تقلب در شطرنج

تقلب می‌تواند به اشکال مختلف رخ دهدو می‌تواند قبل، حین یا بعد از بازی انجام شود. تبانی با تماشاگران یا سایر بازیکنان، مشورت با افراد دیگر در حین مسابقه، استفاده از رایانه‌های مهندسی‌شده، دستکاری در قرعه‌کشی یا رتبه‌بندی نهایی و نقض قانون دست‌به‌مهره، مواردی از تقلب در شطرنج هستند. بسیاری از بازیکنان به آنالیز بازی‌های پیشین حریفشان در قبل از بازی با آنها می‌پردازند که این امر تقلب محسوب نمی‌شود.

حتی اگر اقدامی غیرقانونی به صراحت در قوانین اشاره نشده باشد، در ماده ۱۱٫۱ قوانین فدراسیون جهانی شطرنج آمده‌است: «بازیکنان نباید هیچ اقدامی انجام دهند که بازی شطرنج را بی‌اعتبار کند.» به عنوان مثال، در صورتی که یک شطرنج‌باز، مهره بیرون رفته از بازی را تعمداً به صفحه برگرداند، حرکتی غیرقانونی انجام داده که با مجازات پاداش زمانی به حریف و بازگشت به وضعیت قبلی همراه است.

فدراسیون جهانی، استفاده از وسایل الکترونیکی و دستکاری مسابقات توسط آنها را در مقررات ضد تقلب خود پوشش داده‌است، که باید توسط داور اعمال شود. استفاده از دستگاه‌های الکترونیکی توسط بازیکنان اکیداً ممنوع است. علاوه بر این، دفترچه راهنمای داوری که به داوران تحویل داده می‌شود، شامل دستورالعمل‌های دقیق ضد تقلب برای داوران است. در مسابقات آنلاین به علت عدم وجود داور، از شواهد رفتاری و مقایسه بازی‌ها به وسیله موتورهای مهندسی شده به‌طور جداگانه استفاده می‌شود.

در طول فعالیت این رشته، اتهامات زیادی مبنی بر تبانی وجود دارد. در دورهای پایانی مسابقات، بازیکنانی عمداً بازنده شده‌اند تا دوستشان به قهرمانی برسد یا شطرنج‌بازانی که به صورت توافقی در حرکات آغازین بازی پیشنهاد تساوی را قبول می‌کنند. محققان دانشگاه واشینگتن در سنت لوئیس، بر اساس تجزیه و تحلیل آماری رکوردهای مسابقات در برابر مدل‌های اقتصادی، ادعا کرده‌اند که استادان شطرنج اتحاد جماهیر شوروی ممکن است در مسابقات جهانی شطرنج که از سال ۱۹۴۰ تا ۱۹۶۴ برگزار شد، تبانی کرده باشند. مطالعه دانشگاه واشینگتن از یافته‌های آماری محققان استدلال می‌کند که ممکن است بازیکنان اتحاد جماهیر شوروی با یکدیگر اختلاف نظر داشته باشند تا وضعیت خود را بهبود بخشند.

نظرات در مورد میزان تأثیر تبانی متفاوت است. به عنوان مثال، اگر یک بازیکن مدعی در دور پایانی بازی خود را به تساوی بکشد، ممکن است به رقبای خود اجازه دهد تا با پیروزی در بازی‌های خودشان فرصت قهرمانی را از او بگیرند. در طول جنگ سرد، بازیکنان اتحاد جماهیر شوروی بارها متهم به تبانی شدند. مشهورترین نمونه مورد ادعا در مسابقات انتخابی قهرمانی جهان در ۱۹۶۳ بود. جایی که سه بازیکن صدرنشین اتحاد جماهیر شوروی همه مسابقات دور آخر خود را با تساوی به پایان رساندند.

