Δικαιώματα Των Ζώων

Αυτό συνεπάγεται την απαγόρευση της χρήσης μη ανθρώπινων ζώων σε πειραματισμό, τσίρκο, κτηνοτροφία, καθώς και οποιαδήποτε άλλη χρήση προς όφελος του ανθρώπου.

Η όλη λογική των δικαιωμάτων των ζώων έχει ως βάση της την ηθική, και επομένως φιλοσοφική, υπεράσπιση των ζώων και δεν πρέπει να συγχέεται με τη φιλοζωία, ειδικά με την αγάπη για τα κατοικίδια ζώα. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι οι άνθρωποι που αγαπούν το κατοικίδιό τους ή φροντίζουν τα αδέσποτα ζώα δεν υπερασπίζονται τα δικαιώματα των ζώων.

Η ιδέα των δικαιωμάτων των ζώων προέκυψε κυρίως από τη φιλοσοφική παράδοση που γεννήθηκε μέσα από την περιβαλλοντική ηθική. Κάποιοι φιλόσοφοι, με πιο σημαντικούς τον Πίτερ Σίγκερ (Peter Singer), τον Τομ Ρέιγκαν (Tom Regan), τον Gary Lawrence Francione, Steven Best, κ.α. υποστήριξαν ότι πρέπει να αντιμετωπίσουμε ηθικά τα μη ανθρώπινα ζώα. Βεβαίως, κάθε ένας απ' αυτούς υποστηρίζει αυτή τη θέση από τη δική του φιλοσοφική σκοπιά.

Η απελευθέρωση των ζώων

Ο Πίτερ Σίνγκερ (Peter Singer) με το βιβλίο του Η Απελευθέρωση των Ζώων, που κυκλοφόρησε το 1975, άνοιξε το ζήτημα της ηθικής αντιμετώπισης των ζώων από τη σκοπιά της φιλοσοφίας. Ο Σίνγκερ έχει μια ωφελιμιστική προσέγγιση για το ζήτημα, πράγμα που σημαίνει ότι δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στο ζήτημα του πόνου, επηρεασμένος από τον πατέρα του ωφελιμισμού Τζέρεμι Μπένθαμ. Ένα βασικό πρόβλημα που υπάρχει σχετικά με τα ζώα είναι να ορίσουμε ποια ζώα πρέπει να έχουν δικαιώματα και ποια δικαιώματα είναι αυτά. Η επίκληση της ικανότητας του πόνου και της ευχαρίστησης, δηλαδή της ικανότητας του αισθάνεσθαι, αποτέλεσε για τον Σίγνκερ μία λύση, αφού πρέπει να έχουμε ηθικό ενδιαφέρον για τα ζώα που έχουν αυτή την ικανότητα. Έτσι, ο Σίνγκερ γράφει:

"Αν ένα ον υποφέρει, δεν υπάρχει καμία ηθική δικαιολόγηση για να αρνηθούμε να λάβουμε υπόψη αυτόν τον πόνο. Ανεξάρτητα από τη φύση αυτού του όντος, η αρχή της ισότητας επιβάλλει να λάβουμε υπόψη μας αυτόν τον πόνο όπως και κάθε άλλο παρόμοιο πόνο οποιουδήποτε άλλου όντος, στο βαθμό βέβαια που μπορούν να γίνουν τέτοιες χονδροειδείς συγκρίσεις. Αν ένα ον δεν είναι ικανό να υποφέρει, ή να βιώνει ευχαρίστηση ή απόλαυση, δεν υπάρχει τίποτα που να πρέπει να λάβουμε υπόψη. Έτσι, το κριτήριο του αισθάνεσθαι (sentience) (χρησιμοποιώντας αυτόν τον όρο ως ένα βολικό, αν και όχι ως αυστηρή συντόμευση της δυνατότητας για πόνο και/ή ευχαρίστηση) είναι το μόνο εύλογο όριο του ενδιαφέροντός μας για τα συμφέροντα των άλλων."

Επιπλεόν ο Σίνγκερ χρησιμοποίησε τον όρο "ειδισμός" (speciesism). Ο ειδισμός είναι μια μορφή προκατάληψης υπέρ των συμφερόντων των μελών του ιδίου είδους και εναντίον των μελών των άλλων ειδών. Ο Σίνγκερ, αν και παραδέχεται ότι δεν είναι πολύ καλός ο όρος, τον χρησιμοποιεί για να δείξει ότι αυτή η στάση είναι αντίστοιχη με τον ρατσισμό και τον σεξισμό. Όπως δηλαδή ο ρατσιστής είναι προκατειλημμένος υπέρ των μελών της φυλής του και ο σεξιστής υπέρ των μελών του φύλου του, έτσι και ο ειδιστής είναι προκατειλημμένος υπέρ των ανθρώπων. Ο όρος αυτός αποδίδεται επίσης στα ελληνικά ως σπισισμός ή ειδοκρατία.

