روایت آفرینش: روایت ادیان ابراهیمی از به وجود آمدن انسان

در تنخ، مجموعه متون مقدس یهودیان، افسانه‌های آفرینش مختلف و متضادی وجود دارد. میان این روایت‌ها، دو داستان را در سفر پیدایش در تورات روایت کرده‌اند و آدم و حوا شخصیت‌های داستان دوم هستند. داستانی در اسلام نیز در قرآن روایت شده که به صورت کلی شباهت‌های زیادی با داستان دوم سفر پیدایش دارد اما برخی از بخش‌های روایت قرآنی در سفر پیدایش یافت نمی‌شوند و ریشه در متون متاخر یهودی و مسیحی دارند. داستان آدم و حوا با یافته‌های علمی در تضاد است زیرا اجماع علمی این است که نسل بشر به یک زن و شوهر واحد نمی‌رسد و انسان‌های کنونی از دیگر انسانیان تکامل یافته‌اند. به علاوه، دیرینگی حیات بر روی زمین میلیاردها سال است اما این داستان آن را حدود شش هزار سال دانسته‌است.

داستان آفرینش مشترک میان یهودیت و مسیحیت است. این داستان از دو بخش تشکیل شده که تقریباً معادل دو بخش نخستین سفر پیدایش است. در بخش نخست از سفر پیدایش ۱:۱ تا سفر پیدایش ۳:۲، الوهیم، واژه عمومی عبری به معنی خدا، جهان را در شش روز می‌آفریند و سپس در روز هفتم استراحت می‌کند و روز هفتم را متبرک و مقدس می‌نماید. خدا با فرمان لفظی («باش…») می‌آفریند و پیشنهاد مقایسه با پادشاهی را می‌دهد که تنها کافی است سخن بگوید تا هر اتفاقی بخواهد روی دهد، و عناصر کیهان را در حین آفرینششان نام‌گذاری می‌کند که با این مفهوم متداول باستانی همگام است که چیزها تا پیش از نامگذاری واقعاً وجود ندارند.

در بخش دوم، سفر پیدایش ۴:۲–۲۴، خدا — که از او با نام یهوه الوهیم یاد می‌شود — نخستین انسان را از خاک می‌آفریند و در باغ عدن جای می‌دهد و از نفس خویش در انسان می‌دمد و در نتیجه آن انسان نِفِش (נֶפֶש) به معنی یک موجود زنده می‌شود. انسان نفش را با تمام مخلوقات تقسیم می‌کند. انسان حیوانات را نامگذاری می‌کند که نشانگر قدرت او در محدوده خلقت است.

داستان آفرینش در اسلام به صورتی پراکنده میان آیات متعدد قرآنی مطرح گردیده‌است. خطوط اصلی داستان شباهت‌های زیادی با نسخه معادل یهودی/ مسیحی آن دارد.

به گفته قرآن آسمان و زمین در ابتدا به هم پیوسته بوده‌اند و سپس از هم جدا گردیدند. پس از دوره‌ای که آسمان به شکل دود بود، الله آسمان و زمین را به شکل امروزی درآورد.

برخی آیات قرآن آفرینش را طی شش روز و برخی آن را در طی هشت روز (دو روز آفرینش زمین، چهار روز آفرینش کوه‌ها و برکت دادن زمین و سرانجام دو روز برای آفرینش آسمان‌ها) بیان می‌کنند. دانشمندان اسلامی می‌گویند که آفرینش در همان شش روز رخ داده‌است؛ زیرا دو روز آفرینش زمین خود بخشی از چهار روز آفرینش کوه‌ها و برکت دادن زمین است.

با گسترش علوم طبیعی و افزایش آگاهی دربارهٔ منشأ زمین و جهان، امروزه بیشتر اندیشمندان اسلامی ترجیح می‌دهند که کلمه «یوم» را به جای روز به عنوان دوره یا عصر تفسیر کنند. قرآن ذکر می‌کند که الله آسمان‌ها و زمین را آفرید و تمامی آفریدگانی را که راه می‌روند، می‌خزند، پرواز می‌کنند از آب به‌وجود آورد.

