رودبار: شهری در استان گیلان

این شهر در ۶۰ کیلومتری شهر رشت قرار دارد. به دلیل وجود چشمه‌ها و رودهای فراوان و همچنین گسترهٔ عظیمی از درختان زیتون درجه یک به «رودبار زیتون» معروف است. باستان شناسان مناطقی را در رودبار کشف کرده‌اند که قدیمی‌ترین سکونتگاه بشر در ایران می‌باشد.

رودبار رۊبار
کشور	ایران
استان	گیلان
شهرستان	رودبار
بخش	بخش مرکزی
نام(های) دیگر	رودبار
مردم
جمعیت	۱۷٫۴۵۴ نفر
جغرافیای طبیعی
ارتفاع	۴۹۵ متر
اطلاعات شهری
شهردار	کامران میرزایی
ره‌آورد	زیتون، روغن زیتون، صابون زیتون
پیش‌شمارهٔ تلفن	۰۱۳
وبگاه	sh-roudbar.ir
رودبار روی نقشه ایران ۳۶°۵۱′شمالی ۴۹°۲۵′شرقی / ۳۶٫۸۵°شمالی ۴۹٫۴۲°شرقی / 36.85; 49.42

به سبب وجود رودهای فراوان به ویژه رود «سفید رود» در این ناحیه، آن را «رودبار» نامیدند که به معنی سرزمین رودها می‌باشد. «بار» در کلمه رودبار به مفهوم ساحل و اراضی کنار رود می‌باشد. واژهٔ رودبار معانی متعددی دارد، مانند: «جایی که در آن رودخانه بسیاری جاری باشد» یا «ساحل رود» یا «کنار رود».

سفیدرود از به هم پیوستن رودهای قزل‌اوزن و شاهرود تشکیل می‌گردد و از وسط شهر رودبار می‌گذرد. این شهر از دیرباز اولین کشت‌گاهِ زیتون در ایران و دارای یکی از بهترین انواع زیتون در دنیا است. به همین دلیل به آن رودبارِ زیتون نیز گفته می‌شود. در لغت‌نامهٔ دهخدا آمده‌است: «برای تمیز دادن آن از رودبار قزوین آن را رودبار زیتون می‌گویند».

علت اصلی رویش زیتونِ با کیفیت در این شهر، آب و هوای مدیترانه‌ای آن است. همچنین به دلیل مجاورت این شهر با کوهستان‌های رشته‌کوه البرز، به آن لفظ رودبارِ کوهپایه نیز گفته می‌شود. این شهر در مرز چند منطقهٔ آب و هوایی خشک و گرم، گرم و مرطوب و نیز سرد قرار گرفته و از این نظر آب و هوایی منحصر به فرد دارد. در گونه‌بندی نیاز سالانهٔ انرژی شهرهای ایران، نیاز غالب انرژی رودبارِ گیلان، از نوع گرمایش-کم اعلام گردیده‌است.

بخشی از اهالی شهر رودبار از قوم گیلک و بخشی دیگر تات هستند و به زبان گیلکی و تاتی صحبت می کنند. تات زبانان رودبار در دو منطقهٔ عمارلو و خورگام زندگی می‌کنند. در عمارلو: مرکز بخش عمارلو جیرنده است و علاوه بر آن روستاهای انبوه، کلیشم، خرم‌کوه، ویه، ناوه، لایه، نوده فاراب، یکنم، ایینه‌ده، پاکده، داماش، بیورزین، پارودبار، اسکابن، کرماک به زبان تاتی تکلم می‌کنند. در خورگام: در بخش خورگام مرکز بخش یعنی بره‌سر و روستاهای ناش، اسطلخ‌کوه، چیچال، لیاول علیا، چلوانسرا، قوشه لانه، سه پستانک، گرزنه چاک، کشکش به زبان تاتی تکلم می‌کنند. اکثر مردم رودبار به گویش رودباری سخن می‌گویند. گویش رودباری در دسته‌بندی جدیدی با عنوان تاتی مانندها «tatoid» قرار گرفته ادست که گویشی از زبان تاتی می‌باشد. گویش‌های تاتی گونه در اصل زبان تاتی بودند که به دلیل تأثیرات شدید زبان‌های کاسپین و زبان فارسی تمام ویژگی‌های زبان تاتی را از دست داده‌اند. زبان گیلکی دارای سه گویش اصلی بیه‌پس و بیه‌پیش و گالشی است اما علاوه بر این به دلیل تغییر جزئی لهجه هر شهر با شهر دیگر، در اتنولوگ برای زبان گیلکی چند لهجه یا زیرگویش تعیین شده‌است که عبارتند از: رشتی، رودباری، صومعه‌سرایی، لاهیجانی، لنگرودی، رودسری، بندرانزلی و فومنی. مردم رودبار به زبان گیلکی با لهجه رودباری سخن می‌گویند. گیلکی رودباری در جنوب گیلان، در رستم‌آباد، رودبار، منجیل و لوشان و … رایج است. دکتر ایوب رسایی، رودباری را همراه با رشتی و فومنی به عنوان زیر مجموعه‌های گویش غربی زبان گیلکی دسته‌بندی می‌کند. در ایرانیکا نوشته شده مردم رودبار به زبان تاتی سخن می‌گویند که نسبت به گویش مردم دهستان شاهرود در شهرستان خلخال کمی متفاوت است. کردهای رشوند توسط شاه عباس اول در تعدادی از روستاها در رحمت‌آباد و طایفه عمارلو توسط نادرشاه در شرق سفیدرود مستقر شده‌اند که آنها هم به زبان گیلکی صحیت می‌کنند و با گیلکان آمیخته شده‌اند و خود را گلیک می‌دانند. گویش تاتی که در شهرستان رودبار رایج است، در ردهٔ تاتی جنوبی دسته‌بندی می‌شود. در کتاب‌های زبان‌شناسی، از تاتی رودبار بیشتر به نام تاتی درهٔ سپیدرود نام می‌برند و آن را زیرمجموعهٔ زبان گیلکی به‌شمار می‌آورند.