Τα δικαιώματα των ζώων

 

Ο φιλόσοφος Τομ Ρέιγκαν (Tom Regan) είναι αυτός που μίλησε πρώτος για τα δικαιώματα των ζώων. Ο Ρέιγκαν υποστηρίζει ότι τα ζώα έχουν εγγενή αξία, και άρα έχουν δικαιώματα τα οποία και πρέπει να σεβαστούμε. Σύμφωνα με τον Ρέιγκαν, ένα μεγάλο μέρος των ζώων έχουν αυτοσυνειδησία, πεποιθήσεις και επιθυμίες, και άρα πρέπει να τους αποδώσουμε ηθικά δικαιώματα. Άμεση συνέπεια της θεωρίας του είναι ο τερματισμός των πειραμάτων, της κτηνοτροφίας και η χρήση ζώων για λόγους ψυχαγωγίας του ανθρώπου.

Οι φεμινίστριες

Υπέρ των δικαιωμάτων των ζώων έχουν ταχθεί και κάποιες φεμινίστριες, με πιο σημαντικές την Lori Gruen, την Carol Adams και την Josephine Donovan. Αυτές οι φεμινίστριες υποστηρίζουν την υπεράσπιση των ζώων από τη σκοπιά των γυναικών, τονίζοντας τη σχέση της καταπίεσης που έχουν υποστεί οι γυναίκες από τους άντρες με αυτή που έχουν υποστεί τα μη ανθρώπινα ζώα από τα ανθρώπινα. Ιδιαίτερη αναφορά αξίζει στην Άνταμς, η οποία στο βιβλίο της The Sexual Politics of Meat τονίζει το πώς τόσο οι γυναίκες όσο και τα μη ανθρώπινα ζώα αντιμετωπίζονται ως "σάρκα" στο πλαίσιο του πατριαρχικού πολιτισμού.

 

Πολλές είναι πλέον που ασχολούνται με τα δικαιώματα των ζώων. Μεταξύ αυτών ξεχωρίζουν η οργάνωση Άνθρωποι για την Ηθική Μεταχείριση των Ζώων (PETA: People for the Ethical Treatment of Animals). Η οργάνωση αυτή προβαίνει σε ακτιβιστικές ενέργειες, μη βίαιου χαρακτήρα, προσπαθώντας να καταδείξει την καταπίεση που υπόκεινται τα ζώα στο πλαίσιο της κτηνοτροφίας και των πειραματισμού. Επίσης ασχολείται και με το ζήτημα του εμπορίου ζώων και του γουνεμπορίου. Πολλοί αστέρες του Χόλιγουντ έχουν υποστηρίξει κατά καιρούς τη συγκεκριμένη οργάνωση, με πιο γνωστή την Πάμελα Άντερσον.

Σημαντικό ακτιβιστικό ρόλο έχει παίξει η οργάνωση Μέτωπο για την Απελευθέρωση των Ζώων (Animal Liberation Front). Η συγκεκριμένη οργάνωση είναι παράνομη, καθώς χτυπά εταιρίες που πραγματοποιούν πειράματα με ζώα ή απελευθερώνουν ζώα που είναι έγκλειστα σε φάρμες ή είναι πειραματόζωα. Το Μέτωπο για την Απελευθέρωση των Ζώων δραστηριοποιείται σε περισσότερες από 40 χώρες.

