Κάσος: νησί της Ελλάδας στα Δωδεκάνησα

Η Κάσος είναι ελληνικό νησί του νότιου Αιγαίου και το νοτιότερο από τα Δωδεκάνησα. Βρίσκεται ανάμεσα στην Κρήτη και στην Κάρπαθο. Έχει σχήμα περίπου ρομβοειδές επίμηκες με μέγιστο μήκος από το Ακρωτήρι Αυλάκι μέχρι το Ακρωτήρι Ακτίνα 19,8 χλμ. και μέγιστο πλάτος (στο μέσον σχεδόν της νήσου) 7,7 χλμ. Η έκταση της φθάνει τα 66,4 τ.χλμ. και έχει μήκος ακτών 59 χλμ. Το νησί βρέχεται ολόγυρα από το Καρπάθιο Πέλαγος.

Κάσος

Το λιμανάκι της Μπούκας, στο Φρυ
Γεωγραφία
Αρχιπέλαγος	Αιγαίο
Νησιωτικό σύμπλεγμα	Δωδεκάνησα
Έκταση	66,419 km²
Υψόμετρο	601 μ
Υψηλότερη κορυφή	Πρίωνας
Χώρα
Ελλάδα
Περιφέρεια	Νοτίου Αιγαίου
Νομός	Δωδεκανήσου
Δήμος	Δήμος Ηρωικής Νήσου Κάσου
Πρωτεύουσα	Φρυ
Δημογραφικά
Πληθυσμός	1.223 (απογραφής 2021)
Πυκνότητα	18,4 /χλμ2
Πρόσθετες πληροφορίες
Ιστοσελίδα	http://www.kasos.gr
Σχετικά πολυμέσα

Η πρωτεύουσα του νησιού είναι το Φρυ ενώ τα υπόλοιπα χωριά είναι η Αγία Μαρίνα, το Αρβανιτοχώρι, ο Εμπορειός, η Παναγία, και το Πόλι. Υψηλότερες κορυφές των βουνών της είναι ο Πρίωνας (601 μ.), ο Περίολας (504 μ.) και ο Κόρακας (494 μ.) και ακολουθούν το Σύσφι, οι Τρούλλες, τα Δώματα, ο Άη Γιώργης και η Μυρτώ.

 

Ο πληθυσμός της Κάσου ακολουθουσε για χρόνια μία φθίνουσα πορεία, παράλληλη προς αυτήν των περισσοτέρων νησιών της Ελλάδος, αλλά τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια τάση εξισορρόπησης - άυξησης του πληθυσμού. Κατά την ακμή του νησιού, την περίοδο της Ελληνική Επαναστάσεως, οι κάτοικοί της λέγεται ότι έφθαναν τις 12.000. Ύστερα από το Ολοκαύτωμα του 1824 και κατά την κατάληψη της Κάσου από τους Ιταλούς, το 1911, οι κάτοικοι - όλοι Έλληνες Ορθόδοξοι - είχαν μειωθεί κατά πολύ. Κατά την απογραφή του 1917 ο πληθυσμός της Κάσου μειώθηκε σε 1.855, καθώς πολλοί μετανάστευσαν πρωτίστως στην ελεύθερη Ελλάδα και στην Αίγυπτο (κύριος προορισμός οι πόλεις της διώρυγας του Σουέζ, Πορτ Σάιντ, Ισμαηλία και Σουέζ). Το 1930 ο πληθυσμός είχε μειωθεί ακόμη περισσότερο, σε περίπου 1.200 κατοίκους. Η ανεπίσημη καταμέτρηση των κατοίκων της Κάσου από την απογραφή του 2001 δίνει μικρή μείωση του πληθυσμού της σε 990 κατοίκους. Η τελευταία επίσημη απογραφή του 2021 έδειξε ότι οι μόνιμοι κάτοικοι του νησιού αυξήθηκαν σημαντικά φτάνοντας τους 1.223 (σε σχέση με την απογραφή του 2011).