در سال ۲۰۱۱، استاد بین‌المللی شطرنج، گریگ شهید نوشت: «تعیین نتایج پیش از بازی، امری بسیار عادی است، حتی در بالاترین سطوح شطرنج. این امر به‌ویژه در مورد پیشنهادهای تساوی صادق است که در این مورد رازداری وجود دارد.» الکس یرمولینسکی چند سال قبل این موضوع را تا حدی (در زمینه ایالات متحده) مطرح کرده بود و می‌گفت: «آشکار است وقتی بازیکنانی که شانس قهرمانی ندارند، با قرعه دور آخر خود مواجه می‌شوند، چه کاری انجام می‌دهند!» در مورد حادثه‌ای مربوط به مسابقات انتخابی قهرمانی آمریکا در سال ۲۰۰۶ رخ داد، گریگ شهید روش سوئیسی در قرعه‌کشی را عامل ایجاد انگیزه‌های نادرست دانست.

در شطرنج، اگر یک بازیکن، در زمان حرکت خود، مهره‌ای را لمس کند و قصدش مرتب کردن مهره‌ها نباشد و آن را هنگام مرتب‌کردن اعلام نکرده باشد، باید با آن مهره حرکت کند و نمی‌تواند با مهره‌ای دیگر آن حرکت را انجام دهد. اجرای این قوانین اغلب هنگامی دشوار است که تنها شاهد خود دو بازیکن باشند. با این وجود، نقض این قوانین تقلب محسوب می‌شود و جزای آن در صورت اثبات، پاداش زمانی به حریف و تذکر به بازیکن خاطی است.

در یک نمونه معروف، گری کاسپاروف در سال ۱۹۹۴ پس از رهاسازی لحظه ای یک مهره، حرکت خود را علیه یودیت پولگار تغییر داد. کاسپاروف در ادامه بازی برنده شد. مقامات مسابقات فیلم ویدیویی بازی را در اختیار داشتند که ثابت می‌کرد دست او مهره را رها کرده‌است، اما آنها از انتشار شواهد خودداری کردند. یک عامل مهم در مورد پولگار این بود که او یک روز صبر کرد تا شکایت کند و چنین ادعاهایی باید در طول بازی مطرح شود. نوار ویدئویی نشان داد که کاسپاروف مهره را برای ۰٫۲۵ ثانیه رها کرد. روبرت سولسو، روان‌شناس شناختی اظهار داشت که ۰٫۲۵ ثانیه زمان بسیار کوتاهی برای تصمیم‌گیری آگاهانه است.

حادثه معروف دیگر در بازی بین میلان متولوویچ و ایستوان بیلک در مسابقات انتخابی قهرمانی جهان ۱۹۶۹ در سال ۱۹۶۷ رخ داد. متولوویچ یک حرکت بازنده را انجام داد و مهره را رها کرد. اما بعد از یک ثانیه با گفتن J'adoube «من مرتب می‌کنم» - که قبل از مرتب کردن مهره‌ها در مربع آنها باید اعلام شود - آن را پس گرفت. حریف او به داور شکایت کرد اما نهایتاً حرکت ثانویه او مورد تأیید داور قرار گرفت. این حادثه متولوویچ را ملقب به J'adoubović کرد.

	a	b	c	d	e	f	g	h
8									8
7									7
6									6
5									5
4									4
3									3
2									2
1									1
	a	b	c	d	e	f	g	h

کارلسن - اینارکیف، سیاه حرکت می‌کند بعد از حرکت

27. Rxb7+.

27. ...Ne3+??

28. Kd3

یک بازیکن می‌تواند یک حرکت غیرقانونی انجام دهد و امیدوار است حریف متوجه آن نشود. قوانین شطرنج مجازات متفاوتی برای انجام یک حرکت غیرقانونی در طول زمان در نظر گرفته‌است. اگر بازیکن حرکت غیرقانونی انجام دهد، حریفش متوجه آن بشود با اعتراض اعلام می‌کند و اگر متوجه آن نشود و حرکت دیگری را انجام دهد، حق اعتراض را به بازیکن خاطی اولیه می‌دهد. جزای این نوع تخلف در مسابقات فکری استاندارد، جریمه زمانی و در مسابقات رعدآسا، باخت در حق حریفِ بازیکن معترض است. استفاده عمدی از یک حرکت غیرقانونی در بازی‌های سطح بالا نادر است و در مسابقات رعدآسا (Blitz) رواج دارد.

