«ممالک محروسهٔ ایران» اصطلاحی سیاسی و اداری است که در عهد صفویه و تا اواخر قاجاریه در مکاتبات اداری ایران رایج بودهاست.
کاربرد این اصطلاح چند سال پس از استقرار مشروطیت ادامه داشت ولی حدود سال ۱۳۳۰ ه.ق با گسترش ناسیونالیسم، این اصطلاحات و اصطلاحات موازی که بهگونهای مفهوم عدم تمرکز و خودمختاری را القا میکردند، بهگونه کلی از قاموس فرهنگ سیاسی ایران حذف شدند. کاربرد این اصطلاح از هنگام صدور فرمان مشروطه و بنای دولت مدرن در ایران، بسیار محدود شد. چنانکه هشت سال پس از فرمان مشروطه، در یکی از مهمترین اسناد تاریخی آن زمان که بیانیهٔ رسمی بیطرفی ایران در جنگ جهانی اول در نهم آبان ۱۲۹۳ (یکم نوامبر ۱۹۱۴) از سوی دولت مستوفی الممالک است، نام و نشانی از «ممالک محروسه» نیست و در بیش از ۳۴۰ سند رسمی و گزارشهای منتشرشدهٔ وزارت داخله (کشور) ایران در دوران جنگ جهانی اول و پیش از روی کارآمدنِ پادشاهی پهلوی یگانه نام رسمی ایران، دولت ایران است.
این اصطلاح از ترکیب دو اصطلاح «ممالک محروسه» و «ممالک ایران» که پس از دورهٔ ایلخانان مغول در ایران رواج داشتهاند، تشکیل شدهاست.
این واژه نه فقط برای ایران، بلکه بهطور کلی در دوران گذشته برای بیشتر کشورها از جمله عثمانی، هند و روسیه نیز به کار گرفته میشدهاست و ربطی به نظام سیاسی یا چینش قدرت در آنها نداشتهاست. روزنامهٔ «اختر» چاپ استانبول (سال ۱۸۸۱) بهای سالانهٔ این روزنامه را در مناطق مختلف چنین مینوشتهاست: «استانبول و دیگر ممالک محروسهٔ عثمانیه…».
پس از عهد شاه عباس و تا به پایان رسیدن روزگار صفویان این اصطلاح به صورتهای «ممالک محروسه»؛ «ممالک محروسهٔ خسروانی» و «ممالک محروسهٔ همایون» بکار رفتهاست. مکاتبات مربوط به دورهٔ شاه سلطان حسین نشاندهنده استفاده مکرر از این اصطلاح در اواخر دوران صفویه است.
تقسیمبندی سرزمین ایران به ایالات مختلف از زمان هخامنشیان سابقه داشتهاست. هر یک از ایالات در آن زمان از نوعی استقلال برخوردار بودند اداره میشد. اگرچه در دوران اسلامی، ایران استقلال خود را تا مدتی از دست داد و تقسیمات داخلی ایران را دچار آشفتگی گردید اما شالودهٔ تقسیمات داخلی بههمراه هویت تاریخی و فرهنگی، تا حدودی دست نخورده باقی ماند و اصولاً هرگاه نظم و ثبات حاکم میگردید دوباره همان تقسیمها مبنای نظام سیاسی و اداری قرار میگرفت.
برخی معتقدند که این عبارت، بیانگر نوعی فدرالیسم پادشاهی در ایران بودهاست که این تعبیر با مخالفت برخی دیگر همراه شدهاست.
بگفته عباس جوادی تاریخدان یک عده تصور میکنند فکر «ممالک محروسه» میتواند زمینهٔ محتملی برای یک نظام فدرالی آینده در ایران شود در حالیکه «ممالک محروسه» چه در مورد ایران و چه عثمانی و دیگر کشورها مربوط به دورهای است که این کشورها هنوز صاحب نظام مرکزی با تجارت، مالیات، تحصیل، دادگستری یا ارتش مرکزی نبودند. شایان ذکر است که در دولت ایران حاکمان این نواحی نیز مستقیماً منصوب شاه ایران به حساب میآمدند. او معتقد است این واژه برای اشاره به نوعی فدرالیسم مورد سوء استفاده قرار گرفتهاست.
محمد امینی پژوهشگر و تاریخدان دیگر ایرانی نیز چنین ادعاهایی را سستترین و بیپایهترین ادعا دربارهٔ تاریخ ایران میداند و دلایل زیر را در رد آن میآورد:
This article uses material from the Wikipedia فارسی article ممالک محروسه ایران, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). محتوا تحت CC BY-SA 4.0 در دسترس است مگر خلافش ذکر شده باشد. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki فارسی (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.