Η αρχαία μακεδονική ήταν μία διάλεκτος των αρχαίων ελληνικών που ομιλούταν στην αρχαία Μακεδονία.
Ήταν η γλώσσα που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι Μακεδόνες, μέχρι τα τέλη της 1ης χιλιετίας π.Χ. όταν άρχισε να υποχωρεί η χρήση της και αντικαταστάθηκε από την αττική διάλεκτο, η οποία αποτέλεσε τη βάση για την μετέπειτα ελληνιστική κοινή.
Αρχαία Μακεδονική | |
---|---|
Περιοχή | Αρχαία Μακεδονία |
Ταξινόμηση | Ινδοευρωπαϊκές
|
Σύστημα γραφής | ελληνικό αλφάβητο |
ISO 639-1 | — |
ISO 639-2 | — |
ISO 639-3 | xmk |
Linguist list | xmk |
Ο όγκος των σωζόμενων δημοσίων και ιδιωτικών επιγραφών που έχουν ανακαλυφθεί, δείχνει πως δεν υπήρχε κάποια άλλη γραπτή γλώσσα στην αρχαία Μακεδονία εκτός από τα ελληνικά, και πως οι πρόσφατες επιγραφικές ανακαλύψεις, όπως ο κατάδεσμος της Πέλλας, κείμενο που ανακαλύφθηκε στην Πέλλα το 1986 και χρονολογείται στον 4ο αιώνα π.Χ., γραμμένο σε ιδιότυπη δωρική διάλεκτο, δείχνουν πως τα αρχαία μακεδονικά ήταν μια από τις βορειοδυτικές αρχαίες ελληνικές διαλέκτους.
Σε ελάχιστες περιπτώσεις έχει αναφερθεί ως ξεχωριστή γλώσσα που ήταν στενά συγγενική με την ελληνική. Υπάρχει ένα σώμα το οποίο χαρακτηρίζεται ως αυθεντικές μακεδονικές λέξεις[εκκρεμεί παραπομπή] συγκεντρωμένο από επιγραφές νομισμάτων καθώς και από το λεξικό του Ησυχίου του 5ου αιώνα μ.Χ.. Όλες οι επιγραφές είναι στα ελληνικά, και οι περισσότερες από τις λέξεις σε αυτά τα λεξικά είναι επίσης ελληνικές, με τάσεις προς το δωρικό και το αιολικό ιδίωμα.
Η εκδοχή της μακεδονικής γλώσσας ως διαλέκτου της ελληνικής είναι η καθιερωμένη, όμως δεν έχει γίνει αποδεκτή από όλους. Στη νεότερη εποχή, η ύπαρξη ζητήματος της ελληνικότητας ή μη της γλώσσας, έχει επίσης γίνει μέρος της πολιτικής και διπλωματικής διαμάχης των χωρών οι οποίες έχουν περιοχές που αυτοπροσδιορίζονται με τον όρο ή παράγωγα της ονομασίας Μακεδονία.
(δείτε επίσης: Ελληνικό αλφάβητο) | |
Πρωτοελληνική (περ. 3000 π.Χ.) | |
Μυκηναϊκή (περ. 1600–1200 π.Χ.) | |
Ομηρική (περ. 1200–800 π.Χ.) | |
Αρχαία ελληνική (περ. 800–300 π.Χ.) Διάλεκτοι: Αιολική, Αρκαδοκυπριακή, Αττική–Ιωνική, Δωρική, Παμφυλιακή, Ομηρική Μακεδονική | |
Ελληνιστική Κοινή (περ. από 330 π.Χ. ως 700)
| |
Μεσαιωνική ελληνική (περ. 700–1700) | |
Νέα ελληνική γλώσσα (από το 1700) Ιδιώματα: Δημοτική, Καθαρεύουσα, Αττικισμός Διάλεκτοι: Καππαδοκική, Κατωιταλική , Κρητική, Κυπριακή, Ποντιακή, Ρωμανιώτικη, Τσακωνική | |
Άλλες μορφές (από 19ο/20ό αιώνα) Ελληνικός κώδικας Μπράιγ, Ελληνική νοηματική γλώσσα, Κώδικας Μορς | |
Εξαιτίας της αποσπασματικής φύσης των μαρτυριών υπάρχουν ποικίλες ερμηνείες και προτάσεις για την ταξινόμηση της γλώσσας (Mallory and Adams (1997), σελ. 361):
Είναι πολλοί εκείνοι που θεωρούν ότι η μακεδονική ήταν βόρεια ελληνική διάλεκτος, και ανάμεσά τους περιλαμβάνονται ακαδημαϊκοί όπως οι Φραντς Χάινριχ Λούντολφ Άρενς (Franz Heinrich Ludolf Ahrens) (1843) και Όττο Χόφμαν (Otto Hoffmann) (1906). Σύγχρονος υπέρμαχος αυτής της άποψης είναι ο καθηγητής Ολίβιε Μέισον (Olivier Masson), ο οποίος στο άρθρο του για την αρχαία μακεδονική γλώσσα, στην 3η έκδοση του Κλασικού Λεξικού της Οξφόρδης (1996), προτείνει ότι η μακεδονική σχετιζόταν με βορειοδυτικές ελληνικές διαλέκτους:
Οι ισχνές μαρτυρίες είναι ανοικτές σε ποικίλες ερμηνείες, και δεν υπάρχει οριστική απάντηση στο ερώτημα αν η αρχαία μακεδονική ήταν στην πραγματικότητα ελληνική διάλεκτος. Το πιθανότερο είναι ότι η μακεδονική δεν ήταν αρχαία ελληνική διάλεκτος στηριζόμενη στο αττικό ή το ιωνικό παράδειγμα, εξ ου και ο συχνός προσδιορισμός της ως αποκλίνουσα ελληνική διάλεκτος. Σε αυτό το σημείο έχει ενδιαφέρον να τονιστούν οι απόψεις των ειδικών της μακεδονικής ιστορίας, όπως ο Nicholas Goeffrey Lempiere Hammond (Χάμοντ) και ο Hermann Bengtson (Μπένγκτσον). Ο Ηammond θεωρεί τη μακεδονική διάλεκτο της ελληνικής, και ενώ αρχικά (1972) πίστευε ότι ανήκε στην αιολική ομάδα, τελικώς κατέληξε στη βορειοδυτική ελληνική ομάδα (1989), μετά από τις ανακαλύψεις που έγιναν στην Πέλλα τη δεκαετία του 1980. Συγκεκριμένα αναφέρει : «συμπερασματικά, η γλώσσα των Μακεδόνων ήταν μια ξεχωριστή και ιδιαίτερη μορφή της ελληνικής, που αντιστάθηκε στις εξωτερικές επιδράσεις και ήταν συντηρητική στην προφορά. Παρέμεινε έτσι μέχρι τον τέταρτο αιώνα, όταν υποτάχθηκε ολοκληρωτικά στην πλημμυρίδα της κοινής ελληνικής. Δεν υπάρχει καμία ένδειξη π.χ. ότι οι Μακεδόνες υιοθέτησαν ποτέ την ιλλυρική ή τη θρακική ως γλώσσα τους. Κανείς ποτέ δεν υπαινίχθηκε ότι οι Μακεδόνες μιλούσαν θρακικά, αν και ο Δημοσθένης και διάφοροι άλλοι θα χαίρονταν πάρα πολύ αν το είχαν κάνει».
Ο Herman Bengtson στα ειδικά βιβλία του για τη Μακεδονία, αλλά και στα γενικότερά του για την ελληνική ιστορία, όπως το Griechisce Geschichte : Von den Anfaengen bis in die Remische Kaiserzeit (Ελληνική Ιστορία: Από την αρχή μέχρι τα χρόνια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας) αναφέρει «Για τους σύγχρονους μελετητές το γλωσσολογικό υλικό από ανθρωπωνύμια, τοπωνύμια, ονόματα μηνών και θρησκευτικούς όρους ωθεί στο συμπέρασμα ότι οι Μακεδόνες ήταν ελληνόφωνος πληθυσμός. Η υπόθεση του ινδοευρωπαϊστή P. Kretschmer (Κρέτσμερ), ότι οι Μακεδόνες ήταν ανάμεικτος ελληνο-ιλλυρικός λαός είναι ελάχιστα πειστική. Έτσι, με τη σημαντική εξαίρεση του Julius Kaerst, η πλειοψηφία των σύγχρονων ιστορικών υποστηρίζει την ελληνοφωνία των Μακεδόνων, εντάσσοντάς τους στην ομάδα των βορειοδυτικών Ελλήνων».
Ορισμένοι γλωσσολόγοι πιστεύουν ότι η μακεδονική γλώσσα ήταν αδελφή γλώσσα όλων των αρχαίων ελληνικών διαλέκτων και όχι μια ακόμη ελληνική διάλεκτος. Αν αυτή η άποψη είναι ορθή, τότε η μακεδονική και η ελληνική είναι δύο κλάδοι μιας ομάδας των ινδοευρωπαϊκών γλωσσών, που σχηματίζουν μια ελληνομακεδονική ομάδα, η οποία αναφέρεται ενίοτε ως ελληνική ομάδα. Τέτοιου είδους ορολογία θα μπορούσε να οδηγήσει σε παρανοήσεις, αφού η ελληνική ομάδα των ινδοευρωπαϊκών γλωσσών γίνεται συνώνυμη με τον ελληνικό κλάδο αυτών (που περιέχει όλες τις αρχαίες και σύγχρονες ελληνικές διαλέκτους). (βλ. Κατάλογος Γλωσσολόγου)[νεκρός σύνδεσμος].