Άμεση συνεπαγωγή της ηθικής ενασχόλησης με τα ζώα και των ηθικών δικαιώματων των ζώων είναι η χορτοφαγική διατροφή από την πλευρά των ανθρώπων. Όποιος ή όποια πιστεύει στα δικαιώματα των ζώων οφείλει να τηρεί μια ακρεοφαγική/χορτοφαγική διατροφή (vegetarianism) ή μια αυστηρή χορτοφαγική διατροφή (βίγκαν-βιγκανισμός-veganism). Χορτοφαγία είναι η αποχή από το κρέας, ενώ αυστηρή χορτοφαγία είναι η αποxή και από τα ζωικά παράγωγα (γαλακτομικά προϊόντα, αυγά, μέλι). Το βιβλίο του Πίτερ Σίνγκερ Η Απελευθέρωση των Ζώων ονομάστηκε από κάποιους ως η "βίβλος της χορτοφαγίας" αφού θεμελίωσε φιλοσοφικά την ηθική χορτοφαγία και αυστηρή χορτοφαγία. Ωστόσο, η χορτοφαγία για ηθικούς λόγους δεν εμφανίστηκε για πρώτη φορά στον 20ο αιώνα. Μπορούμε να πούμε ότι, ανάμεσα στους άλλους λόγους (π.χ. θρησκευτικούς), και η ηθική υπαγόρευε τη χορτοφαγική διατροφή σε κάποιους αρχαίους Έλληνες, όπως οι πυθαγόρειοι. Αυτή τη στάση υποστήριξε και ο Πορφύριος ο Τύριος στο βιβλίο του Περί Αποχής Εμψύχων.

Ένα από τα πιο σημαντικά ζητήματα που σχετίζεται με το ζήτημα των δικαιωμάτων των ζώων είναι αυτό της χρήσης πειραματόζωων σε πειράματα διαφόρων επιστημών, όπως της ψυχολογίας, της ιατρικής, αλλά και σε άλλους τομείς, όπως είναι η πολεμική βιομηχανία, οι δοκιμές προϊόντων και στην εκπαίδευση (ανατομίες). Το ζήτημα έχει απασχολήσει όχι μόνο τους ηθικούς φιλοσόφους αλλά και τους επιστήμονες με επιχειρήματα τόσο υπέρ όσο και κατά της χρήσης πειραματόζωων.

• Καραγεωργάκης, Σταύρος, Ζώα, Στα Πλοκάμια της Ανθρώπινης Ηθικής, Ευτοπία, Αθήνα, 2019.
• Καραγεωργάκης, Σταύρος (επ.), Ζώα και Ηθική, Αντιγόνη, Θεσσαλονίκη, 2012.
• Καραγεωργάκης, Σταύρος, Περιβαλλοντική Φιλοσοφία και Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, Συλλογή Άρθρων, Ευτοπία, Αθήνα, 2016.
• Καραγεωργάκης, Σταύρος, Περιβαλλοντική ηθική και πολιτική οικολογία, Οι υποχρεώσεις μια οικολογικής κοινωνίας απέναντι στο μη ανθρώπινο κόσμο, Διδακτορική Διατριβή, Πανεπιστήμιο Αθηνών και Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, 2006.[1]
• Jamieson, Dale, “Τα δικαιώματα των ζώων και οι αξιώσεις της φύσης,” στο Άννα Λυδάκη & Γιάννης Μπασκόζος (επ.), Περί Ζώων, Με λογική και συναίσθημα, Ψυχογιός, Αθήνα, 2011, σσ. 304-323. Επιμέλεια άρθρου: Σταύρος Καραγεωργάκης.
• Singer, Peter, Η Απελευθέρωση των Ζώων, μτφρ. Σταύρος Καραγεωργάκης, Αντιγόνη, Θεσσαλονίκη, 2010.
• Singer, Peter, “Αντιμετωπίζοντας τα Ζώα με Ηθική,” στο Άννα Λυδάκη & Γιάννης Μπασκόζος (επ.), Περί Ζώων, Με Λογική και Συναίσθημα, Ψυχογιός, Αθήνα, 2011, σσ. 357-361.
• Regan, Tom, “Άδεια Κλουβιά: Μια Εισαγωγή στα Δικαιώματα των Ζώων”, στο Συλλογικό, Άνθρωποι-Ζώα-Φύση, Από τον Ανθρωποκεντρισμό στον Οικοβιοκεντρισμό, Για τα Δικαιώματα της Φύσης και της Ζωής, Πρακτικά 1^ης Ημερίδας Περιβαλλοντικής Ηθικής στην Ελλάδα, Αειφορία, Αθήνα, 2009, σσ. 83-103.
• Regan, Tom, “Δικαιώματα των Ζώων και Περιβαλλοντική Ηθική,” στο Άννα Λυδάκη & Γιάννης Μπασκόζος (επ.), Περί Ζώων, Με λογική και συναίσθημα, Ψυχογιός, Αθήνα, 2011, σσ. 339-355. Επιμέλεια άρθρου: Σταύρος Καραγεωργάκης.

• Ιστοσελίδα του Πίτερ Σίνγκερ (Peter Singer) [2]
• Ελληνικό μπλογκ για την περιβαλλοντική φιλοσοφία [3]
• PETA: People for the Ethical Treatment of Animals [4]