Ρωσική Γλώσσα Στην Ουκρανία

Είναι η κύρια γλώσσα στις πόλεις της ανατολικής και νότιας Ουκρανίας. Η χρήση και η κατάσταση της γλώσσας αποτελούν αντικείμενο πολιτικών διαφορών και το 2021 η Ουκρανική είναι η μόνη κρατική γλώσσα της χώρας. Παρ ' όλα αυτά, η ρωσική είναι μια ευρέως χρησιμοποιούμενη γλώσσα στην Ουκρανία στο λαϊκό πολιτισμό και τις επιχειρήσεις.

Οι ανατολικές σλαβικές γλώσσες προέρχονταν από τη γλώσσα που ομιλείται στο κράτος των Ρως κατά τη μεσαιωνική περίοδο. Σημαντικές διαφορές στην ομιλούμενη γλώσσα αρκετών περιοχών άρχισαν να παρατηρούνται από την διαίρεση των περιοχών των Ρως από την Χρυσή Ορδή (από το 1240 περίπου) και το Μεγάλο Δουκάτο της Λιθουανίας. Το λιθουανικό κράτος τελικά συμμάχησε με το Βασίλειο της Πολωνίας και ενώθηκαν στην Πολωνολιθουανική Κοινοπολιτεία του 1569-1795. Οι Μοσχοβίτες υπό τον έλεγχο της Χρυσής Ορδής ανέπτυξαν τα ρωσικά, αυτοί που ζούσαν στον λιθουανικό τομέα τα Λευκορωσικά, και αυτοί στο πολωνικό τομέα τα ουκρανικά.

Σημειώστε ότι το εθνώνυμο Ουκρανός για τους νοτιοανατολικούς Σλάβους δεν καθιερώθηκε μέχρι τον 19ο αιώνα, παρόλο που η λέξη "Ουκρανία" είχε αρχίσει να εμφανίζεται από τον προηγούμενο αιώνα στα αγγλικά. Τότε η περιοχή λεγόταν Ρουθηνία. Οι Ρωσικές αρχές προτιμούσαν τα ονόματα Μικρή και Λευκή Ρωσία για την Ουκρανία και τη Λευκορωσία αντίστοιχα, ως διακριτά από Μεγάλη Ρωσία.

Κανένα οριστικό γεωγραφικό σύνορο δεν χώριζε τους ανθρώπους που μιλούσαν ρωσικά και εκείνους που μιλούσαν Ουκρανικά - οι σταδιακές μετατοπίσεις στο λεξιλόγιο και την προφορά σηματοδότησαν τις γεωγραφικές περιοχές των γλωσσών. Ωστόσο από τον 20ό αιώνα οι άνθρωποι άρχισαν να αυτοπροσδιορίζονται με την καθομιλουμένη τους και να συμμορφώνονται με τα ακαδημαϊκά πρότυπα της λογοτεχνικής γλώσσας.

Αν και οι πρόγονοι μιας μικρής εθνοτικής ομάδας Ρώσων - οι Γκοριούνοι κατοικούσαν στο Πουτίβλ (στη σημερινή βόρεια Ουκρανία, περιφέρεια Σούμι) στις εποχές του Μεγάλου Δουκάτου της Λιθουανίας ή ίσως ακόμη και νωρίτερα, η ρωσική γλώσσα στην Ουκρανία αναπτύχθηκε πρώτον από την εισροή Ρώσων στην Ουκρανία και πιο μετά, μαζί με την μετανάστευση περισσότερων Ρώσων, την υιοθέτηση της από Ουκρανούς και ιδιαίτερα την σοβιετική εποχή, από σημαντικές μερίδες άλλων μειονοτήτων.

Ρώσοι άποικοι

Τα πρώτα νέα κύματα των Ρώσων εποίκων στο ουκρανικό έδαφος ήρθαν στα τέλη του 16ου αιώνα στα κενά εδάφη της Ελεύθερης Ουκρανίας (στην περιοχή του Χαρκόβου) σε εδάφη που προσάρτησε η Ρωσία από τους Τάταρους, αν και οι Ουκρανοί αγρότες από τη Δύση που διέφευγαν από σκληρές συνθήκες εκμετάλλευσης ήταν τόσοι που τους ξεπέρασαν αριθμητικά.

Περισσότεροι Ρωσόφωνοι εμφανίστηκαν στην βόρεια, κεντρική και ανατολική Ουκρανία από τα τέλη του 17ου αιώνα, μετά την Εξέγερση του Χμελνίτσκι (1648-1657) κατά τον Πολωνών υπό την ηγεσία του Μπογκντάν Χμελνίτσκι. Η εξέγερση του Χμελνίτσκι οδήγησε σε μια μαζική μετακίνηση Ουκρανών στην Σλομποζάνστσινα (Ελεύθερη Ουκρανία) μετατρέποντας έτσι την περιοχή από μια ερημική παραμεθόρια περιοχή σε μια από τις πιο πυκνοκατοικημένες περιοχές στο Βασίλειο της Ρωσίας. Μετά το συμβούλιο του Περεγιάσλαβ από το 1654 το σύγχρονο βόρειο και ανατολικό τμήμα της Ουκρανίας τέθηκε υπό την ηγεμονία του ρωσικού βασιλείου. Αυτό έφερε το πρώτο σημαντικό, αλλά μικρό, κύμα Ρώσων εποίκων στην κεντρική Ουκρανία (κυρίως αρκετές χιλιάδες στρατιώτες που είχαν σταθμευτεί σε φρουρές, σε ένα πληθυσμό περίπου 1.2 εκατομμυρίων μη Ρώσοι). Αν και ο αριθμός Ρώσων εποίκων στην Ουκρανία πριν από τον 18ο αιώνα παρέμεινε μικρός, οι τοπικές ανώτερες τάξεις στο τμήμα της Ουκρανίας που προσαρτήθηκε από τη Ρωσία μετέβησαν στην ευρεία χρήση της ρωσικής γλώσσας.