Αρχαιότητα

Η προέλευση του ονόματος του νησιού δείχνει ότι στην αρχαιότητα είχαν εγκατασταθεί Φοίνικες άποικοι αν και δεν έχουν βρεθεί αρχαιολογικά στοιχεία. Στην ονομασία του νησιού αναφέρεται και ο Στέφανος ο Βυζάντιος, ο οποίος το ονομάζει επίσης Άμφη και Αρτράβη. Αστράβη και Άχνη ή Κάσο ονομάζει το νησί ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος. Το όνομα Κάσος έχει φοινικική ρίζα Κασ- και σημαίνει άχνη, αφρός της θάλασσας, ευθεία αναφορά στο πέρασμα μεταξύ Κάσου και Καρπάθου, το πιο τρικυμιώδες σημείο στις ελληνικές θάλασσες. Αστράβη την ονομάζει επίσης ο γεωγράφος Στράβων.Οι αρχαιότερες εγκαταστάσεις στην Κάσο ήταν Μινωικής και Μυκηναϊκής προέλευσης. Αρχαιότερη αναφορά στην ιστορία του νησιού θεωρούνται οι στίχοι της Ομήρου Ιλιάδος, Β, όπου μαζί με τη Νίσυρο, την Ευρυπόλοιο Κω, τις Καλύνδες νήσους και την Κάρπαθο μετέχουν στον Τρωικό πόλεμο με τριάντα πλοία υπό την αρχηγία του Φείδιππου και του Άντιφου. Η Κάσος στην Κλασική αρχαιότητα ακολουθούσε πιστά την γειτονική μεγαλόνησο Κάρπαθο, συμμετείχε στην Συμμαχία της Δήλου.

Μεσαίωνας

Οι Οσπιτάλιοι Ιππότες που παρέλαβαν τα Δωδεκάνησα μετά τις Σταυροφορίες την παραχώρησαν μαζί με την γειτονική Κάρπαθο στην Οικογένεια Κορνάρο από την Δημοκρατία της Βενετίας (1306). Οι Βενετοί κατείχαν τα δύο νησιά μέχρι την χρονιά που ο Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα τα κατέκτησε για την Οθωμανική αυτοκρατορία (1537). Το Βενετσιάνικο κάστρο της Κάσου δεν έχει διασωθεί, τα ερείπια του βρίσκονται στην Βυζαντινή εκκλησία της Θεοτόκου με έξι συνεχόμενα παρεκκλήσια γνωστά ως "Έξι εκκλησίες". Ο Φρέντερικ Ουίλιαμ Χάσλακ ανακάλυψε (1912) έναν μεγάλο θησαυρό νομισμάτων με προέλευση από την Σμύρνη, μεταφέρθηκαν στην Κάσο την εποχή της Ενετοκρατίας (1370) και είναι γνωστά ως "Θησαυρός της Κάσου".

Νεότερα χρόνια

Η Κάσος συνεισέφερε στην επανάσταση του 1821 δίνοντας στον επαναστατικό στόλο όλα σχεδόν τα πλοία της, διότι ήταν μεγάλη ναυτική δύναμη και πατρίδα πολλών πλοιοκτητών. Επικεφαλής του στόλου τέθηκε ο Νικόλαος Γιούλιος και συμμετείχε σε διάφορες πολεμικές επιχειρήσεις, ακόμα και στη Συρία και στον Λίβανο, συλλαμβάνοντας και βυθίζοντας πολλά οθωμανικά πλοία. Ο στόλος αυτός βοήθησε πολύ την Επανάσταση στην Κρήτη εφοδιάζοντας τους επαναστάτες και κανονιοβολώντας τα τουρκικά οχυρά. Λόγω αυτής της δραστηριότητας των Κασίων, το 1824 επιτέθηκε κατά του νησιού Αιγυπτιακός πολεμικός στόλος για εκδίκηση. Οι Κάσιοι αρχικά απέκρουσαν τις επιθέσεις των Αιγυπτίων, οι οποίοι τελικά αποβιβάστηκαν σε ένα δύσβατο σημείο στις 28 Μαΐου 1824, πιθανότατα μετά από προδοσία ενός κατοίκου του νησιού, δείτε σχετικά Καταστροφή της Κάσου. Μέσα στο χωριό της Αγίας Μαρίνας έγιναν λυσσαλέες μάχες και 1.000 Κάσιοι αντιμετώπισαν 7.000 εχθρών. Σκοτώθηκαν 220 κάτοικοι του νησιού και αιχμαλωτίστηκαν περί τις 300 γυναίκες και παιδιά. Η μάχη σταμάτησε με τη συνθηκολόγηση μετά την οποία όσοι Κάσιοι είχαν χρήματα αναγκάζονταν να εξαγοράσουν την ελευθερία των δικών τους. Έτσι επεβλήθη και πάλι η τουρκική εξουσία στο νησί και χιλιάδες κάτοικοι αναγκάστηκαν να το εγκαταλείψουν. Η μάχη και η σφαγή της Κάσου μνημονεύονται και τιμώνται με μεγαλοπρέπεια και με προσέλευση κόσμου και επισήμων από τις Ελληνικές αρχές κάθε Ιούνιο.