بر اساس قرآن خدا انسان را از گل آفرید. نخستین انسان آدم نام داشت و در بهشت زندگی می‌کرد. خدا نام تمام موجودات را به او می‌آموزد و فرمان می‌دهد تا تمامی موجودات به او سجده کنند. به جز ابلیس که از جنیان بود، همه به آدم سجده کردند خدا به آدم و همسرش حوا دستور می‌دهد که در باغ بهشت به جز از میوه درخت ممنوعه می‌توانند از سایر میوه‌ها و غذاها استفاده کنند. ابلیس آن‌ها را به نافرمانی از خدا فرامی‌خواند و آن‌ها میوه درخت ممنوعه را می‌خوردند و متوجه عورت خویش می‌گردند. وقتی خدا از نافرمانی آن‌ها آگاه می‌شود، آن‌ها را از باغ بهشت اخراج کرده و به زمین می‌فرستد.

قرآن در ۳۰ آیه از خلقت انسان سخن گفته‌است. در این آیات در برخی انسان را از خاک یا گِل پخته و در بعضی از گِل خشکیده. گاهی نیز از منی و آب لجن و نطفه می‌داند و خلقت انسان به عنوان بهترین مخلوق الله عنوان شده‌است.

به هرحال از مجموع ۳۰ آیه قرآن این گونه به دست می‌آید که انسان از خاک یا گِل خشکیده یا از لجن یا از عصاره گل آفریده شده و به صورت نطفه در درون منی و از طریق صلب پدر به رحم مادر منتقل گردیده و در آنجا پس از گذراندن زمانی ابتدا به عَلَق و سپس مضغه رفته و بعد دارای استخوان و در نهایت گوشت می‌شود و به صورت جنین آماده ورود به دنیا می‌گردد.

داستان آدم و حوا در تضاد با اجماع علمی است که انسان از گونه‌های دیگر انسانیان تکامل یافته‌است. همچنین با درک فعلی از ژنتیک انسانی همخوانی ندارد؛ به گفته باربارا بردلی هاگرتی، اگر همه انسان‌ها از یک زوج چند هزار سال پیش نشات گرفته باشند، نیاز به نرخ جهش (mutation) بالا و تقریباً غیرممکن برای توضیح تنوع مشاهده شده کنونی بین انسان‌ها می‌باشد. این ناسازگاری‌ها باعث شده که بسیاری از مسیحیان از تفسیر تحت‌اللفظی و اعتقاد به روایت خلقت اجتناب کنند، در حالی که دیگرانی همچنان به عنوان یک آموزه اساسی ایمان مسیحی می‌ببینید و اعتقاد دارند.

نام آدم و حوا، به‌طور استعاره‌ای در بحث‌های علمی استفاده می‌شود برای تعیین اجداد مشترک اخیر وابسته به دودمان پدری و تبار مادری، آدم Y-کروموزومی و حوای میتوکندری. این‌ها افراد خاصی نیستند، و هیچ دلیلی هم نیست که فرض کنیم که آن‌ها در یک دوره زمانی در کنار هم زندگی می‌کردند، چه رسد به اینکه آن‌ها همدیگر را ملاقات یا با تشکیل خانواده و زن و شوهر باشند. یک مطالعه اخیر در مورد این موضوع تخمین می‌زند که آدم Y-کروموزومی ۱۲۰ هزار سال تا ۱۵۶ هزار سال پیش زندگی می‌کردند، در حالی که حوای میتوکندری ۹۹ تا ۱۴۸ هزار سال پیش زندگی می‌کردند. مطالعه اخیر دیگری زمان زندگی آدم Y-کروموزومی ۱۸۰ تا ۲۰۰ هزار سال پیش زندگی می‌کرده‌است.

آفرینش‌گرایان معتقدند جهان هستی توسط قدرتی الهی به وجود آمده‌است؛ «آفرینش‌گرایی» شامل مجموعه‌ای از باورهای دینی است که میزان مخالفت یا موافقتشان با یافته‌های علمی یکسان نیست اما «آفرینش‌گرایان» معمولاً به بنیادگرایان مسیحی که این داستان را تنها روایت صحیح به وجود آمدن بیشتر می‌دانند گفته می‌شود. کلیسای کاتولیک و گروهی از پروتستان‌ها میان دیدگاه دینی خود و فرگشت سازشی برقرار کرده‌اند و می‌گویند خدا جهان را بر اساس قانون علمی آفریده‌است. آفرینش‌گرایی به طور کمتری میان مسلمانان نیز وجود دارد. روایت قرآن صریح نیست و به همین دلیل تفاسیر مختلفی از آن وجود دارد. به عنوان مثال، روایت اسلامی تاکیدی بر چند هزار ساله بودن عمر زمین نکرده‌است. برخی از مسلمانان لیبرال «آفرینش‌گرایی فرگشتی» را قبول دارند.