 

شهر رودبار به چند منطقه تقسیم می‌شود:

1. خلیل‌آباد
2. پایین‌بازار
3. بالابازار
4. ولی‌آباد
5. وسط‌بازار
6. شهرک ولیعصر
7. کلشتر
8. لویه
9. گلدیان

 

سفید رود

ساحل سفیدرود؛ به عنوان دومین رود بلند کشور و یکی از خروشان‌ترین رودهای کشور؛ با هوایی دلپذیر، مخصوصاً در فصل بهار و تابستان، محل توقف و تفریح بسیاری از گردشگران استان گیلان است. همچنین مغازه‌های زیتون‌فروشی و نیز پارک ساحلیِ سفیدرود، از توقف‌گاه‌های شلوغِ شهر در روزهای تعطیل سال هستند. از این مغازه‌ها می‌توان سوغاتی‌های شهر رودبار شامل بهترین انواع زیتون (شکسته، کنسروی، پرورده و …)، روغن زیتون، صابون محلی زیتون، انواع ترشیجات و محصولات متنوعِ دیگر شهرهای گیلان‌زمین شامل کلوچهٔ لاهیجان، لنگرود و فومن و نیز برخی صنایع دستی مانند گمج و … را تهیه نمود. شامی رودباری معروف‌ترین غذای رودبار است که با روغن زیتون پخته می‌شود. از تفاوت‌های این نوع شامی و دیگر شامی‌های شمالی، اندازهٔ بسیار بزرگ و نیز استفاده از یک سبزیِ کوهستانی به نام پلنگِ مِشک است. همچنین میزاقاسمی، باقالاقاتوق، ترشِ قاتوق، باقالاخاشک، تره و … نیز از دیگر غذاهای شمالی هستند که در رودبار نیز می‌توان آن‌ها را به وفور دید.

تپه باستانی مارلیک

تپه مارلیک یا چراغعلی تپه یک محوطهٔ باستانی در کرانهٔ خاوری سفیدرود و در درهٔ «گوهر رود» از توابع رودبار در استان گیلان است. تپه مارلیک بقایای به جای مانده از تمدن باستانی متعلق به دست کم ۱۰۰۰ سال پیش از میلاد است. پژوهشگران گمان می‌برند که این تپه آرامگاه خصوصی فرمانروایان و شاهزادگان مردمان آمارد بوده‌است. همچنین جام مارلیک به عنوان نماد قوم آمارد در گیلان شناخته می‌شود.

غار دربند رشی

غارهای دربند رشی در جنوب روستای رشی در بخش رحمت آباد و بلوکات شهرستان رودبار در ارتفاع حدود ۷۵۰ متری از سطح دریا واقع شده‌است. قله دلفک یا درفک با ارتفاع حدود ۲۷۳۳ متر از سطح دریا، در این منطقه واقع است. این مکان‌های باستانی شامل غار بزرگ کویل گر با طول تقریبی ۶۰ متر و غار جوکویله با طول تقریبی ۳۰ متر است که دهانه هر دو در جهت جنوب قرار دارد. طبق مطالعات جدید این غار پیش از ۲۰۰ هزار سال پیش مسکن شکارچیان عصر سنگ بوده‌است. غار دربند قدیمیترین سکونتگاه تاریخگذاری شده انسان در ایران است.

چشمه بار

«چشمه بار» یکی از مناطق ییلاقی شهرستان رودبار است که در ارتفاعات روستای کلشتر واقع شده‌است. آب این چشمه در تمامی فصول سال بسیار سرد می‌باشد. این منطقه دارای طبیعتی بکر و دست نخورده‌است و برای یافتن آن باید از افراد بومی منطقه کمک گرفته شود.

گل سوسن چلچراغ

«گلی که فقط در ایران می‌روید» !این بهترین جمله برای معرفی این گل فوق‌العاده زیبا و کمیاب است. سوسن چلچراغ یکی از نادرترین گل‌های جهان است که در دنیا فقط در ارتفاعات داماش رودبار می‌روید. سوسن چلچراغ برای مدت کوتاهی در حدود دو ماه (خرداد و تیر) گل دارد. این گیاه از میانه‌های خرداد گل می‌دهد و گل‌های آن تا نیمه تیرماه پایدار می‌ماند.

• دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودبار تنها مرکز آموزش عالی این شهر است. البته دانشکدهٔ فنی سما واحد رودبار نیز دایر است که زیر نظر دانشگاه آزاد دانشجو می‌پذیرد.

زمین‌لرزه رودبار و منجیل (۱۳۶۹) در ساعت ۳۰ دقیقه بامداد به وقت ایران در پنجشنبه ۳۱ خردادماه ۱۳۶۹ (برابر با ۲۱ ژوئن ۱۹۹۰ در ساعت ۲۱ به وقت گرینویچ) در نزدیکی شهر رودبار و روستاهای تابعه در استان گیلان و شمال غرب استان زنجان در ناحیه طارم علیا بروز نمود و تا شعاع ۱۰۰ کیلومتری از مرکز زمین‌لرزه موجب سی و هفت هزار نفر کشته و پانصد هزار نفر بی خانمان و خسارات جانی و مالی فراوان گردید.

•  
  نمایی از رودبار، منطقهٔ خلیل‌آباد
•  
  انواع محصولات زیتون

• اطلس گیتاشناسی استان‌های ایران، تهران ۱۳۸۳، ص۱۷۰.