریان انقلاب فرهنگی ایران، برای او حکم قطع دست برای نگارش فیلمنامه محلل و اعدام برای ساخت آن صادر شد. اما به دلیل محبوبیت نصرت کریمی و نداشتن فعالیت سیاسی، حکم او به ممنوعیت کاری در سینمای ایران تا پایان عمر کاهش یافت. با این حال، او در ایران ماند.

کار هنری

نصرت‌الله کریمی پیش از انقلاب، ۶۰ تندیس ساخته‌بود. ولی پس از انقلاب که فرصت بیشتری داشت ۵۰۰ تندیس و صورتک ساخت و ده نمایشگاه برای آن‌ها برگزار کرد. در اواخر عمر به نویسندگی، ساخت آگهی‌های فرهنگی برای تلویزیون پرداخت که فیلم‌های یک‌دقیقه‌ای برای مبارزه با آلودگی هوا، صرفه‌جویی در مصرف آب و تنظیم خانواده از جمله این کارها هستند. وی در کنار این کارها به پرورش کاکتوس، به‌صورت تجاری، پرداخت. او همچنین فیلم‌نامه برخی از آثار پیشین خود، مانند درشکه‌چی را منتشر نمود. مراسم بزرگداشت از وی در سال ۱۳۸۶ در خانه هنرمندان ایران برگزار شد.

نصرت‌الله کریمی دستکم سه فیلم مستند ساخت. «صورتک‌ها» محصول ۱۳۷۳ و به کارگردانی ناصر زراعتی، دومین فیلم با نام «سیاه سبز سفید» محصول ۱۳۸۳ و به‌کارگردانی مهرداد شیخان و سومین فیلم محصول ۱۳۸۴ و به کارگردانی علا محسنی است.

نصرت الله کریمی (بازیگر و کارگردان) همنامی هم در حیطه دستیاری کارگردان داشت که برخی به اشتباه، این دو را یک نفر، تلقی کرده‌اند. نصرت کریمی (برنامه‌ریز و دستیار کارگردان) هرچند سالها پیش و زمانی که نوجوان بود، کار را با «امروز و فردا» کاری از عباس شباویز آغاز کرد ولی چه به لحاظ رزومه و چه به لحاظ کیفیت کار نسبت به نصرت الله کریمی کاملاً متفاوت بود.

نصرت‌الله کریمی صبح روز ۱۲ آذر ۱۳۹۸ در سن ۹۴ سالگی به علت کهولت سن در منزلش در تهران درگذشت و در روز ۱۶ آذر در قطعه هنرمندان بهشت زهرا به خاک سپرده شد.

سینما

 

تلویزیون

• جمال امید (۱۳۷۷)، فرهنگ سینمای ایران، تهران: موسسه انتشارات نگاه، شابک ۹۶۴-۶۱۷۴-۸۹-۲
• کارنامه هنری نصرت کریمی در وبگاه مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی
• «نصرت‌الله کریمی». وبگاه ایران تئاتر. دریافت‌شده در ۱۵ فروردین ۱۳۹۳.

• نصرت کریمی در IMDb
• نصرت کریمی در بانک جامع اطلاعات سينماى ايران