Αρχίζοντας στα τέλη του 18ου αιώνα, μεγάλος αριθμός Ρώσων εγκαταστάθηκαν στα προσφάτως προσαρτημένα εδάφη της Νέας Ρωσίας στην νότια Ουκρανία. Αυτά τα εδάφη-παλαιότερα γνωστά ως Άγρια Πεδία - ήταν σε μεγάλο βαθμό άδεια από κατοίκους πριν από τον 18ο αιώνα λόγω της απειλής της επιδρομών των Τατάρων της Κριμαίας, αλλά από τη στιγμή που η Αγία Πετρούπολη είχε εξαλείψει το ταταρικό κράτος ως απειλή, οι Ρώσοι ευγενείς έλαβαν μεγάλες εκτάσεις εύφορης γης για να εργαστούν οι νεοαφιχθέντες αγρότες σε αυτές, κυρίως Ουκρανοί αλλά και πολλοί Ρώσοι.

Δραματική αύξηση των Ρώσων εποίκων

 

Ο 19ος αιώνας αποτελέστηκε από μια δραματική άνοδο στον αστικό ρωσικό πληθυσμό στη σημερινή Ουκρανία στην σημερινή Ουκρανία, καθώς Ρώσοι μετακινήθηκαν στις νέες εκβιομηχανισμένες και αυξανόμενες πόλεις.Στην αρχή του 20ου αιώνα οι Ρώσοι αποτελούσαν την μεγαλύτερη εθνότητα στις εξής πόλεις: Κίεβο (54.2%), Χάρκοβο (63.1%), Οδησσός (49.09%), Μικολάιβ (66.33%), Μαριούπολη (63.22%), Λουχάνσκ (68.16%), Μπερντιάνσκ (66.05%), Χερσώνα (47.21%), Μελιτόπολη (42.8%), Αικατερινοσλάβ (41.78%), Κροπιβνίτσκι (34.64%), Πάβλογκραντ (34.36%), Συμφερόπολη (45.64%), Θεοδοσία (46.84%), Γιάλτα (66.17%), Κερτς (57.8%), Σεβαστούπολη (63.46%), Τσουχουγίβ (86%). Οι Ουκρανοί μετανάστες που εγκαταστάθηκαν σε αυτές τις πόλεις εισήλθαν σε μια ρωσόφωνη κοινότητα με ρωσόφωνη διοίκηση και έπρεπε να αλλάξουν γλώσσα.

Καταστολή και προώθηση της ουκρανικής γλώσσας

Η Ρωσική Αυτοκρατορία προώθησε η διάδοση της ρωσικής γλώσσας μεταξύ του ουκρανικού πληθυσμού, αρνούμενη ενεργά να αναγνωρίσει την ύπαρξη ουκρανικής γλώσσας.

Ανησυχημένος από την απειλή του Ουκρανικού εθνικισμού (επηρεασμένος με τη σειρά του από τις απαιτήσεις Πολωνών εθνικιστών το 1863), ο Ρώσος υπουργός Εσωτερικών Πιότρ Βαλούγιεφ το 1863 εξέδωσε ένα μυστικό διάταγμα που απαγόρευε την δημοσίευση θρησκευτικών και εκπαιδευτικών κειμένων γραμμένων στην ουκρανική γλώσσα ως μη γραμματικά, αλλά επέτρεψε όλα τα άλλα κείμενα, συμπεριλαμβανομένα τα κείμενα μυθοπλασίας. Ο αυτοκράτορας Αλέξανδρος Β΄ το 1876 επεξέτεινε την απαγόρευση με το διάταγμα Εμς (που ανακλήθηκε το 1905). Το διάταγμα απαγόρευσε τα βιβλία στην ουκρανική γλώσσα και τους ουκρανικούς στίχους, καθώς και την εισαγωγή τέτοιων έργων. Επίσης απαγορεύτηκαν οι δημόσιες παραστάσεις, έργα και ομιλίες στα ουκρανικά. Το 1881 το διάταγμα τροποποιήθηκε επιτρέποντας τη δημοσίευση στίχων και λεξικών, καθώς και τις παραστάσεις ορισμένων έργων στην ουκρανική γλώσσα με την έγκριση των τοπικών αξιωματούχων. Οι θίασοι που εργάζονταν αποκλειστικά στα ουκρανικά απαγορεύονταν. Περίπου το 9% του πληθυσμού μιλούσε ρωσικά κατά τη στιγμή της απογραφής του 1897 σε αντίθεση με το 44.31% του συνολικού πληθυσμού της Αυτοκρατορίας.

Το 1918 το σοβιετικό Συμβούλιο Λαϊκών Επιτροπών αποφάσισε ότι οι εθνικότητες υπό τον έλεγχό της Σοβιετικής εξουσίας είχαν το δικαίωμα να εκπαιδευτούν στην δική τους γλώσσα. Έτσι οι Ουκρανοί επί Σοβιετικής εποχής είχαν το δικαίωμα να μορφωθούν στα ουκρανικά. Κατά την σοβιετική εποχή η αντιμετώπιση των Ουκρανικών ήταν μεταβλητή. Υπήρχαν περίοδοι προώθησης (κορενιζάτσια, 1923-1933 περίπου), νέας καταστολής (κατά τη διάρκεια της επόμενης περιόδου, του Σταλινισμού), και ανανεωμένου εξουκρανισμού (κυρίως επί Χρουστσιόφ, από το 1953 μέχρι το 1971), και νέας πολιτικής εκρωσισμού (επί Βολοντιμίρ Στσερμπίτσκι, από το 1972 έως το 1989 περίπου). Οι ουκρανικοί πολιτιστικοί οργανισμοί όπως η Ένωση Συγγραφέων χρηματοδοτήθηκαν από την κρατική διοίκηση. Ενώ μέχρι το 1990 δεν υπήρχε κρατική γλώσσα στη Σοβιετική Ένωση, η ρωσική στην πράξη είχε μια σιωπηρά προνομιακή θέση ως η μόνη γλώσσα που ομιλούταν ευρέως σε ολόκληρη τη χώρα. Το 1990 η ρωσική έγινε νόμιμα η επίσημη γλώσσα της Σοβιετικής Ένωσης, με τις συστατικές δημοκρατίες να έχουν δικαίωμα να επιλέξουν ποια γλώσσα θα έχει το καθεστώς επίσημης γλώσσας σε αυτές. Η ουκρανική γλώσσα, παρά την επίσημη ενθάρρυνση και την κρατική χρηματοδότηση, όπως και άλλες περιφερειακές γλώσσες, συχνά αποθαρρύνθηκε, άλλωστε πιο σιωπηρά ή πιο ανοιχτά, γεγονός που οδήγησε σε σταδιακή μείωση της χρήσης της. 