Ένας αριθμός μακεδονικών λέξεων, ιδιαίτερα στο λεξικό του Ησύχιου, αμφισβητούνται (π.χ. ορισμένοι δεν τις θεωρούν πραγματικές μακεδονικές λέξεις) και κάποιες υπέστησαν πιθανώς φθορά κατά τη μεταβίβαση. Έτσι, η λέξη «αβρούτες» στο λεξικό του Ησύχιου, πιθανώς διαβαζόταν ως αβρούϜες (αβρουϝες), με το ταυ (τ) να αντικαθιστά ένα δίγαμμα (ϝ). Αν συμβαίνει κάτι τέτοιο, τούτη η λέξη θα μπορούσε να υπάρχει σε μια ελληνική διάλεκτο. Άλλοι όμως, κυρίως ο Αντουάν Μεγιέ (Antoine Meillet), βλέπουν το οδοντικό ως αυθεντικό και θεωρούν ότι η λέξη ανήκει σε μια ινδοευρωπαϊκή γλώσσα διαφορετική από την ελληνική.
Το ζήτημα της αρχαίας μακεδονικής γλώσσας ή διαλέκτου φαίνεται πως υπήρξε παράδειγμα της στενής σχέσης ανάμεσα στην γλωσσολογική έρευνα και την πολιτική. Ο γνωστός γλωσσολόγος Γεώργιος Χατζιδάκις ασχολήθηκε με το ζήτημα λίγο πριν και κατά την διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων, με δύο μονογραφίες (1896, 1911), στις οποίες απηύθυνε και μήνυμα στους «αδελφούς Μακεδόνες» που δοκιμάζονταν. Το συμπέρασμα του Χατζιδάκι ήταν ότι η μακεδονική «αδιαμφισβήτητα» υπήρξε διάλεκτος της αρχαίας ελληνικής. Παράλληλα, Βούλγαροι γλωσσολόγοι (π.χ. G. Kazaroff) απέκλειαν το ενδεχόμενο η αρχαία μακεδονική να σχετίζεται με την ελληνική και τη συνέδεαν με κάποια άλλη αρχαία γλώσσα των Βαλκανίων (π.χ. ιλλυρική ή θρακική). Το ενδιαφέρον στην Ελλάδα σχετικά με αυτό το ζήτημα, τουλάχιστον όσον αφορά το ευρύ κοινό, αναθερμάνθηκε την τριετία 1990-93, δηλαδή την περίοδο της μεγάλης εθνικιστικής έξαρσης με αφετηρία το Μακεδονικό ονοματολογικό ζήτημα. Σχετικός τόμος που εκδόθηκε στη συγκεκριμένη περίοδο είχε τον τίτλο: «Η γλώσσα της Μακεδονίας: Η αρχαία μακεδονική και η ψευδώνυμη γλώσσα των Σκοπίων» (Εκδόσεις Ολκός, 1992).
Το βασικό -γλωσσολογικό- πρόβλημα έχει ως αφετηρία την ουσιαστική έλλειψη στοιχείων σχετικά με τη μακεδονική. Όπως παραδέχεται η Άννα Παναγιώτου (2001), το 99% των επιγραφών που μας έχουν σωθεί από την Μακεδονία είναι γραμμένες στην αττική διάλεκτο, πιθανότατα εξαιτίας της επιβολής της αττικής διαλέκτου ως επίσημης γλώσσας του Μακεδονικού βασιλείου ήδη από τα τέλη του 5ου- αρχές 4ου αι. Π.Κ.Ε. Το υπόλοιπο 1% εκπροσωπείται από πολύ πρόσφατες ανακαλύψεις δύο κατάδεσμων (δηλαδή, αντικειμένων που περιέχουν κατάρες), οι αρχαιότεροι των οποίων χρονολογούνται από τον 4ο αι. Παρόλα αυτά, κάποια σχετικά ασφαλή συμπεράσματα για τη γραμματική και φωνολογία της γλώσσας μπορούν να εξαχθούν.
Η ενότητα αυτή είναι κενή, ανεπαρκώς ανεπτυγμένη ή ανολοκλήρωτη. Η βοήθειά σας είναι καλοδεχούμενη! |
Τα μακεδονικά ονόματα (της περιόδου πριν την επέκταση ανατολικά του Αξιού ή ατόμων του «Παλαιού βασιλείου» μετά την επέκταση) έχουν χωριστεί σε τέσσερις βασικές κατηγορίες από τον Μιλτιάδη Χατζόπουλο:
Η ενότητα αυτή είναι κενή, ανεπαρκώς ανεπτυγμένη ή ανολοκλήρωτη. Η βοήθειά σας είναι καλοδεχούμενη! |
Η ενότητα αυτή είναι κενή, ανεπαρκώς ανεπτυγμένη ή ανολοκλήρωτη. Η βοήθειά σας είναι καλοδεχούμενη! |
This article uses material from the Wikipedia Ελληνικά article Αρχαία μακεδονική γλώσσα, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Το περιεχόμενο είναι διαθέσιμο υπό CC BY-SA 4.0 εκτός αν αναφέρεται διαφορετικά. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Ελληνικά (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.