Mercedes Pinto | |
---|---|
Bizitza | |
Jaiotzako izen-deiturak | Mercedes Josefa Francisca del Pilar Pinto y Armas |
Jaiotza | San Cristóbal de La Laguna,1883ko urriaren 12a |
Herrialdea | Espainia Mexiko (1943 - |
Lehen hizkuntza | gaztelania |
Heriotza | Mexiko Hiria,1976ko urriaren 21a(93 urte) |
Hobiratze lekua | Panteón Jardín (en) |
Familia | |
Aita | Francisco María Pinto de la Rosa |
Ama | Ana María de Armas y Clós |
Ezkontidea(k) | Juan de Foronda y Cubillas (en) (1908 - Rubén Rojo y Martín de Nicolás (en) (1924 - 1942) |
Seme-alabak | ikusi
|
Hezkuntza | |
Hizkuntzak | gaztelania |
Jarduerak | |
Jarduerak | idazlea, poeta, kazetaria, eleberrigilea, antzerkigilea eta editorea |
Izengoitia(k) | Mercedes Pinto |
Genero artistikoa | olerkigintza antzerkia narrazioa opinion journalism (en) |
Mercedes Pinto Armas (Santa Cruz Tenerifekoa, 1889ko urriaren 12a-Mexiko Hiria, 1976ko urriaren 21a) idazlea izan zen.
Ezagun egin zen, batez ere, Luis Buñuelek 1952an zinemara eraman zuen lehen eleberriagatik (Él, 1926) eta Madrilgo Unibertsitate Zentralean emandako hitzaldi polemiko batengatik (El divorcio como medida higiénica, 1923). Emakume polifazetikoa izan zen, lan emankorra, gizarte-, kultura- eta politika-jardueretan inplikatua, eta bere ideia feministetan aurreratua. Bere literatura-lan gehiena (eleberriak, poesia, antzerkia eta kazetaritza-ekoizpen zabala) Hispanoamerikako hainbat herrialdetan garatu zuen, 1924tik 1976an hil zen arte bizi izan zen herrialdeetan.
Mercedes Josefa Francisca del Pilar Pinto Armas de la Rosa eta Clós Santa Cruz Tenerifekoan jaio zen, Espainian, 1889ko urriaren 12an, familia kultu eta aberats batean, Ana María de Armasen eta Clós pianistaren eta Francisco María Pinto de la Rosa idazle eta literatura-kritikariaren alaba. Aita bi urte zituela hil zitzaion. Oso gaztetatik ezagutu zuten kanarietako poetisa gisa, izan ere, 46 urte eskas zituela, eskualdeko hainbat lehiaketatan sariak lortu baitzituen.
1909an Juan de Foronda y Cubillas itsas armadako kapitainarekin ezkondu zen, eta harekin hiru seme-alaba izan zituen: Juan Francisco (1909), Ana María (1910) eta Pituka (1918). Senarrak zituen arazo mentalek markatutako urte zail batzuen ondoren, 1919an klinika psikiatriko batean sartu zuen senarra, baina hark alta lortu zuen. Mercedes urrundu egin zen seme-alabekin Madrilera joanda, eta han Rubén Rojo eta Martín de Nicolás abokatu gaztea ezagutu zuen. Hark lagundu egin zion dibortziatzen, eta haren lagun sentimental bihurtu zen. Rubén Rojo lehen semea izan zuten 1922an.
Madrilen, besteak beste, Ortega y Gasset, Carmen de Burgos eta Unamunorekin adiskidetu zen. Urte haietan, Espainiako egunkari eta aldizkari ospetsuetan hasi zen lankidetzan, hala nola Prensa Gráfico, La Acción edo Lecturas, eta Los Ciegos aldizkariko idazkari ere izan zen. 1924an Brisas del Teide bertso liburua argitaratu zuen. Garai hartan, halaber, hizlari eta feminista gisa hasi zen lanean Carmen de Burgos laguna zuen Emakume Iberiko eta Hispanoamerikarren Nazioarteko Ligan.
Bere ibilbidea eta ondorengo erromesaldia markatu zituen gertaera 1923ko azaroaren 25ean Madrilgo Unibertsitate Zentralean irakurri zuen txosten berritzailea izan zen: El divorcio como medida higiénica, eta horregatik Biokora erbesteratu zuten Primo de Rivera diktadorearen aginduz. Erbesteratzeko aginduaren berri izanik, Uruguaira erbesteratzea erabaki zuen, Rubén Rojorekin eta lau seme-alabekin batera. Lisboan, Montevideorantz abiatzeko ziren hirian, bere seme nagusia, Juan Francisco, hil egin zen, 15 urte bakarrik zituena, gaixotasun larri baten ondorioz. Bosgarren semea, Gustavo, Atlantikoan zehar jaio zen 1924an.