Εξουκρανισμός στη σύγχρονη Ουκρανία

Από το Ευρωμαϊντάν του 2013-2014, η ουκρανική κυβέρνηση έχει εκδώσει αρκετούς νόμους που αποσκοπούν στην ενθάρρυνση του εξουκρανισμού στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, στην εκπαίδευση και σε άλλους τομείς.

Τον Φεβρουάριο του 2017, η ουκρανική κυβέρνηση απαγόρευσε την εμπορική εισαγωγή βιβλίων από τη Ρωσία, οι οποίοι αντιπροσώπευαν το 60% όλων των τίτλων βιβλίων που πωλούνταν στην Ουκρανία.

Στις 23 Μαΐου 2017, το Ουκρανικό κοινοβούλιο ενέκρινε το νόμο σύμφωνα με τον οποίο το περιεχόμενο που μεταδίδεται θα πρέπει να είναι κατά 75% στα ουκρανικά στα εθνικά κανάλια και κατά 50% στα ουκρανικά στα τοπικά κανάλια.

Ο νόμος του 2017 για την εκπαίδευση προέβλεπε ότι η ουκρανική γλώσσα είναι η γλώσσα της εκπαίδευσης σε όλα τα επίπεδα εκτός από ένα ή περισσότερα μαθήματα που μπορούν να διδάσκονται σε δύο ή παραπάνω γλώσσες, όπως τα αγγλικά ή ένα από τα άλλα επίσημες γλώσσες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (δηλ., εξαιρουμένων των ρωσικών). Ο νόμος ορίζει ότι τα πρόσωπα που ανήκουν σε αυτόχθονες λαούς της Ουκρανίας έχουν το δικαίωμα σπουδών σε δημόσια προσχολικά ιδρύματα και Δημοτικά Σχολεία παρακολουθώντας μαθήματα στην γλώσσα της εθνότητας τους μαζί με την κρατική γλώσσα παράδοσης των μαθημάτων, τα ουκρανικά, σε ξεχωριστές τάξεις ή ομάδες. Η Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης εξέφρασε την ανησυχία του για το μέτρο αυτό και για την έλλειψη "πραγματικής διαβούλευσης" με τους εκπροσώπους των εθνικών μειονοτήτων. Τον Ιούλιο του 2018, το διοικητικό δικαστήριο του Μικολάιβ αφαίρεσε το καθεστώς της ρωσικής ως περιφερειακής γλώσσας, έπειτα από την αναγνώριση του νόμου για τις γλώσσες ως αντισυνταγματικό από το Συνταγματικό Δικαστήριο, έπειτα από απόφαση του πρώτου επαρχιακού εισαγγελέα της Περιφέρειας Μικολάιβ. Τον Οκτώβριο και τον Δεκέμβριο του 2018, η πόλη της Χερσώνας και η περιφέρεια Χαρκόβου κατήργησαν το επίσημο καθεστώς των ρωσικών.

 

 

 

Υπάρχει μεγάλη διαφορά μεταξύ του αριθμού των ανθρώπων των οποίων η μητρική γλώσσα είναι ρωσική και των ανθρώπων που έχουν υιοθετήσει τα ρωσικά ως η γλώσσα καθημερινής επικοινωνίας τους. Ένα άλλο πράγμα που πρέπει να θυμάστε είναι ότι το ποσοστό των Ρωσόφωνων πολιτών είναι αρκετά υψηλότερα στις πόλεις σε σχέση με τις αγροτικές περιοχές της χώρας.

Απογραφή 2001

Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία της ρωσικής απογραφής του 2001, η ρωσική γλώσσα είναι η μητρική γλώσσα του 29.6% του πληθυσμού της Ουκρανίας (περίπου 14.3 εκατομμύρια άνθρωποι). Οι Ρώσοι αποτελούν το 56% του συνολικού πληθυσμού της ρωσικής γλώσσας, ενώ το υπόλοιπο είναι άνθρωποι άλλης εθνότητας: 5.545.000 Ουκρανοί, 172.000 Λευκορώσοι, 86.000 Εβραίοι, 81.000 Έλληνες, 62.000 Βούλγαροι, 46.000 Μολδαβοί, 43.000 Τάταροι, 43.000 Αρμένιοι, 22.000 Πολωνοί, 21.000 Γερμανοί, 15.000 Τάταροι της Κριμαίας.

Ως εκ τούτου, ο ρωσόφωνος πληθυσμός στην Ουκρανία αποτελεί τη μεγαλύτερη γλωσσική ομάδα στην σύγχρονη Ευρώπη της οποίας η γλώσσα δεν είναι επίσημη στο κρατικό επίπεδο. Ο ρωσόφωνος πληθυσμός της Ουκρανίας αποτελεί τη μεγαλύτερη ρωσόφωνη κοινότητα εκτός της κοινότητας Ρωσική Ομοσπονδία. 

Δημοσκοπήσεις

Σύμφωνα με δημοσκόπηση του ινστιτούτου ΡΕΪΤΙΝΓΚ τον Ιούλιο του 2012, το 50% των ερωτηθέντων άνω των 18 θεωρούσε τα ουκρανικά μητρική τους γλώσσα, ένα 29% τα ρωσικά, άλλο ένα 20% τις δύο παραπάνω γλώσσες ως μητρικές γλώσσες τους και το 1% είχε άλλη μητρική γλώσσα. Το 5% δεν μπόρεσε να αποφασίσει ποια γλώσσα είναι η μητρική τους. Σχεδόν το 80% των ερωτηθέντων δήλωσαν ότι δεν είχαν προβλήματα με τη χρήση της μητρικής τους γλώσσας το 2011. Ένα 8% δήλωσαν ότι αντιμετώπιζαν δυσκολίες κατά την εκτέλεση (κατανόηση) των επίσημων εγγράφων. Αυτά τα προβλήματα αφορούν κυρίως μεσήλικες και ηλικιωμένους κατοίκους στη νότια Ουκρανία και την Λεκάνη του Ντονέτσκ.