برای تقلب در شطرنج از فناوری به روش‌های مختلف استفاده شده‌است. در بازی‌های اینترنتی، بازیکن متقلب همزمان با بازی خود، از یک دستگاه با آدرس آی‌پی متفاوت وارد نرم‌افزارهای مهندسی شده شطرنج می‌شود تا بهترین حرکات را استخراج کرده و انجام دهد. این گونه تخلفات با استناد به شواهد رفتاری توسط برگزارکنندگان مسابقات آنلاین، قابل تشخیص است.

• در مسابقات المپیاد FIDE ۲۰۱۰ در خانتی مانسیسک، سه بازیکن تیم فرانسه با یکدیگر فرایند تقلب در طول مسابقات را برنامه‌ریزی کردند. در طول این فرایند، قرار بود تا سیریل مارزولو از راه دور بهترین حرکت ممکن را به وسیله انجین یافته و آن را در هر نوبت به موبایل مخفی مربی تیم توسط پیام‌کوتاه (SMS) ارسال کند. با فاش شدن این ترفند، سباستین فلر «مربی تیم» دو سال و نه ماه، سیریل مارزولو یک سال و شش ماه و آرنو هوچارد «بازیکن تیم» نیز سه سال از سوی کمیته اخلاق فدراسیون بین‌المللی شطرنج (FIDE) محروم شدند.
• رسوایی‌های بوریسلاو ایوانف در سال‌های ۲۰۱۲ و ۲۰۱۳ در جهان شطرنج مورد توجه قرار گرفت و شائبه تقلب ابتدا در مسابقات آزاد زادار و سپس در کیوسندیل مطرح شد. او توسط فدراسیون شطرنج بلغارستان به مدت چهار ماه محروم شد، اگرچه این ممنوعیت به دلیل اثبات تقلب نبود بلکه رفتار بی ادبانه ایوانف در قبال افرادی که اتهام را مطرح کردند، منجر به آن شد. پس از وقفه‌های مختلف، با بررسی مسابقات اخیرش به وسیله انجین و تطابق با داده‌های آن، او توسط فدراسیون شطرنج بلغارستان برای همیشه محروم شد.
• در تورنمنتی تحت عنوان یاسی ۲۰۱۴، وسلی ورمولن با مشورت به وسیله تلفن همراه در توالت دست به تقلب زد. با تشکیک داوران، جرم خود را پذیرفت و سرانجام از سوی فدراسیون شطرنج هلند و FIDE به مدت یک سال محروم شد.
• در آوریل ۲۰۱۵، گایوز نیگالیدزه، استاد بزرگ گرجی از حضور در ادامه مسابقات شطرنج آزاد دبی محروم شد؛ زیرا مقامات متوجه شدند او در مواقع حساس، صندلی بازی را ترک کرده و در سالن سرویس بهداشتی مسابقات با تلفن هوشمند مشغول به تقلب می‌شد. فدراسیون جهانی، عنوان استاد بزرگ را از وی گرفتند و به مدت سه سال از مسابقات محروم کردند اگرچه به او اجازه داده شد عنوان استاد بین‌المللی (IM) خود را حفظ کند.
• در فوریه ۲۰۱۶، سرگئی اصلانوف به دلیل پنهان‌سازی تلفن هوشمند در توالت در زیر یک کاشی شل در پشت لوله تخلیه سیفون، از مسابقات آزاد مسکو اخراج شد. او به جرم خود اعتراف کرد، متعاقباْ بخشیده شد و فقط یک سال از فعالیت خود معلق شد.
• در ژوئیه ۲۰۱۹، ایگورس راوسیس در حین مسابقات آزاد استراسبورگ، به همراه تلفن همراه در توالت دستگیر شد. او با اعتراف به تقلب، بازنشستگی خود را از شطرنج اعلام کرد.