لشکر ۲۱ پیاده آذربایجان

لشکر ۲۱ آذربایجان هم‌اکنون از ۳ تیپ تابعه شامل؛ تیپ ۱۲۱ تکاور تبریز، تیپ ۲۲۱ پیاده مراغه و تیپ ۳۲۱ پیاده مرند تشکیل می‌شود.

لشکر ۲۱ آذربایجان
فعال	۱۳۴۴ (لشکر گارد) ۱۳۵۹ (لشکر حمزه)
کشور	ایران
وفاداری	نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران
رسته	ارتش جمهوری اسلامی ایران
گونه	پیاده‌نظام
نقش	یگان رزمی
اندازه	لشکر ۳۱٫۰۰۰ نفر
بخشی از	نیروی زمینی ارتش ایران
پادگان/ستاد	تبریز، آذربایجان شرقی
پشتیبان	قرارگاه منطقه‌ای شمال‌غرب نزاجا
نبردها	جنگ ایران و عراق
فرماندهان
فرمانده	سرتیپ‌دوم امیرحسین شفیعی
جانشین	سرهنگ محمد منوچهری
فرماندهان برجسته	حسین حسنی سعدی فرض‌الله شاهین‌راد علی رزمی رحمان فروزنده

پیشینه شکل‌گیری این یگان به سال ۱۳۴۴ و زمان تأسیس گارد جاویدان در دوره پهلوی دوم توسط نیروی زمینی شاهنشاهی ایران بازمی‌گردد، که پس از وقوع انقلاب برای مدتی منحل گردید. همزمان با آغاز جنگ ایران و عراق، لشکر ۲۱ حمزه در سال ۱۳۵۹ از ادغام لشکر یکم مرکز (لشکر گارد) و لشکر دوم مرکز (تیپ گارد) همچنین گردان ۱۴۴ تشکیل شد. این لشکر در طول جنگ به‌عنوان یکی از یگان‌های رزمیِ نیروی زمینی ارتش فعالیت می‌کرد و در عملیات‌های پل نادری، بدر و خیبر، والفجر ۱، والفجر ۳ و والفجر ۴، محرم، رمضان، بیت‌المقدس، فتح‌المبین و طریق‌القدس، شرکت داشت. هم‌اکنون سرتیپ‌دوم امیرحسین شفیعی فرماندهی این لشکر را برعهده دارد.

لشکر ٢١ پیاده آذربایجان تا قبل از وقوع انقلاب ۱۳۵۷ در پادگان گارد جاویدان، در منطقه لویزان، به عنوان گارد جاویدان، مسئولیت حفاظت از خاندان سلطنتی، کاخ‌ها و ابنیه سلطنتی را برعهده داشت. گارد شاهنشاهی پس از وقوع انقلاب منحل شد و با شروع جنگ ایران و عراق، لشکر ۲۱ حمزه از ادغام تیپ‌های لشکر یکم مرکز و لشکر دوم مرکز، همچنین گردان ۱۴۴ از گارد جاویدان تشکیل شد و در طول جنگ، به‌عنوان یگان عمل‌کننده در اغلب عملیات‌های گسترده حضور داشت. پادگان و قرارگاه فرماندهی این لشکر پس از جنگ ایران و عراق، به تبریز منتقل شد و نام آن نیز به لشکر ٢١ پیاده آذربایجان تغییر پیدا کرد.

تیپ‌های تابعه لشکر ۲۱ حمزه، در طول جنگ ایران و عراق، در اغلب عملیات‌های گسترده و نیمه‌گسترده انجام شده توسط نیروهای مسلح ایران، بعنوان یگان عمل‌کننده نیروی زمینی ارتش حضور داشتند. عملیات‌های گسترده‌ای که لشکر ۲۱ در آنها شرکت داشت:

 

• عملیات پل نادری
• عملیات بدر
• عملیات خیبر
• عملیات والفجر ۱
• عملیات والفجر ۳
• عملیات والفجر ۴
• عملیات محرم
• عملیات رمضان
• عملیات بیت‌المقدس
• عملیات فتح‌المبین
• عملیات طریق‌القدس

تلفات نیروی انسانی لشکر ۲۱ حمزه در طول جنگ شامل؛ ۶ هزار و ۸۳۹ نفر کشته و ۲ هزار و ۶۷۰ نفر زخمی می‌باشد، همچنین تعداد ۴ هزار و ۱۳۰ نفر از این لشکر، در طول جنگ توسط نیروی زمینی عراق به اسارت در آمدند.

از زمان شکل‌گیری لشکر ۲۱ آذربایجان در نیروی زمینی ارتش، تاکنون ۲۳ نفر فرماندهی این یگان را برعهده داشته‌اند:

• زین‌العابدین ورشوساز
• حشمت ذاکری
• حسین حسنی سعدی
• بهروز سلیمان‌زاده
• هوشنگ ناصری
• علی صدیق‌زاده
• خسرو افرا
• فرض‌الله شاهین‌راد
• علی رزمی
• سهراب صدری
• تیمور گودرزی
• داوود مشیری
• جمشید مسعودی
• زین‌العابدین مرادی
• داوود حق‌شناس
• نبی کریمی
• علی هاشم‌پور بختیاری
• مصطفی ارضی‌فرد
• رحمان فروزنده
• حبیب میربیرنگ
• نادر نجفی
• غلامحسین ظهیر مالکی
• عیسی میرزایی
• امیرحسین شفیعی

۳ تیپ تابعه لشکر ۲۱ حمزه، پس از اجرای طرح ثامن‌الأمه نزاجا، با تبدیل شدن به تیپ‌های مستقل، تنها از نظر عملیاتی زیرمجموعه قرارگاه لشکر ۲۱ حمزه آذربایجان قرار دارند.

• تیپ ۱۲۱ تکاور تبریز
• تیپ ۲۲۱ پیاده مراغه
• تیپ ۳۲۱ پیاده مرند
• تیپ ۴۰ پیاده سراب پیش‌تر جزئی از لشکر ۲۱ حمزه محسوب می‌شد، که در حال حاضر سازمان این تیپ بطور کامل مستقل شده و هم‌اکنون با عنوان تیپ ۴۰ مستقل پیاده سراب به استان اردبیل منتقل شده‌ است و به فعالیت خود ادامه می‌دهد.

• لشکر ۶۴ پیاده ارومیه
• تیپ ۴۰ پیاده سراب
• تیپ ۳۷ حضرت‌عباس
• سپاه عاشورا آذربایجان شرقی