Σύμφωνα με δημοσκόπηση του 2004 από το Διεθνές Ινστιτούτο Κοινωνιολογίας του Κιέβου, ο αριθμός των ατόμων που χρησιμοποιούν τα ρωσικά στα σπίτια τους ξεπερνά σημαντικά αυτόν που δήλωναν τα ρωσικά ως μητρική γλώσσα στην απογραφή. Σύμφωνα με την έρευνα, περίπου το 43-46% των κατοίκων της Ουκρανίας χρησιμοποιεί τα ρωσικά στο σπίτι, ποσοστά σχεδόν ίδια με αυτά των Ουκρανικών. Οι Ρωσόφωνοι αποτελούν την πλειοψηφία, και σε κάποιες περιπτώσεις την συντριπτική πλειοψηφία, του πληθυσμού στην ανατολική και νότια Ουκρανία:

• Αυτόνομη Δημοκρατία της Κριμαίας - 97% του πληθυσμού
• Περιφέρεια Ντνιπροπετρόφσκ — 72%
• Περιφέρεια Ντονέτσκ — 93%
• Περιφέρεια Λουχάνσκ — 89%
• Περιφέρεια Ζαπορίζια — 81%
• Περιφέρεια Οδησσού — 85%
• Περιφέρεια Χαρκόβου — 74%
• Περιφέρεια Μικολάιβ — 66%

Η ρωσική γλώσσα κυριαρχεί στην άτυπη κοινωνική επαφή στο Κίεβο. Χρησιμοποιείται επίσης από μια σημαντική γλωσσική μειονότητα (4-5% του συνολικού πληθυσμού) στην Κεντρική και Δυτική Ουκρανία. Το 83% των Ουκρανών που απάντησαν σε δημοσκόπηση του Ινστιτούτου Γκάλοπ επέλεξαν να ερωτηθούν πάνω στα ερωτήματα της δημοσκόπησης στη ρωσική γλώσσα. Επίσης, σύμφωνα με στατιστικά του Μαρτίου 2021, η ρωσόγλωσση Βικιπαίδεια αποτελεί την δημοφιλέστερη Βικιπαίδεια στην Ουκρανία με 130 εκατομμύρια θεάσεις, ξεπερνώντας κατά πολύ την ουκρανική με 76 εκατομμύρια θεάσεις, παρά το γεγονός ότι και οι δύο έχουν πάνω από 1 εκατομμύριο λήμματα και η δεύτερη έχει διπλασιάσει τον αριθμό των λημμάτων της από το 2014 και μετά, όντας μια ακόμη απόδειξη της εντυπωσιακής αντοχής της ρωσικής γλώσσας και της απήχησης της ρωσικής στον λαό, με την αύξηση του μεριδίου της ουκρανικής να σχετίζεται με την αύξηση του αριθμού λημμάτων και της ποιότητας.

Σύμφωνα με τα στοιχεία που έλαβε το ίδρυμα "Κοινή γνώμη " (2002), ο πληθυσμός των περιφερειακών κέντρων προτιμά να χρησιμοποιεί τα ρωσικά (75%). Συνεχείς ρωσικές γλωσσικές περιοχές καταλαμβάνουν ορισμένες περιοχές της Κριμαίας, του Ντονμπάς, της Ελεύθερης Ουκρανίας και νότιες περιοχές στις περιφέρειες Ζαπορίζιας και Οδησσού, ενώ ρωσόφωνοι θύλακες υπάρχουν στη κεντρική και νότια Ουκρανία.

 

Η ρωσική γλώσσα στην Ουκρανία αναγνωρίζεται ως μειονοτική γλώσσα αλλά όχι ως κρατική. Αναφέρεται ρητά στο Σύνταγμα της Ουκρανίας, το οποίο εγκρίθηκε από το Κοινοβούλιο το 1996. Το άρθρο 10 του Συντάγματος αναφέρει: "Στην Ουκρανία, η ελεύθερη ανάπτυξη, χρήση και προστασία της Ρωσικής, καθώς και άλλων γλωσσών εθνικών μειονοτήτων της Ουκρανίας, είναι εγγυημένη". Το Σύνταγμα δηλώνει την Ουκρανική γλώσσα ως κρατική γλώσσα, ενώ οι άλλες γλώσσες που ομιλούνται στην Ουκρανία έχουν εγγυημένη συνταγματική προστασία. Η Ουκρανική γλώσσα υιοθετήθηκε ως κρατική γλώσσα από το Νόμο για τις Γλώσσες που υιοθετήθηκε στην Ουκρανική ΣΣΔ το 1989, η Ρωσική γλώσσα ορίστηκε γλώσσα επικοινωνίας με τις άλλες δημοκρατίες της Σοβιετικής Ένωσης. Η Ουκρανία υπέγραψε τον Ευρωπαϊκό χάρτη για τις περιφερειακές ή μειονοτικές γλώσσες το 1996, αλλά επικυρώθηκε μόνο το 2002, όταν το Κοινοβούλιο ενέκρινε το νόμο που εν μέρει εφάρμοσε τον χάρτη.

Το ζήτημα της αναβάθμισης της ρωσικής σε δεύτερη επίσημη γλώσσα έχει αποτελέσει ζήτημα εκτεταμένης αμφιλεγόμενης συζήτησης από την ουκρανική ανεξαρτησία το 1991. Σε κάθε προεκλογική περίοδο, πολλοί πολιτικοί, όπως ο πρώην πρόεδρος Λεονίντ Κούτσμα, έκαναν υποσχέσεις για την επισημοποίηση της ρωσικής ως δεύτερης κρατικής γλώσσας για να κερδίσουν υποστήριξη. Ο πρόσφατος Πρόεδρος της Ουκρανίας, Βίκτορ Γιανουκόβιτς συνέχισε αυτή την πρακτική όταν ήταν ηγέτης της αντιπολίτευσης. Αλλά σε μια συνέντευξη στην Κομερσάντ, ρωσική εφημερίδα, κατά την προεκλογική εκστρατεία στην Ουκρανία το 2010, δήλωσε ότι το καθεστώς της Ρωσικής στην Ουκρανία "είναι πολύ πολιτικοποιημένο" και δήλωσε ότι αν εκλεγεί πρόεδρος το 2010 θα "είχε την ευκαιρία να υιοθετήσει ένα νόμο για τις γλώσσες που θα υλοποιεί τις απαιτήσεις του Ευρωπαϊκού χάρτη περιφερειακών γλωσσών". Υπονοούσε ότι ο νόμος αυτός θα χρειαζόταν 226 ψήφους στο Ουκρανικό κοινοβούλιο (50% των ψήφων αντί του 75% των ψήφων που απαιτούνται για την αλλαγή του Συντάγματος της Ουκρανίας). Μετά την εκλογή του ως πρόεδρος το 2010, ο Γιανουκόβιτς δήλωσε (στις 9 Μαρτίου 2010) ότι "η Ουκρανία θα συνεχίσει να προωθεί την ουκρανική γλώσσα ως τη μόνη κρατική γλώσσα". Ταυτόχρονα, τόνισε την αναγκαιότητα της ανάπτυξης άλλων περιφερειακών γλωσσών.

