Κούκλα

Οι κούκλες έχουν επίσης χρησιμοποιηθεί σε παραδοσιακές θρησκευτικές τελετουργίες σε όλο τον κόσμο. Παραδοσιακές κούκλες από υλικά όπως πηλό και ξύλο βρίσκονται στην Αμερική, την Ασία, την Αφρική και την Ευρώπη. Οι παλαιότερες τεκμηριωμένες κούκλες ανάγονται στους αρχαίους πολιτισμούς της Αιγύπτου, της Ελλάδας και της Ρώμης. Έχουν κατασκευαστεί ως ακατέργαστα, υποτυπώδη αθύρματα καθώς και περίτεχνη τέχνη. Η σύγχρονη κατασκευή κούκλας έχει τις ρίζες της στη Γερμανία, από τον 15ο αιώνα. Με την εκβιομηχάνιση και τα νέα υλικά όπως η πορσελάνη και το πλαστικό, οι κούκλες παράγονταν όλο και περισσότερο μαζικά. Κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα, οι κούκλες και συγκεκριμένα οι κούκλες τέχνης έγιναν όλο και πιο δημοφιλείς ως συλλεκτικά αντικείμενα.

Κούκλα

Ευρωπαϊκή κούκλα από τη δεκαετία του 1870
Είδος	φιγούρα μοντέλου
Χώρα	διάφορες
Διαθεσιμότητα	αρχαίες εποχές–
Υλικά	διάφορα

Πρώιμη ιστορία και παραδοσιακές κούκλες

Οι παλαιότερες κούκλες κατασκευάζονταν από διαθέσιμα υλικά όπως πηλό, πέτρα, ξύλο, κόκαλο, ελεφαντόδοντο, δέρμα ή κερί. Τα αρχαιολογικά στοιχεία τοποθετούν τις κούκλες ως τον κύριο υποψήφιο για το παλαιότερο γνωστό παιχνίδι στην ιστορία. Ξύλινες κούκλες έχουν βρεθεί σε αιγυπτιακούς τάφους που χρονολογούνται ήδη από τον 21ο αιώνα π.Χ. Κούκλες με κινητά μέλη και αφαιρούμενα ρούχα χρονολογούνται τουλάχιστον στο 200 π.Χ. Οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν ελληνικές κούκλες φτιαγμένες από πηλό και αρθρωμένες στους γοφούς και τους ώμους. Οι κούκλες από ύφασμα και τα λούτρινα ζωάκια ήταν πιθανώς επίσης δημοφιλή, αλλά κανένα γνωστό παράδειγμα αυτών δεν έχει επιβιώσει μέχρι σήμερα. Ιστορίες από την αρχαία Ελλάδα γύρω στο 100 μ.Χ. δείχνουν ότι οι κούκλες χρησιμοποιήθηκαν από τα μικρά κορίτσια ως παιχνίδια. Στην αρχαία Ρώμη, οι κούκλες κατασκευάζονταν από πηλό, ξύλο ή ελεφαντόδοντο. Έχουν βρεθεί κούκλες σε τάφους Ρωμαίων παιδιών. Όπως τα παιδιά σήμερα, τα νεότερα μέλη του ρωμαϊκού πολιτισμού θα είχαν ντύσει τις κούκλες τους σύμφωνα με την τελευταία λέξη της μόδας. Στην Ελλάδα και τη Ρώμη, συνηθιζόταν τα αγόρια να αφιερώνουν τα παιχνίδια τους στους θεούς όταν έφταναν στην εφηβεία και τα κορίτσια να αφιερώνουν τα παιχνίδια τους στις θεές όταν παντρεύονταν. Οι υφασμάτινες κούκλες είναι παραδοσιακά σπιτικές από ανταλλακτικά υπολείμματα υφασμάτων. Βρέθηκαν ρωμαϊκές υφασμάτινες κούκλες που χρονολογούνται από το 300 π.Χ.

Οι παραδοσιακές κούκλες μερικές φορές χρησιμοποιούνται ως παιδικά παιχνίδια, αλλά μπορεί επίσης να έχουν πνευματική, μαγική και τελετουργική αξία. Δεν υπάρχει καθορισμένη γραμμή μεταξύ πνευματικών κούκλων και παιχνιδιών. Σε ορισμένους πολιτισμούς κούκλες που είχαν χρησιμοποιηθεί σε τελετουργίες τις έδιναν στα παιδιά. Χρησιμοποιήθηκαν επίσης στην εκπαίδευση των παιδιών και ως φορείς πολιτιστικής κληρονομιάς. Σε άλλους πολιτισμούς οι κούκλες θεωρούνταν πολύ φορτωμένες με μαγικές δυνάμεις για να επιτρέψουν στα παιδιά να παίξουν μαζί τους.

