شیبانیان: دودمان ترک‌تبار در آسیای میانه

نسب آن‌ها به شیبان، پنجمین پسر جوجی، فرزند ارشد چنگیز خان می‌رسید. تا اواسط قرن چهاردهم میلادی، آن‌ها به حکومت فرزندان باتوخان، آردا خان و اوزبیک خان (برادران شیبان) اذعان داشتند. شیبانی‌ها، در ابتدا اردوی خاکستری، در جنوب شرقی اورال را رهبری می‌کردند (در گذشته به نام اوزبیگ شناخته می‌شد، امروزه آن را با نام ازبک می‌شناسند) و در سال ۶۶۰ ه‍.ش به اسلام گرویدند.

شیبانیان Shayboniylar
شیبانیان در سال ۱۵۰۰ میلادی تحت فرمانروایی محمد شیبک خان
محمد شیبانی
کشور	خانات ازبک خانات سیبیر خانات بخارا
خاستگاه	اردوی زرین
بنیان گذار	ابوالخیر خان (۱۴۶۸ - ۱۴۲۸)
آخرین فرمانروا	پیر محمد خان دوم (۱۵۹۹ - ۱۵۹۸)
لقب(ها)	خان
دین(ها)	اسلام سنی، حنفی
تاسیس انحلال	۱۴۲۸ ۱۵۹۹

در دوران ابوالخیر خان (که شیبانی‌ها را از ۸۰۶ ه‍.ش تا ۸۴۶ ه‍.ش رهبری کرد)، او شروع به متحد کردن قبایل ناهمگون ازبک، ساکن در اطراف تیومن و رود تورا و سپس به منطقه سیر دریا کرد. نوه او شیبک خان (حکومت ۸۸۸ ه‍.ش -۸۷۸ ه‍.ش) نام خاندان را به شیبانی تغییر داد، سمرقند، هرات، بلخ و بخارا را فتح کرد و بدین ترتیب به کار دودمان تیموری پایان داد و دودمان شیبانی را تأسیس کرد. فرزندان او از سال ۸۸۳ ه‍.ش تا ۹۷۶ ه‍.ش بر خانات بخارا و از ۸۸۹ ه‍.ش تا ۱۰۷۳ ه‍.ش بر خانات خیوه حکومت کردند.

ایالت دیگری که شیبانیان بر آن حکومت می‌کردند، خانات سیبیر بود که در سال ۹۴۱ ه‍.ش آن را تصرف کردند. آخرین خان آن، کوچوم، توسط روس‌ها در سال ۹۷۶ ه‍.ش خلع شد. او به بخارا گریخت، اما پسران و نوه‌هایش توسط تزار به مسکو برده شدند. در آن‌جا نام خانوادگی خود را Sibirsky تغییر دادند.

اسامی افراد این شعبه از شیبانیان از این قرار است:

• شیبک خان جلوس ۹۰۶ ه‍. ق / ۱۵۰۰ م.
• کوچ‌کونجی‌خان جلوس ۹۱۶ ه‍.ق / ۱۵۱۰ م.
• ابوسعید جلوس ۹۳۷ ه‍.ق / ۱۵۳۰ م.
• عبیدالله جلوس ۹۴۰ ه‍.ق / ۱۵۳۳ م.
• عبدالله اول جلوس ۹۴۶ ه‍.ق / ۱۵۳۹ م.
• عبداللطیف جلوس ۹۴۷ ه‍.ق / ۱۵۴۰ م.
• نوروز احمد جلوس ۹۵۹ ه‍.ق / ۱۵۵۱ م.
• پیر محمد اول جلوس ۹۶۳ ه‍.ق / ۱۵۵۵ م.
• اسکندر جلوس ۹۶۸ ه‍.ق / ۱۵۶۰ م.
• عبدالله دوم جلوس ۹۹۱ ه‍.ق / ۱۵۸۳ م.
• عبدالمؤمن شیبانی جلوس ۱۰۰۶ ه‍.ق / ۱۵۹۸ م.
• پیر محمد دوم شیبانی جلوس ۱۰۰۷ ه‍.ق / ۱۵۹۹ م.

• طبقات سلاطین اسلام، لین‌پول، ترجمهٔ عباس اقبال.
• غفاری‌فرد، عباسقلی، تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوران صفویه، سازمان سمت، ۱۳۸۱.
• Bartold, Vasily (1964) The Shaybanids. Collected Works, vol. 2, part 2. Moscow, 1964.
• Grousset, René (1970) The Empire of the Steppes: a history of central Asia Rutgers University Press, New Brunswick, NJ, (translated by Naomi Walford from the French edition, published by Payot in 1970), pp. 478–490 et passim, شابک ‎۰-۸۱۳۵-۰۶۲۷-۱
• Bosworth, C.E. (1996) The new Islamic dynasties: a chronological and genealogical manual Columbia University Press, New York, pp. 288–9, شابک ‎۰−۲۳۱−۱۰۷۱۴−۵
• Soucek, Svatopluk (2000) A History of Inner Asia Cambridge University Press, Cambridge, pp. 149–157, شابک ‎۰−۵۲۱−۶۵۱۶۹−۷
• Erkinov A. “The Poetry of the Nomads and Shaybani Rulers of Transition to a Settled Society”. In: Central Asia on Display: Proceedings of the VII. Conference of the European Society for Central Asian Studies (27–3۰ سپتامبر ۲۰۰۰). G.Rasuly-Paleczek, J. Katsching (eds). Vienna, 2005. P.145-150.