Το 1994, σε δημοψήφισμα που έλαβε χώρα στις περιφέρειες Ντονέτσκ και Λουχάνσκ, περίπου το 90% των ψηφοφόρων ψήφισε υπέρ της απονομής καθεστώτος επίσημης γλώσσας στα ρωσικά μαζί με τα Ουκρανικά, και επίσης να αποτελέσει επίσημη γλώσσα (η ρωσική) σε περιφερειακό επίπεδο. Ωστόσο η ισχύ του δημοψηφίσματος ακυρώθηκε από την Ουκρανική κυβέρνηση.

Ο πρώην πρόεδρος Βίκτορ Γιούστσενκο, κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας του το 2004, επίσης υποσχέθηκε περισσότερη ισότητα για τους ρωσόφωνους. Η εκστρατεία του διέδωσε μια ανακοίνωση της υπόσχεσης του να κάνει την γνώση της ρωσικής υποχρεωτική για αξιωματούχους που αλληλεπιδρούν με ρωσόφωνους. Το 2005 ο Γιούστσενκο δήλωσε ότι δεν υπέγραψε ποτέ τέτοιο διάταγμα. Η διαμάχη θεωρήθηκε από ορισμένους ως σκόπιμη πολιτική εξουκρανισμού.

Το 2006, το δημοτικό συμβούλιο του Χαρκόβου ανακήρυξε τα ρωσικά περιφερειακή γλώσσα. Μετά από αυτό, ακολούθησαν σχεδόν όλες οι νότιες και ανατολικές περιφέρειες (Λουχάνσκ, Ντονέτσκ, Μικολαγίβ, Χαρκόβου, Ζαπορίζιας και Χερσώνας), και πολλές μεγάλες πόλεις στην ανατολική και νότια Ουκρανία (Σεβαστούπολη, Ντνιπροπετρόφσκ, Ντονέτσκ, Γιάλτα, Λουχάνσκ, Ζαπορίζια, Κριβί Ριχ, Οδησσός). Στο Κριβί Ριχ, την Χερσώνα, το Ντνιπροπετρόφσκ, τη Ζαπορίζια και το Μικολαγίβ η απόφαση ακυρώθηκε από δικαστήριο, αλλά στις περιφέρειες Ντονέτσκ, Μικολαγίβ και Χαρκόβου διατηρήθηκε.

Τον Αύγουστο 2012, θεσπίστηκε ένας νόμος για τις περιφερειακές γλώσσες που επέτρεπε μια τοπική γλώσσα που ομιλείται τουλάχιστον από το 10% των κατοίκων να γίνει επίσημη στην περιοχή. Η ρωσική γλώσσα έγινε εντός εβδομάδων επίσημη σε πολλές νότιες και ανατολικές περιφέρειες και πόλεις. Στις 23 Φεβρουαρίου 2014, εγκρίθηκε νομοσχέδιο για την κατάργηση του νόμου από 232 βουλευτές (από τους 450 συνολικά) αλλά ο νόμος δεν υπεγράφη από τον προσωρινό πρόεδρο Ολεξάντρ Τουρτσίνοφ. Στις 28 Φεβρουαρίου 2018, το Συνταγματικό Δικαστήριο της Ουκρανίας έκρινε αυτή τη νομοθεσία αντισυνταγματική.

Τον Δεκέμβριο του 2016, περιορίστηκε η εισαγωγή "αντιουκρανικών" βιβλίων στη Ρωσία. Τον Φεβρουάριο του 2017 η ουκρανική κυβέρνηση απαγόρευσε εντελώς την εισαγωγή βιβλίων από τη Ρωσία για εμπορικούς σκοπούς, τα οποία αποτελούσαν το 60% των τίτλων που πωλούνταν.

Έρευνες σχετικά με το καθεστώς της ρωσικής γλώσσας

 

 

Σύμφωνα με έρευνα της Research and Branding Group (Ιούνιος 2006), η πλειοψηφία των ερωτηθέντων υποστήριζε τις αποφάσεις των τοπικών αρχών: το 52% σε μεγάλο βαθμό υποστήριζε (το 69% στις ανατολικές περιφέρειες και το 56% στις νότιες), το 34% σε μεγάλο βαθμό δεν υποστήριζε, το 9% απάντησε "εν μέρει ναι, εν μέρει όχι" και το 5% δεν είχαν άποψη. Σύμφωνα με μια πανουκρανική έρευνα τον Φεβρουάριο του 2008 από τον "Ουκρανικό Δημοκρατικό Κύκλο", το 15% των ερωτηθέντων δήλωσαν ότι το γλωσσικό ζήτημα πρέπει να λυθεί άμεσα, ενώ τον Νοέμβριο του 2009 το ποσοστό αυτό έφτανε το 14.7%. Τον Νοέμβριο του 2009 το 35.8% των ερωτηθέντων σε δημοσκόπηση ήταν υπέρ της παραχώρησης καθεστώτος επίσημης κρατικής γλώσσας στα ρωσικά και τα ουκρανικά.