Uruguain legez ezkondu ahal izan zen, eta kargu bereziak izan zituen Gobernuan, kabineteko lehen emakume hizlaria izanik. Bere etxean Casa del Estudiante (Ikaslearen Etxea) sortu zuen gizarte-sektore zabaletan kultura sustatzeko, eta bertan Rabindranath Tagore, Luigi Pirandello edo Alfonsina Storni bezalako gonbidatuak izan zituen. Gainera, Vida Canaria aldizkaria kaleratu zuen. Garai hartan (1926), bere eleberri ezagunena idatzi zuen, Él, Luis Buñuelek zinemara egokitu zuena 1952an, eta beste lan batzuk, hala nola Cantos de muchos puertos o Un señor cualquiera, Montevideoko Solís antzokian 1930ean estreinatua. Halaber, Mundo Uruguayon eta El Día egunkarian lan egin zuen. Uruguaiko hiriburuan bere antzerki konpainia ere sortu zuen, Compañía Teatral de Arte Moderno, non literaturako aholkulari eta zuzendari artistiko gisa jardun zuen, baita eta interprete gisa, bere seme-alaba Ana Maria eta Pituka Foronda, Rubén Rojo eta Gustavo Rojorekin batera.
Jaime Torrubiano Ripollek lagundu zion, Él eleberriaren prologuista izan baitzen. Hori izan zen bira luze baten abiapuntua, eta bira horrek Hego Amerikako hainbat herrialdetan barrena eraman zuen. Pedagogo-jarduerarekin uztartu zituen joan-etorri profesionalak: Paraguaiko Gobernuak gonbidatuta, Independentziaren Jaiak ospatzeko, hizlari gisa parte hartu zuen Asuncióngo Unibertsitatean egin zen ekitaldi batean; Argentinan, Tucumango Unibertsitate Nazionalean emakumearen gaiari buruzko jardunaldiak eman zituen; Bolivian, berriz, herri-hezkuntzako kanpainak egiten jarraitu zuen, bere antzerki-konpainiarekin batera.
1933an Txilera joan zen familiarekin, eta Pablo Neruda ezagutu zuen. Kanariarraren nortasunak txundituta, bertso batzuk eskainiko zizkion. Herrialde hartan argitaratu zuen bere bigarren eleberria, Ella, 1934an.
1935etik 1943ra bitartean Kuban bizi izan zen, Espainiako Errepublikaren alde lan handia egin zuen eta hizlarien hezitzaile izan zen. Karibeko uhartean ere juduen aldeko ahotsa altxatu zuen, nazien basakeriatik ihesi iristen ziren errefuxiatuekin Kubako biztanleekin solidarizatu nahian.
Azkenik, 1943an, bigarren senarra hil berria zela, Mexikon jarri zen bizitzen behin betiko. Han hasi ziren seme-alabak (Pituka de Foronda eta Rubén eta Gustavo Rojo) zinema mexikarrean. Leku horietan guztietan (Txilen, Kuban eta Mexikon), Mercedesek hizlari eta antzerkigile gisa jardun zuen, eta emakumeen eskubideen, langile-klasearen eta hezkuntzaren modernizazioaren defendatzailea izan zen. 1953an Santa Cruz Tenerifeko Arte Ederren Zirkuluan parte hartu zuen arte garaikideari buruzko ziklo batean. Denboraldi batzuetan Madrilen ere bizi izan zen, bere seme-alabak Espainiako zineman parte hartzen hasi baitziren, eta bera ere agertu zen bi zinema-produkziotan: El coleccionista de muertos (Alcocer, 1966) eta Días de viejo color (Pedro Olea, 1967). Noizbehinkako bisita horiek gorabehera, ez zen inoiz luzaroan egon Espainia frankistan. Hil zen arte, kazetaritza-jarduera handia izan zuen, eta bere azken kolaborazioak Los Jueves de Excelsior gehigarrian argitaratu zituen.
1976ko urriaren 21ean, Mercedes Pinto Mexiko Hirian hil zen, bihotzeko arnas gelditze ez-traumatiko baten ondorioz. Bere gorpua, hiri bereko Panteón Jardín izenekoan lurperatu zuten. Jaioturtearen arabera, 93 urte zituen hiltzean, baina heriotza-aktak 80 zituela aipatzen du. Hilobian epitafio gisa, Pablo Nerudak bere garaian eskaini zion poemaren lehen bertsoak agertzen dira:
«Mercedes Pinto ekaitzaren haizean bizi da, bihotza airearen aurrean duela, kopeta eta eskuak airearen aurrean dituela, bortizki bakarrik, bizi-bizirik. Burua biribildu eta inguruan errizu gisa dituen hitzetan garatzen du, gorgona bokal eta elektriko gisa eratuz; asmatze eta inbokazioz ziur; beldurra eta atsegina argiaren eta sugarren jantzi tragikoan.»
This article uses material from the Wikipedia Euskara article Mercedes Pinto, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Eduki guztia CC BY-SA 4.0(r)en babespean dago, ez bada kontrakoa esaten. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Euskara (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.