Η Κάσος καταλήφθηκε το 1912 από τους Ιταλούς και παρέμεινε υπό ιταλική κατοχή μέχρι το 1944. Λίγο αργότερα ενσωματώθηκε - στις 7 Μαρτίου 1948 - με τα υπόλοιπα Δωδεκάνησα στην Ελλάδα.

Σύμφωνα με τα στοιχεία του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, η Κάσος έχει θερμό ημίξηρο κλίμα. Η Κάσος έχει τους ηπιότερους χειμώνες στην Ελλάδα και στη γεωγραφική Ευρώπη, ενώ η θερμοκρασία δεν έχει πέσει κάτω από 2,7°C από τότε που υπάρχουν επίσημα μετεωρολογικά δεδομένα για την περιοχή (1989). Επιπρόσθετα, η Κάσος βρίσκεται στα όρια των ζωνών ανθεκτικότητας φυτών 11a/11b. Σύμφωνα με τα επίσημα κλιματικά δεδομένα της Εθνικής Μετεωρολογικής Υπηρεσίας, το Αεροδρόμιο της Κάσου για την περίοδο 1991-2020 σημείωσε μέση ελάχιστη θερμοκρασία 12,3°C τον Ιανουάριο και 11,5°C τον Φεβρουάριο, τιμές που αποτελούν τις μεγαλύτερες χειμερινές μέσες ελάχιστες θερμοκρασίες στην επικράτεια. Τέλος η Κάσος είναι η δεύτερη ξηρότερη περιοχή στην Ελλάδα μετά την Σχοινούσα.

 

 

Κύρια επαγγελματική απασχόληση των κατοίκων του νησιού είναι η ναυτοσύνη και ακολουθούν η κτηνοτροφία, ο τουρισμός, το ψάρεμα, η γεωργία και η μελισσοκομία. Μεγάλος είναι ο αριθμός των κατοίκων που ασχολούνται με την εμπορική ναυτιλία, αφού είναι μακρά η σχετική ναυτική παράδοση της Κάσου. Πολλές είναι εξάλλου οι ελληνικές εφοπλιστικές οικογένειες που κατάγονται από την Κάσο, όπως οι οικογένειες Κουλουκουντή, Μαυρολέων, Πνευματικού, Διακάκη, Ρεθύμνη, Νικολάου, Παπαδάκη, Παπαδημητρίου κ.α. Μεγάλο μέρος των θαλασσινών, εργάζονται ως καπεταναίοι ή μηχανικοί και οι υπόλοιποι ως πληρώματα των εμπορικών πλοίων.