Σύμφωνα με δημοσκοπήσεις από την κοινωνιολογική ομάδα ΡΕΪΤΙΝΓΚ, το επίπεδο υποστήριξης για τη χορήγηση καθεστώτος κρατικής γλώσσας στη ρωσική μειώθηκε (από 54% σε 46%) και ο αριθμός των ατόμων που ήταν κατά αυξήθηκε (από 40% σε 45%) στο διάστημα από το 2009 έως τον Μάιο του 2012. Τον Ιούλιο του 2012 το 41% των ερωτηθέντων υποστήριξε τη χορήγηση καθεστώτος κρατικής γλώσσας στα ρωσικά και το 51% ήταν κατά της ιδέας. Στην ίδια δημοσκόπηση υπήρχε μεγάλη περιφερειακή διαφοροποίηση, με το 85% των ερωτηθέντων στη λεκάνη του Ντονέτς, το 72% στη Νότια Ουκρανία και το 50% στην Ανατολική Ουκρανία να δηλώνει υπέρ. Μια άλλη δημοσκόπηση του ΡΕΪΤΙΝΓΚ τον Σεπτέμβριο-Οκτώβριο του 2012 διαπίστωσε ότι το 51% των ερωτηθέντων ήταν κατά της χορήγησης επίσημου καθεστώτος στη ρωσική γλώσσα, ενώ το 41% το υποστήριξε. Οι μεγαλύτερες περιφέρειες στήριξης ήταν το Ντονμπάς (75%), όπως επίσης και οι νότιες (72%) και ανατολικές περιφέρειες της χώρας (53%), ενώ σχεδόν το 70% των ερωτηθέντων στη Βόρεια και κεντρική Ουκρανία, καθώς και το 90% των ερωτηθέντων στην δυτική Ουκρανία ήταν κατά. Μια έρευνα που διεξήχθη τον Φεβρουάριο του 2015 από το Διεθνές Ινστιτούτο Κοινωνιολογίας του Κιέβου διαπίστωσε ότι η υποστήριξη για την αναβάθμιση της ρωσικής γλώσσας σε κρατική γλώσσα έπεσε στο 19% (37% στο νότο και 31% στο Ντονμπάς και άλλες ανατολικές περιοχές). Το 52% (δυτικά: 44%, κεντρικά: 57%, Νότια: 43%, Ανατολικά: 61%) δήλωσε ότι η ρωσική πρέπει να είναι επίσημη μόνο στις περιοχές όπου η πλειοψηφία το ήθελε και το 21% δήλωσε ότι πρέπει να μην είναι επίσημη η ρωσική.

Άλλες έρευνες

Αν και επίσημα οι ομιλητές της ρωσικής γλώσσας αποτελούν περίπου το 30% σύμφωνα με την απογραφή του 2001, το 39% των Ουκρανών που ερωτήθηκαν το 2006 πίστευαν ότι παραβιάζονται τα δικαιώματα των ρωσόφωνων επειδή η ρωσική γλώσσα δεν είναι επίσημη στη χώρα, ενώ το 38% είχε την αντίθετη θέση.

Μια διακρατική έρευνα διαπίστωσε ότι το 0.5% των ερωτηθέντων αισθάνονται ότι δέχονται διακρίσεις λόγω της γλώσσας τους. Σύμφωνα με δημοσκόπηση που πραγματοποίησε το Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών του Εθνικού Πανεπιστημίου του Κιέβου-Ακαδημία Μοχίλα στα τέλη του 2009 η τρίτη πιο δημοφιλής αιτία για την οργάνωση μαζικών πράξεων διαμαρτυρίας ήταν τα ιδεολογικά ζητήματα (15%), όπως για παράδειγμα η ένταξη στο ΝΑΤΟ, το καθεστώς της ρωσικής γλώσσας, οι δραστηριότητες αριστερών και δεξιών πολιτικών ομάδων κ.ά., πίσω από τα οικονομικά προβλήματα (25%) και τα προβλήματα ιδιοκτησίας (17%). Σύμφωνα με έρευνα του Μαρτίου 2010, ο αναγκαστικός εξουκρανισμός και η καταστολή της ρωσικής γλώσσας προκαλούν ανησυχία στο 4.8% του πληθυσμού.

Ρωσική λογοτεχνία στην Ουκρανία

 

Ιστορικά, γνωστοί Ρώσοι συγγραφείς γεννήθηκαν και έζησαν στην Ουκρανία. Ο Νικολάι Γκόγκολ είναι ίσως το πιο διάσημο παράδειγμα της ρωσοουκρανικής κληρονομιάς: με ουκρανική καταγωγή, έγραφε στα ρωσικά και συνεισέφερε σημαντικά στο πολιτισμό των δύο εθνών. Ο ρώσος συγγραφέας Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ γεννήθηκε στο Κίεβο, καθώς και ποιητής Ιλιά Έρενμπουργκ.. Ένας αριθμός αξιοσημείωτων Ρώσων συγγραφέων και ποιητών κατάγεται από την Οδησσό, όπως οι Ιλιά Ιλφ, Γιεβγκένι Πέτροφ, Άννα Αχμάττοβα, Ισαάκ Βαβέλ. Η ρωσίδα ποιήτρια παιδικής ποίησης γεννήθηκε στην Γιάλτα της Κριμαίας.

Ένας σημαντικός αριθμός σύγχρονων ουκρανών συγγραφέων γράφουν στα ρωσικά. Αυτό είναι ιδιαίτερα αξιοσημείωτο στα είδη της επιστημονικής φαντασίας και φαντασίας. Το Χάρκοβο θεωρείται η "πρωτεύουσα" της ουκρανικής επιστημονικής φαντασίας και φαντασίας. Είναι η έδρα δημοφιλών ρωσόφωνων ουκρανών συγγραφέων όπως οι Χ.Λ. Όλντι (ψευδώνυμο του Όλεγκ Λαντιζένσκι και Ντμίτρι Γκρόμοφ), Αλεξάντρ Ζόριτς, Αντρέι Βαλεντίνοφ, και Γιούρι Νικίτιν. Το συνέδριο επιστημονικής φαντασίας Ζβιέζντνι μοστ (γέφυρα των αστεριών στα ρωσικά) λαμβάνει χώρα στο Χάρκοβο ετησίως. Ρωσόφωνοι συγγραφείς κατάγονται και από το Κίεβο, όπως οι Μαρίνα και Σεργκέι Ντιατσένκο και Βλαντιμίρ Αρένεφ. Ο Μαξ Φράι κατάγεται από την Οδησσό, και η Βέρα Κάμσα γεννήθηκε στο Λβιβ. Άλλοι ρωσόφωνοι συγγραφείς από την Ουκρανία είναι οι Βλαντίμιρ Βασίλιεφ, Βλάντισλαβ Ρουσάνοφ, Αλεξάντερ Μάζιν και Φιοντόρ Μπερέζιν. Το μεγαλύτερο ουκρανικό περιοδικό στον τομέα της επιστημονικής φαντασίας και της φαντασίας (γενικότερα), το RBG-Azimuth, εκδίδεται στα ρωσικά, όπως και το Ρεάλνοστ Φανταστίκι, το οποίο δεν εκδίδεται πια.