Οι αφρικανικές κούκλες χρησιμοποιούνται για διδασκαλία και ψυχαγωγία. είναι υπερφυσικοί μεσάζοντες και χειραγωγούνται για τελετουργικούς σκοπούς. Το σχήμα και η φορεσιά τους ποικίλλουν ανάλογα με την περιοχή και το έθιμο. Οι κούκλες παραδίδονται συχνά από μητέρα σε κόρη. Οι Ακουάμπα είναι ξύλινες τελετουργικές κούκλες γονιμότητας από την Γκάνα και τις κοντινές περιοχές. Οι πιο γνωστές ακουάμπα είναι αυτές του λαού Ασάντι, των οποίων οι ακουάμπα έχουν μεγάλα κεφάλια που μοιάζουν με δίσκους. Άλλες φυλές στην περιοχή έχουν το δικό τους ξεχωριστό στυλ ακουάμπα.

Υπάρχει μια πλούσια ιστορία για ιαπωνικές κούκλες που χρονολογούνται από τις φιγούρες Ντόγκου (8000–200 π.Χ.). και τις ταφικές φιγούρες Χανίουα (300–600 μ.Χ.). Μέχρι τον ενδέκατο αιώνα, οι κούκλες χρησιμοποιούνταν ως αθύρματα καθώς και για προστασία και σε θρησκευτικές τελετές. Κατά τη διάρκεια του φεστιβάλ κούκλας Χιναματσούρι, εμφανίζονται κούκλες Χίνα (雛人形, hina-ningyō). Αυτές είναι φτιαγμένες από άχυρο και ξύλο, βαμμένες και ντυμένες με περίτεχνα υφάσματα με πολλές στρώσεις. Οι κούκλες Νταρούμα είναι σφαιρικές κούκλες με κόκκινα σώματα και λευκά πρόσωπα χωρίς κόρες στα μάτια. Αντιπροσωπεύουν τον Μποντιντάρμα, τον Ανατολικό Ινδό που ίδρυσε το Ζεν, και χρησιμοποιούνται ως γούρια. Οι ξύλινες κούκλες Κοκέσι δεν έχουν χέρια ή πόδια, αλλά μεγάλο κεφάλι και κυλινδρικό σώμα, που αντιπροσωπεύουν μικρά κορίτσια.

Οι κούκλες, οι μαριονέτες και οι μάσκες επιτρέπουν στους απλούς ανθρώπους να δηλώσουν κάτι που είναι αδύνατο στην πραγματική κατάσταση. Σύμφωνα με τους ισλαμικούς κανόνες, η πράξη του χορού στο κοινό, ειδικά για τις γυναίκες, είναι ταμπού. Αλλά οι κούκλες ή οι μαριονέτες έχουν ελεύθερες και ανεξάρτητες ταυτότητες και είναι σε θέση να κάνουν ό,τι δεν είναι εφικτό για το πραγματικό άτομο. Η Λεϊλί είναι μια αρθρωτή κούκλα που χορεύει, η οποία είναι δημοφιλής στους λαούς Λουρ του Ιράν. Το όνομα Λεϊλί προέρχεται από τη λαογραφία και την ιστορία αγάπης της Μέσης Ανατολής, Λέιλα και Μαγνούν. Η Λεϊλί είναι το σύμβολο του πνευματικά όμορφου. Η Λεϊλί επίσης αντιπροσωπεύει και διατηρεί μια πολιτιστική παράδοση, η οποία σταδιακά εξαφανίζεται στην αστική ζωή.

Βιομηχανική εποχή

 

Κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα, τα κεφάλια των κούκλων κατασκευάζονταν συχνά από πορσελάνη και συνδυάζονταν με σώμα από δέρμα, ύφασμα, ξύλο ή σύνθετα υλικά. Με την έλευση των πολυμερών και πλαστικών υλικών τον 20ο αιώνα, η κατασκευή κούκλας στράφηκε σε μεγάλο βαθμό σε αυτά τα υλικά. Το χαμηλό κόστος, η ευκολία κατασκευής και η ανθεκτικότητα των πλαστικών υλικών σήμαιναν ότι νέοι τύποι κούκλων θα μπορούσαν να παράγονται μαζικά σε χαμηλότερη τιμή. Τα πρώτα υλικά ήταν το καουτσούκ και η ζελατίνη. Από τα μέσα του 20ου αιώνα, το μαλακό βινύλιο έγινε το κυρίαρχο υλικό, ιδιαίτερα για τις παιδικές κούκλες. Ξεκινώντας τον 20ο αιώνα, κούκλες από πορσελάνη και πλαστικές κατασκευάζονται απευθείας για την αγορά συλλεκτών ενηλίκων. Οι συνθετικές ρητίνες όπως η πολυουρεθάνη μοιάζουν με πορσελάνη στην υφή και χρησιμοποιούνται για συλλεκτικές κούκλες.

Μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα, οι ευρωπαϊκές κούκλες κατασκευάζονταν κυρίως για να αντιπροσωπεύουν ενήλικες. Οι παιδικές κούκλες και η μετέπειτα πανταχού παρούσα κούκλα μωρών εμφανίστηκαν μόλις περί το 1850. Όμως, μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα, οι κούκλες με μωρά και παιδιά είχαν "πλημμυρίσει" την αγορά. Περίπου το 1920, οι κούκλες μωρών συνήθως κατασκευάζονταν από σύνθεση με υφασμάτινο σώμα. Τα μαλλιά, τα μάτια και το στόμα ήταν βαμμένα. Ένα φωνητικό κουτί ήταν ραμμένο στο σώμα που έκλαιγε μα-μα όταν η κούκλα έγερνε, δίνοντάς τους το όνομα κούκλες μαμά (Mama dolls). Κατά τη διάρκεια του 1923, το 80% όλων των κούκλων που πωλήθηκαν σε παιδιά στις Ηνωμένες Πολιτείες ήταν κούκλες Μαμά.

Τα σύγχρονα κουκλόσπιτα έχουν τις ρίζες τους σε ευρωπαϊκές βιτρίνες βρεφικών σπιτιών από τον 17ο αιώνα. Τα πρώτα κουκλόσπιτα ήταν όλα χειροποίητα, αλλά, μετά τη Βιομηχανική Επανάσταση και τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, παράγονταν όλο και πιο μαζικά και έγιναν πιο προσιτά. Τα παιδικά κουκλόσπιτα κατά τον 20ο αιώνα ήταν κατασκευασμένα από κασσίτερο, πλαστικό και ξύλο. Τα σύγχρονα σπίτια για ενήλικες συλλέκτες είναι συνήθως κατασκευασμένα από ξύλο.

Οι πλαστικές φιγούρες δράσης, που συχνά αντιπροσωπεύουν υπερήρωες, διατίθενται κυρίως σε αγόρια. Οι κούκλες μόδας και οι φιγούρες δράσης αποτελούν συχνά μέρος ενός franchise πολυμέσων που μπορεί να περιλαμβάνει ταινίες, τηλεόραση, βιντεοπαιχνίδια και άλλα σχετικά εμπορεύματα.

Επίσης με την έλευση του Διαδικτύου, οι συλλεκτικές κούκλες προσαρμόζονται και πωλούνται ή εμφανίζονται στο διαδίκτυο. Συχνά πωλούνται διαδικτυακά μέσω τοποθεσιών όπως το eBay. Οι ασιατικές κούκλες με μπίλιες χυτεύονται σε συνθετική ρητίνη σε στυλ που έχει περιγραφεί και ως ρεαλιστικό και επηρεασμένο από άνιμε. Οι ασιατικές κούκλες με μπίλιες και οι ασιατικές κούκλες μόδας, όπως οι Pullip και Blythe, προσαρμόζονται συχνά και φωτογραφίζονται. Οι φωτογραφίες κοινοποιούνται σε διαδικτυακές κοινότητες.

Από την αρχαιότητα, οι κούκλες έπαιζαν κεντρικό ρόλο στη μαγεία και τις θρησκευτικές τελετουργίες και χρησιμοποιούνται ως αναπαραστάσεις θεοτήτων. Οι κούκλες ήταν επίσης παραδοσιακά παιχνίδια για παιδιά. Οι κούκλες συλλέγονται επίσης από ενήλικες, για τη νοσταλγική τους αξία, την ομορφιά, την ιστορική τους σημασία ή την οικονομική τους αξία. Οι κούκλες αντίκες που αρχικά κατασκευάζονταν ως παιδικά παιχνίδια έχουν γίνει συλλεκτικά αντικείμενα. Οι κούκλες του δέκατου ένατου αιώνα που κατασκευάζονται από Γάλλους κατασκευαστές όπως οι Μπρου και Ζουμέ μπορεί να αξίζουν σχεδόν 20.000 € σήμερα.