Αναπτυξιακή Ψυχολογία

Θεμελιωτής της ήταν ο γνωστός Ελβετός ψυχολόγος Ζαν Πιαζέ. Σύμφωνα με τη θεωρία του τα στάδια ανάπτυξης του παιδιού είναι τέσσερα:αισθησιοκινητικο, προ-ενεργητικό,συγκεκριμένων νοητικών ενεργειών και τυπικών νοητικών ενεργειών.

Σημαντικό βήμα για την ανάπτυξη του επιστημονικού ενδιαφέροντος για τα παιδιά ήταν η έκδοση του έργο του Δαρβίνου. Το βιβλίο του με τίτλο Origin of Species (Καταγωγή των ειδών), το 1859, προκάλεσε αλλαγές στις αντιλήψεις της επιστημονικής κοινότητας σχετικά με την ανάπτυξη των παιδιών. Εκείνη την περίοδο κυριαρχούσε η σύγκριση της συμπεριφοράς των παιδιών , με τη συμπεριφορά των ανώτερων ανθρωποειδών πιθήκων για να διαπιστωθεί αν τα παιδιά περνούσαν ένα "στάδιο του χιμπατζή", η εξέλιξη του οποίου θεωρούσαν ότι αποτελεί το ανθρώπινο είδος. Στο πλαίσιο αυτό οι πρώτοι εξελικτικοί ερευνητές εξέτασαν ενδελεχώς την κινητική ανάπτυξη των παιδιών για να βρουν αποδείξεις ότι ακολουθούσε τα στάδια εξέλιξης. Για παράδειγμα ένα βρέφος μπορεί (α) να μπουσουλάει στα τέσσερα όπως πολλά ζώα, (β) να χρησιμοποιεί τα πόδια του για να πιάσει ένα αντικείμενο όπως κάνουν οι ανθρωποειδείς πίθηκοι και (γ) να κοιμάται κουλουριασμένο σαν ζώο.

Αν και παρόμοιοι παραλληλισμοί, όπως οι παραπάνω, αποδείχτηκαν υπεραπλουστευτικοί, η ιδέα ότι η μελέτη της ανθρώπινης ανάπτυξης είναι πολύ σημαντική για την κατανόηση της εξέλιξης του ανθρώπινου είδους κέρδισε την γενική αποδοχή . Στο χρόνια που ακολούθησαν τη δημοσίευση της Καταγωγής των ειδών, λοιπόν, η μελέτη της ανάπτυξης του παιδιού γνώρισε εξάρσεις και εφέσεις με πολλούς αναπτυξιολόγους να συνδράμουν ποικιλότροπα με τις μελέτες τους στην εξέλιξη του κλάδου.

Το αισθησιοκινητικό στάδιο, αρχίζει από τη γέννηση του ανθρώπου και τελειώνει στα 2 1/2 έτη. Όπως άλλωστε φανερώνει και η λέξη το παιδί σε αυτήν την περίοδο, χρησιμοποιεί τις αισθήσεις του προκειμένου να γνωρίσει τον κόσμο που το περιβάλλει. Κατά την περίοδο αυτή, το βρέφος αναπτύσσει την ικανότητα της μονιμότητας του αντικειμένου. Επίσης τα παιδιά γνωρίζουν σιγά-σιγά να συναλλάσονται με τον κόσμο σκοπίμως.

Το δεύτερο στάδιο που εξετάζουμε είναι το προ-ενεργητικό(2-6 ετών). Τα παιδιά αναπαριστούν την πραγματικότητα στον εαυτό τους με τη χρήση συμβόλων, λέξεων και χειρονομιών. Δεν είναι σε θέση να ξεχωρίσουν την αποψή τους από την άποψη των άλλων, παρασύρονται εύκολα από την επιφανειακή εμφάνιση ενώ μπερδεύουν συχνά τις αιτιώδεις σχέσεις.

Στο στάδιο των συγκεκριμένων νοητικών ενεργειών, τα παιδιά έχουν ήδη μπει στην παιδική ηλικία αφού ξεκινάει στην ηλικία των 6 ετών και τελειώνει στα 12 έτη. Είναι ικανά για νοητικές ενέργειες, εσωτερικευμένη δράση η οποία εντάσσεται σε ένα σύστημα λογικής. Η σκέψη τούς επιτρέπει να συνδυάζουν, να ξεχωρίζουν, να κατατάσσουν και να μετασχηματίζουν αντικείμενα και πράξεις. Οι νοητικές ενέργειες θεωρούνται συγκεκριμένες γιατί πραγματοποιούνται παρουσία των αντικειμένων και των συμβάντων στα οποία απευθύνονται.

Τελευταίο στάδιο είναι αυτό των τυπικών νοητικών ενεργειών, το οποίο καλύπτει όλη την περίοδο της εφηβείας (12-19 έτη). Στην εφηβεία το αναπτυσσόμενο άτομο αποκτά την ικανότητα να σκέφτεται συστηματικά όλες τις λογικές λυσεις ενός προβλήματος. Οι έφηβοι παρουσιάζουν έντονο ενδιαφέρον για αφηρημένες έννοιες και για την ίδια τη διεργασία της σκέψης.

Ένα σοβαρό ζήτημα το οποίο έχει προκύψει είναι ο ορθός και συνεπής με τη διεθνή βιβλιογραφία τίτλος του κλάδου. Στην ελληνική βιβλιογραφία παρατηρείται μερικές φορές εσφαλμένη χρήση του όρου εξελικτική ψυχολογία, ενώ η ορθή απόδοση του όρου developmental psychology στην ελληνική γλώσσα είναι αναπτυξιακή ψυχολογία. Η εσφαλμένη χρήση του όρου "εξελικτική" ψυχολογία σε θέματα ανθρώπινης ανάπτυξης δημιουργεί επίσης σύγχυση σε σχέση με τον ξεχωριστό κλάδο της εξελικτικής ψυχολογίας (evolutionary psychology) που μελετά τις ψυχολογικές συνέπειες της βιολογικής εξέλιξης του ανθρώπινου είδους. Άρα ο όρος developmental psychology σημαίνει αναπτυξιακή ψυχολογία και ο όρος evolutionary psychology σημαίνει εξελικτική ψυχολογία.

Αλλά ακόμα και αν αγνοηθεί η διεθνής πρακτική και βιβλιογραφία, ορθός νοηματικά ως τίτλος του κλάδου είναι ο όρος αναπτυξιακή καθώς ο άνθρωπος αναπτύσσεται και δεν εξελίσσεται με την έννοια που λέμε για τη βιολογική εξέλιξη του ανθρώπινου είδους από όταν πρωτοεμφανίστηκε στη Γη μέχρι σήμερα. Ο διαχωρισμός των δύο αυτών όρων είναι δεδομένος στη διεθνή βιβλιογραφία και η σύγχυση είναι αποκλειστικά ελληνικό φαινόμενο που πρέπει σύντομα να εκλείψει με τη συντονισμένη προσπάθεια των ελλήνων ψυχολόγων.

Ειδικότερα όσον αφορά την αναπτυξιακή ψυχολογία σε όλα τα τμήματα ψυχολογίας υπάρχει σχετικός τομέας ενώ θεωρείται βασικό γνωστικό αντικείμενο στην κατάρτιση των εκπαιδευτικών. Ένας από τους βασικότερους ερευνητές της αναπτυξιακής ψυχολογίας στην Ελλάδα, ήταν ο καθηγητής Ιωάννης Παρασκευόπουλος της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών.

• Γαλανακη, Ε. (2011). Θέματα αναπτυξιακής ψυχολογίας. Διαδραση. ISBN 9789609539920.