Έξω από την επιστημονική φαντασία και τη φαντασία γενικά, υπάρχει επίσης ένας αριθμός ρωσόφωνων ρεαλιστών συγγραφέων και ποιητών. Το ουκρανικό λογοτεχνικό περιοδικό Sho αναφέρει τους Αλεξάντερ Καμπάνοφ, Μπόρις Χερσώνσκι, Αντρέι Πολιάκοφ, Αντρέι Κούρκοφ και Βλαντίμιρ Ραφέγιενκο ως τους καλύτερους ρωσόφωνους ουκρανούς συγγραφείς για το 2013.

Σύμφωνα με τον Λαντιζένσκι, η συγγραφή στα ρωσικά είναι ένας ευκολότερος τρόπος για να εκδώσουν τα έργα τους οι Ουκρανοί συγγραφείς και να έχουν μεγαλύτερη απήχηση. Αυτό συμβαίνει λόγω της αναποτελεσματικής βιβλιοεκδοτικής πολιτικής της Ουκρανίας: ενώ οι Ρώσοι εκδότες ενδιαφέρονται στην λαϊκή λογοτεχνία, οι Ουκρανοί εκδότες εξαρτώνται από επιχορηγήσεις. Πολλοί Ουκρανοί εκδότες συμφωνούν και διαμαρτύρονται για τη χαμηλή ζήτηση και κερδοφορία των βιβλίων στα ουκρανικά, σε σχέση με αυτά στα ρωσικά.

Στα μέσα ενημέρωσης

Μια μελέτη του 2012 έδειξε ότι:

• στο ραδιόφωνο, το 3.4% των βιβλίων είναι στα ουκρανικά και το 60% στα ρωσικά
• πάνω από το 60% των εφημερίδων, το 83% των περιοδικών και το 87% των βιβλίων εκδίδονταν στα ρωσικά
• Το 28% των τηλεοπτικών προγραμμάτων ήταν στην ουκρανική, ακόμη και σε κρατικά κανάλια

Σε κάποια ρωσόγλωσσα προγράμματα υπάρχουν υπότιτλοι στα ουκρανικά, ενώ οι διαφημίσεις κατά την διάρκεια προβολής ρωσόγλωσσων προγραμμάτων σε ουκρανικά ΜΜΕ είναι στα ουκρανικά.

Στις 11 Μαρτίου 2014, κατά την διάρκεια της φιλορωσικής αναταραχής στην Ουκρανία, το ουκρανικό εθνικό συμβούλιο για την τηλεόραση και τη ραδιοφωνία σταμάτησε την μετάδοση των Ρωσικών καναλιών Rossiya 24, Channel One Russia, RTR Planeta και NTV Mir στην Ουκρανία. Από τις 19 Αυγούστου 2014 η Ουκρανία έχει απαγορεύσει την προβολή 14 ρωσικών καναλιών "για να προστατεύσει το χώρο των μέσων ενημέρωσης από την επιθετικότητα της Ρωσίας, η οποία σκόπιμα υποκινεί μίσος και διαφωνία μεταξύ των Ουκρανών πολιτών".

Στις αρχές Ιουνίου του 2015 η Ουκρανία απαγόρευσε την προβολή ρωσικών ταινιών και τηλεοπτικών σειρών επειδή φαινόταν ότι περιείχε δημοσιοποίηση, αναταραχή και / ή προπαγάνδα για τη ρωσική στρατιωτική παρέμβαση στην Ουκρανία το 2014-15 (αυτή η στρατιωτική παρέμβαση απορρίπτεται από τη Ρωσία). Όλες οι ταινίες που διαθέτουν "ανεπιθύμητους" Ρώσους ή υποστηρικτές της Ρωσίας επίσης απαγορεύτηκαν.

Στο διαδίκτυο

Η ρωσική γλώσσα είναι μακράν η προτιμώμενη γλώσσα των ιστοσελίδων στην Ουκρανία (80.1%), ακολουθούμενη από τα αγγλικά (10.1%) και τα ουκρανικά (9.5%). Η ρωσική έκδοσης της Βικιπαίδειας ήταν πέντε φορές πιο δημοφιλής στην Ουκρανία από την ουκρανική παλαιότερα, μια αναλογία παρόμοια με την δημοσκόπηση του Γκάλοπ που αναφέρθηκε παραπάνω (στην οποία 83% των Ουκρανών που απάντησαν σε δημοσκόπηση του Ινστιτούτου Γκάλοπ επέλεξαν να ερωτηθούν πάνω στα ερωτήματα της δημοσκόπησης στη ρωσική γλώσσα και ένα 17% στα ουκρανικά).

Ενώ οι κυβερνητικές οργανώσεις υποχρεούνται να έχουν τις ιστοσελίδες του στα ουκρανικά, οι Ουκρανοί χρησιμοποιούν κυρίως στα ρώσικα το διαδίκτυο. Σύμφωνα με το DomainTyper, οι κορυφαίες σελίδες με τον υποτομέα .ua είναι οι google.com.ua, yandex.ua, ex.ua και i.ua, τα οποία χρησιμοποιούν από προεπιλογή τα ρωσικά. Σύμφωνα με το έρευνα του Ουκρανικού Πρακτορείου Πληροφοριών για το 2013, τέσσερις από τις πέντε δημοφιλέστερες ιστοσελίδες (εκτός από Google) στην Ουκρανία ήταν ρωσικές ή ρωσόφωνες: αυτές είναι οι Vkontakte, Mail.ru, Yandex, και Odnoklassniki. Η κορυφαία ουκρανόγλωσση ιστοσελίδα είναι η Ukr.net, η οποία ήταν μόνο η 8η δημοφιλέστερη, αν και το ίδιο το Ukr.net είναι διαθέσιμο στα ουκρανικά και τα ρώσικα.