Το νησί έχει επίσης μακρά κτηνοτροφική παράδοση (δεν είναι τυχαίο ότι η Κάσος ονομαζόταν από τους Τούρκους Çoban Adası = Νησί των βοσκών) και υπάρχει ως σήμερα μεγάλη παραγωγή αιγοπρόβειου κρέατος και τυροκομικών προϊόντων. Γνωστότερα όλων, το κασιώτικο τυρί (το λεγόμενο "αρμυροτύρι"), η "σιτάκα", η "ελαϊκή", η "αλευρά", η "δρίλλα", το κασιώτικο βούτυρο και τα "αποψήματα". Στην Κάσο έχει δημιουργηθεί και λειτουργεί από το 2009 σύγχρονη οικογενειακή τυροκομική μονάδα (ιδιοκτησίας Ιωάννη Κ. Βοναπάρτη) , η οποία παρασκευάζει όλα τα παραδοσιακά τυροκομικά προϊόντα του νησιού. Δυστυχώς, το νησί μέχρι σήμερα δε διέθετε σφαγείο με αποτέλεσμα τα προς σφαγήν αιγοπρόβατα να μεταφέρονται σε κοντινά νησιά προκειμένου να σφαγιασθούν, ύστερα από επίσκεψη του αρμόδιου κτηνιάτρου της Καρπάθου. Η διαδικασία ανέβαζε το κόστος για τους κτηνοτρόφους και στερούσε από τους μόνιμους κατοίκους το φρέσκο κρέας για αρκετά διαστήματα μέσα στο χρόνο. Πρόσφατα όμως ολοκληρώθηκαν οι εγκαταστάσεις του νεόδμητου Δημοτικού Σφαγείου στην περιοχή Κάτω Πόλια και μετά την άρτι επιτευχθείσα αδειοδότησή του επίκειται η έναρξη λειτουργίας του, σε τρόπο ώστε να αντιμετωπίζεται του λοιπού αποτελεσματικά το χρόνιο αυτό πρόβλημα της κτηνοτροφίας του νησιού.

Ο τουρισμός βρίσκεται σε φάση ανάπτυξης και στηρίζεται κυρίως σε μικρές οικογενειακές ξενοδοχειακές μονάδες. Οι παραδοσιακοί ξενώνες πολλαπλασιάζονται σταδιακά. Το τουριστικό δίκτυο υποστηρίζεται από σειρά μικρών εστιατορίων, αναψυκτηρίων και εταιρίες ενοικίασης αυτοκινήτων.

Στην Κάσο αλιεύονται αξιόλογες ποσότητες φρέσκων ψαριών, μέρος των οποίων αποστέλλεται στις ιχθυαγορές Ρόδου και Κρήτης.

Από τα δύο εν λειτουργία ελαιοτριβεία του νησιού (Αγίας Μαρίνας και Αρβανιτοχωρίου) παράγεται επίσης ικανή ποσότητα ελαιόλαδου.

Τέλος στο νησί παράγεται επαρκής ποσότητα μελιού από κατοίκους που ασκούν την παραδοσιακή μελισσοκομία.

 

 

Το νησί παρουσιάζει αξιόλογη χλωρίδα με πρωταγωνιστή το "ροΐκιο" (σταμναγκάθι). Άλλα αξιόλογα είδη είναι τα χειμωνιάτικα μαρτοτούλουα (μαρτολούλουδα ή μανουσάκια - narcissus tazetta italicus), η ανοιξιάτικη δρακοντιά, η έρικα, το θυμάρι, η ρίγανη, τα προστατευόμενα κρίνα της άμμου, διάφορα ιριδοειδή και πολλά άλλα.

Το φθινόπωρο του 1966, ξεκίνησε να διοργανώνεται το Τοπικό Ποδοσφαιρικό Πρωτάθλημα Κάσου από διάφορους φορείς της νεολαίας και ομάδες (Δόξα Αρβανιτοχωρίου, Κίνηση Κασιωτών, Σύλλογος Νεολαίας) και τέθηκε υπό την αιγίδα του Δήμου Κάσου. Κατά το παρελθόν η Κίνηση Κασιωτών σε συνεργασία με το ΚΕΝΤΡΟ ΝΕΟΤΗΤΟΣ διοργάνωναν επίσης τουρνουά μπάσκετ, αγώνες δρόμου, κολυμβητικούς αγώνες κ.τ.λ. Τα τελευταία χρόνια δεν συνεχίζονται αυτές οι αθλητικές δραστηριότητες, παρά διοργανώνεται μόνο τουρνουά ποδοσφαίρου 5x5.

