Petnèda

La petnèda, ciamèda anca petnadùra l' è la manéra 'd petnèr e 'd mèter sù i cavî a secònda dal edla moda e dal preferèinsi che ùn al vōl tgnìrgh adrē. A s pōl mèter sù na bòuna petnèda per só còunt, cun la spasèta e 'l fòun o avéregh biśògn ch'al la mèta sù al barbēr o la paruchéra.

El petnèdi 'd lung al tèimp

A s pōl avér n' idéa dal petnêdi 'd lung al tèimp s'a s guèrda i artràt dal persòuni in dal pitùri e in dal scultùri dal pasê.

In dla preistòria

Dala preistòria pochi testimuniànsi i ìn rivèdi infìn ai noster dè, mo però a cgnusòm la statuèina dla Vèner 'd Brassempouy, datèda ed 22.000 an prìma 'd Crìst, e quèla 'dla Vèner ed Willendorf ed 20 000 an prìma 'd Crìst, ch' i s pólen der na quèlc idéa 'd soquànti petnèdi ch'i se psìven purtèr in chi tèimp luntàṅ lè.

In dla Meśopotàmia

I Asîr e i Babilonéś i druèven p'r el clasi più sgnóri dal petnêdi élti in sìm'ala suca cun fat sù i cavî a ondi cichi cun di fer chèld, e i purtèven dal tresulèini in del bèrbi , mèinter che invéci i om puvrèt i gh'iven da tgnìr na plèda.

• 
  Al re babilunéś Hammurabi 'dal 1900 prìma 'd Crìst
• 
  Al re Hammurabi cun un dignitàri ins a la préda cun l' iscrisiòun dal só còdes ed léś
• 
  La dèa babilunéśa Ishtar
• 
  Egli antichitè babilunéśi in dal muśèo 'd al Louvre a Parì
• 
  Al re babilunéś Sargon II e dū di só dignitàri, ind un basriliēṿ dal set-sèint prìma 'd Crìst

In dl Egìt antîg

Anca i Egisiàṅ antìg i tgnìven diferensièdi el petnadûri a secònda dal funsiòun 'dal persòuni: piò 'laburèdi e presiōśi i ér'n el petnêdi e piò la persòuna l' éra sgnóra, mo a va anc cunsiderê che la gran pert dal petnêdi laburèdi la s cavèva però da del parùchi u dal bèrbi finti, vist che per dal ragiòun 'd netèsa u anca 'd purèsa religióśa 'l éra custùm p'r i òm ed raśères u tgnîr i cavî dimòndi curt.

• 
  'Na tualèta egisiàna antîga
• 
  Bùst ed 'na sgnóra egìsia
• 
  'Na petnêda a cavî lung
• 
  La stâtva in calchèr 'dl egisiàn scrìba ròs, ed 2500 an prìma 'd Crìst, catê a Saqqara e cunservê in dal Louvre

In dla Grécia antîga

In dla Grécia antîga a s tgnìva abàsta adré al petnadûri. I stîl i cambièven a secònda 'dal perìod e dal diferèinti sitê, mo un quèl ch' a i cumunèva 'l éra la cura ch' i gh' mitìven in dal risèr el petnèdi sia curti che lunghi, sia i òm che 'l dòni, mèinter che i sèr'v i tgnìven la testa plèda e 'l sèrvi la cròchia 'd cavî.

In dal perìod elenìstic (323 – 31 prìma 'd Crìst), i òm i s petnèven cun piò semplicitè mèinter che cal dòni i 'laburèven de piò el lōr petnèdi: infàti Alesànd'r al Grand 'l 'ìva vlû che i sō suldê i raśìsen dimòndi curt sìa i cavî che 'l bèrbi, che acsè, mèinter ch' i a'rèven cumbatû, nisùn nimîg a gh' i avrèv psû strapèr e druèr p'r intraplèri in dal cumbatimèint corp a corp (al scrivìva Plutarc in dal prìm sècul dòp Crìst), e i òm 'dal sitê i a'rèven cupièven vluntéra cla manéra chè.

• 
  L' Aténa 'd al V sèc. prìma 'd Crìst
• 
  Pan ch' 'l insègna a Dafne a sunèr al sibiōl
• 
  La Vèner ed Prassìtel 'd al IV séc prìma 'd Crìst
• 
  Artràt dal gréc Ganiméde
• 
  Dionîś imberiêg ch' al s pògia a 'n sàtir
• 
  'L Apòl ch' al sòuna la lira
• 
  'L Aristòtel
• 
  Un musàic cun 'l artràt 'd Alesànd'r al Grand

In dla Ròma antîga

In dla Ròma antîga i òm i s petnèven cui cavî curt, ecesiunê i sèr'v ch' i tgnìven la plêda. Cal dòni invéci i tgnìv'n i cavî lung, risè, tresè, e tgnû strìc in 'na crôchia dedré; mo durant al perìod imperiêl, p'r el sgnōri a 'ndèva a la môda 'd tgnîr 'na v'luminōśa fràṅśa risèda a l'élta in sìm' a la fròunt.

• 
  'Na s'gnōra romàna 'dal I sèc. prìma 'd Crìst
• 
  Al bust ed Pompèo
• 
  'Na sgnōra romàna 'dal I sèc. dòp ed Crìst
• 
  'Na sgnōra romàna 'dal II sèc. dòp ed Crìst

Dòp 'dla fin 'dl Impér romàṅ

• 
  L' Imperadōra Ariàdne tra 'l V e 'l VI sèc. dòp ed Crìst.
• 
  Al re di ostrogôt Teodorìc in na munéda dal 500 d.C.
• 
  Un sigìl cun la ghìgna dal re viśigôt Alarìc II
• 
  La regìna Teodolìnda in na stampa tèrda
• 
  Na miniadûra cul frê dutōr Custantèin 'l Africàṅ 'dl XI sèc. dòp Crìst
• 
  Na còpia a cavàl, sculpìda ins al dedré 'd un spèć 'd al 1300

Vóś lighèdi

• cavî
• barbér
• paruchér
• pèten
• spasèta
• bigudèin
• phòun
• mulèta

Varietè 'd petnèdi śvèini ai nòster dè

• Afro
• Atéba
• Banàna
• Còva 'd cavàl
• Crèsta irochéśa

Manéri 'd dîr

• (EGL) Der 'na petnêda a 'n quelchidùn, (IT) Rimproverare aspramente qualcuno.

Culegamèint estèren

• (IT) La sô schéda in dal Disiunàri "Grandidizionari"
• (EN) History of Hairstyles