Στις 15 Μαΐου 2017, ο πρόεδρος της Ουκρανίας Πέτρο Ποροσένκο διέταξε όλους τους παρόχους διαδικτύου στην Ουκρανία να αποκλείσουν την πρόσβαση σε όλες τις δημοφιλέστερες ρωσικές ιστοσελίδες και κοινωνικά δίκτυα, όπως τα VK, Odnoklassniki, Mail.ru, Yandex, επικαλούμενη θέματα εθνικής ασφάλειας στο πλαίσιο του πολέμου στο Ντόνμπας και εξηγώντας το ως απάντηση στις "μαζικές ρωσικές κυβερνοεπιθέσεις παγκοσμίως". Την επόμενη μέρα, η ζήτηση για εφαρμογές που επιτρέπουν την πρόσβαση σε αποκλεισμένες ιστοσελίδες αυξήθηκε κατακόρυφα στις ουκρανικές σελίδες των App Store και Google Play. Η απαγόρευση καταδικάστηκε από το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, η οποία την αποκάλεσε ως " μια κυνική, πολιτικά σκόπιμη επίθεση στο δικαίωμα στην πληροφόρηση που επηρεάζει εκατομμύρια Ουκρανούς και την προσωπική και επαγγελματική τους ζωή", ενώ ο επικεφαλής του Συμβουλίου της Ευρώπης  εξέφρασε μια "έντονη ανησυχία" για την απαγόρευση.

Στην εκπαίδευση

Μεταξύ των ιδιωτικών σχολείων δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, κάθε σχολείο αποφασίζει μόνο του αν θα διδάξει τα ρωσικά ως μάθημα ή όχι. Όλα τα σχολεία ρωσικής γλώσσας διδάσκουν την Ουκρανική γλώσσα ως απαιτούμενο μάθημα.

Ο αριθμός των σχολείων που παραδίδουν μαθήματα σε ρωσόφωνα σχολεία έχει μειωθεί από την εποχή της ουκρανικής ανεξαρτησίας το 1991. Το ποσοστό τους είναι κατά πολύ χαμηλότερο από το ποσοστό των ρωσόφωνων, αλλά είναι ακόμα υψηλότερο από το ποσοστό των Ρώσων.

Ο Νόμος για την εκπαίδευση παλαιότερα χορηγούσε στις ουκρανικές οικογένειες (στους γονείς και τα παιδιά τους) το δικαίωμα να επιλέξουν τη μητρική τους γλώσσα ως γλώσσα στην οποία θα παρακολουθούν τα μαθήματα τους στο σχολείο και το πανεπιστήμιο. Αυτό άλλαξε με νέο νόμο του 2017 που επιτρέπει την διδασκαλία μόνο στα ουκρανικά στην δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση.

Τα ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στην Ουκρανία χρησιμοποιούν γενικά την ουκρανική ως γλώσσα διδασκαλίας.

Σύμφωνα με τους βουλευτές του Ανωτάτου Συμβουλίου της Κριμαίας, το 2010 το 90% των μαθητών στη Κριμαία φοιτούσαν σε ρωσόφωνα σχολεία. Ταυτόχρονα, μόνο το 7% των μαθητών φοιτούσαν σε ουκρανόφωνα σχολεία. Το 2012, το μοναδικό ουκρανόφωνο οικοτροφείο (με 50 μαθητές) στη Σεβαστούπολη έκλεισε, ενώ τα παιδιά που δεν επρόκειτο να φοιτήσουν σε ρωσόφωνο σχολείο μεταφέρθηκαν σε οικοτροφείο για παιδιά με καθυστερημένη ανάπτυξη (βλ. Διανοητική αναπηρία).

Στα δικαστήρια

Από την 1η Ιανουαρίου 2010, οι δικαστικές διαδικασίες μπορούν να λάβουν χώρα στα ρωσικά αν τα δύο μέρη συναινούν σε αυτό. Οι πολίτες που δεν γνωρίζουν Ουκρανικά ή Ρωσικά επιτρέπεται να χρησιμοποιούν τη μητρική τους γλώσσα ή τις υπηρεσίες ενός διερμηνέα.

Στην επιχείρηση

Το 2008, οι επιχειρηματικές εργασίες στην Ουκρανία λάμβαναν χώρα κατά κύριο λόγο στα ρώσικα. Τα προχωρημένα τεχνικά και μηχανικά μαθήματα σε ουκρανικά πανεπιστήμια διδάσκονταν στα ρωσικά, μέχρι την θέσπιση του νόμου "Για την εκπαίδευση" το 2017.

• Ρώσοι στην Ουκρανία
• Κίνημα για τα ανθρώπινα δικαιώματα "Ρωσόφωνη Ουκρανία", μια μη κυβερνητική οργάνωση με έδρα την Ουκρανία.
• Σούρζικ, μείγμα ρωσικών με ουκρανικά.
• Απαγόρευση ρωσικών βιβλίων στην Ουκρανία

• Русские говоры Сумской области. Sumy. 1998.  160 pages. (ISBN 966-7413-01-2)
• Русские говоры на Украине. Kiev: Naukova Dumka. 1982.  231 pages.
• Степанов, Є. М. (2004). Ю. О. Карпенка, επιμ. Odessa: Астропринт. ISBN 966-318-289-X.  Missing or empty |title= (βοήθεια)
• Фомин, А. И. Языковой вопрос в Украине: идеология, право, политика. Монография (2nd έκδοση). Kiev: Журнал «Радуга».  264 pages. (ISBN 966-8325-65-6)
• Arel, Dominique, επιμ. (2006). Rebounding Identities: The Politics of Identity in Russia and Ukraine. Copub. The Johns Hopkins University Press.  384 pages. (ISBN 0-8018-8562-0) and (ISBN 978-0-8018-8562-4)
• Bilaniuk, Laada (2005). Contested Tongues: Language Politics And Cultural Correction in Ukraine. Cornell University Press.  256 pages. (ISBN 978-0-8014-4349-7)
• Laitin, David Dennis (1998). Identity in Formation: The Russian-Speaking Populations in the Near Abroad. Cornell University Press.  417 pages. (ISBN 0-8014-8495-2)
• Del Gaudio, Salvatore (2013). Russian as a Non-Dominant Variety in Post-Soviet States: a Comparison. Frankfurt am Main: Peter Lang Verlag. 
• Seals, Corinne A. (2019). Choosing a Mother Tongue: The Politics of Language and Identity in Ukraine. Multilingual Matters.  213 pages. (ISBN 1-78892-501-7)