Τοπικό Ποδοσφαιρικό Πρωτάθλημα Κάσου

Το Τοπικό Ποδοσφαιρικό Πρωτάθλημα Κάσου, είναι το ερασιτεχνικό ποδοσφαιρικό πρωτάθλημα της Κάσου (Δωδεκάνησα). Ξεκίνησε να διοργανώνεται το φθινόπωρο του 1966, αλλά από την επόμενη περίοδο γινόταν κάθε καλοκαίρι (κυρίως Ιούλιο-Αύγουστο). Στο πρωτάθλημα συμμετείχαν συνήθως 3 ομάδες, ενώ ορισμένες χρονιές συμμετείχαν 4, με μια επιπλέον συμμετοχή από ομάδα παλαιμάχων. Διοργανωνόταν από ομάδες και φορείς της νεολαίας (Δόξα Αρβανιτοχωρίου, Κίνηση Κασιωτών, ΑΝΟΚ, Σύλλογος Νεολαίας) και ετίθετο υπό την αιγίδα του Δήμου Κάσου έως και το 2003-04 οπότε και σταμάτησε, λόγω ανακατασκευής του δημοτικού γηπέδου "Αγίου Νεκταρίου". Η Δόξα Αρβανιτοχωρίου είναι η πιο ιστορική ομάδα του νησιού, ιδρυθείσα τον Απρίλιο του 1966 και με κατακτήσεις αρκετών τίτλων.

Γήπεδα

Στα πρώτα χρόνια το πρωτάθλημα διεξαγόταν στην έδρα της ΑΟ Δόξα Αρβανιτοχωρίου, καθώς οι άλλες ομάδες δεν διέθεταν δικά τους γήπεδα.

Από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 η ομάδα του "Φρυ" άρχισε να χρησιμοποιεί το γήπεδο της "Παναγίας" δίπλα στο εργοστάσιο της ΔΕΗ και η ομάδα της "Αγίας Μαρίνας" το γήπεδο του "Αγίου Νεκταρίου".

Τα τελευταία χρόνια το πρωτάθλημα δεν διεξάγεται, καθώς γίνονται εργασίες ανακατασκευής στο γήπεδο του "Αγίου Νεκταρίου" και το γήπεδο της "Παναγίας" έχει αντικατασταθεί με γήπεδο 5x5. Έτσι αντί του παραδοσιακού πρωταθλήματος διεξάγονται τουρνουά 5x5.

Διαιτητές

Αγώνες του πρωταθλήματος έχουν διαιτητεύσει μεταξύ άλλων οι: Ντίνος Σοϊλής, Αντώνης Χατζηβασίλης, Δημήτρης Ερωτόκριτος (τέως Δήμαρχος Κάσου), Μιχάλης Ερωτόκριτος (τέως Έπαρχος Καρπάθου - Κάσου, καθηγητής διαιτησίας ποδοσφαίρου και νυν παρατηρητής διαιτησίας της ΕΠΣ Δωδεκανήσου), Γιάννης Αράπης, Κωστής Κωνσταντίνου και άλλοι.

Αθλητικοί παράγοντες

Από την Κάσο καταγόταν ο Μιχάλης Μαστρανδρέας, παράγοντας και άνθρωπος του αθλήματος της πετοσφαίρισης, επίτιμος πρόεδρος της ΕΟΠΕ, επί σειρά ετών πρόεδρος της ομοσπονδίας (1975-1993) και της Ευρωπαϊκής Συνομοσπονδίας (CEV).

 

Το νησί διαθέτει δημοτικό αερολιμένα με διάδρομο 1.000 μέτρων περίπου και συνδέεται με την Αθήνα μέσω Καρπάθου, Σητείας και Ρόδου. Η πτήση Κάσου - Καρπάθου ήταν για ένα διάστημα η μικρότερης διάρκειας πτήση στον κόσμο, με χρόνο πτήσης 5 λεπτών και κατέχει περίοπτη θέση στο βιβλίο των ρεκόρ Γκίνες, ρεκόρ που καταρρίφθηκε σχετικά πρόσφατα (2008) από την πτήση από το Πάπα Γουέστρι στο Γουέστρι των Ορκάδων της Σκωτίας. Οι κτιριακές εγκαταστάσεις του αεροδρομίου καταλαμβάνουν έκταση 700 τ.μ. Σύντομα αναμένεται να παραδοθεί το καινούριο κτίριο του αερολιμένος.

Έχει επίσης λιμάνι στο οποίο προσεγγίζουν τα ακτοπλοϊκά σκάφη των εταιριών ANEK Lines και Blue Star Ferries που συνδέουν την Κάσο με τον Πειραιά, την Κρήτη, την Κάρπαθο, τη Χάλκη, τη Ρόδο, την Κω και άλλα νησιά της Δωδεκανήσου. Πρόσφατα ολοκληρώθηκε η κατασκευή του λιμενοβραχίονα ο οποίος έλυσε σε ένα μέτρο τα προβλήματα που αντιμετώπιζε το εκάστοτε πλοίο της γραμμής στο να δέσει με άσχημο καιρό.

Το νεότευκτο Επιβατηγό - Δρομολογιακό (Ε/Γ-Δ/Ρ) Σκάφος "Kasos Princess" (έτος καθέλκυσης 2010), ιδιοκτησίας Καπετάν - Γιώργη Μανούσου, συνδέει σταθερά σε ετήσια βάση το Φρυ της Κάσου με τα Πηγάδια της Καρπάθου. Τη χειμερινή περίοδο εκτελεί 4 (τέσσερα) ακτοπλοϊκά δρομολόγια εβδομαδιαίως, ενώ τη θερινή περίοδο (Ιούνιο-Σεπτέμβριο) τα ακτοπλοϊκά δρομολόγια από Κάσο προς Κάρπαθο ανέρχονται στα 7 (επτά) εβδομαδιαίως με επιστροφή, σε τρόπο ώστε οι κάτοικοι και οι επισκέπτες των δυο νησιών να έχουν τη δυνατότητα να μεταβούν από το ένα στο άλλο για λόγους υγείας, για συναλλαγές με τις Δημόσιες Υπηρεσίες ή για λόγους εμπορίου και ψυχαγωγίας και να επιστρέψουν αυθημερόν στη βάση τους.

Κατά τους καλοκαιρινούς μήνες το ίδιο σκάφος συνδέει άπαξ της εβδομάδος την Κάσο με τη Σητεία της Κρήτης.

• Δήμος Ηρωικής Νήσου Κάσου 
• Διοικητική διαίρεση Περιφερειακής Ενότητας Καρπάθου - Ηρωικής Νήσου Κάσου

• Λεπτομερείς ναυτιλιακές πληροφορίες για τη νήσο Κάσο παρέχει ο Ελληνικός Πλοηγός 4ος τόμος, επίσης ο χάρτης ελληνικής έκδοσης: ΧΕΕ-45, που καλύπτει όλη τη θαλάσσια περιοχή από νήσο Κάσο μέχρι τη νήσο Μεγίστη και ειδικότερα ο ΧΕΕ-445/1 που είναι και ο λιμενοδείκτης των όρμου Εμπορειό της νήσου.

• Bertarelli, L.V. (1929). Guida d'Italia, Vol. XVII. Consociazione Turistica Italiana, Milano. 
• Εφημερίδα "Ο ΚΑΣΙΩΤΗΣ", Δημοσιογραφικό όργανο του "Συλλόγου Κασιωτών"
• Εφημερίδα "Η Φωνή της Κάσου", Ενημερωτικό έντυπο των Κασίων της Αιγύπτου
• Περιοδικό "Ο Κασιώτικος Παλμός", Δημοσιογραφικό όργανο του "Συλλόγου των εν Ελλάδι Κασίων"

• Δήμος Ηρωικής Νήσου Κάσου
• Τουριστική ιστοσελίδα Δήμου Ηρωικής Νήσου Κάσου

Αυτό το λήμμα σχετικά με τη γεωγραφία της Ελλάδας χρειάζεται επέκταση. Μπορείτε να βοηθήσετε την Βικιπαίδεια επεκτείνοντάς το.