C-Class
Yu'maŋli | Tamali |
---|---|
Bala yɛlibu, sabbu bee buɣisibu | Silmiinsili, Gbɛngbɛhili, Dagbanli |
Yu'gahindili | Tamali |
Yɛltɔɣa din nyɛ tuma ni dini | Silmiinsili, Dagbanli |
Dunia yaɣili | Africa |
Tiŋa | Ghana |
Capital of | Tudu yaɣili, Tamale metropolitan |
Din be shɛli polona | Tamale metropolitan |
Wakati luɣili | UTC±00:00 |
Tiŋgbaŋ yaɣili calinli | |
Mali la daabili yaɣili binyɛra | Tamale South Constituency, Tamale North Constituency, Tamale Central |
Yaɣa din laɣim taba | Louisville, Fada N’Gourma, Niamey |
Di tarisi ni | Sagnarigu Municipality, Savulugu Municipal District, Nanton District, Kumbungu District, Toliŋ Yaɤili |
Lahabaya dundɔŋ din mali dihitabili | http://www.tamale.ghanadistricts.gov.gh |
Tamali n-nyɛ Northern region din be Ghana la tinzuɣu. Saha ŋɔ Tamali nyɛla furila ni nyo n-kpa tiŋ' shɛli zaŋ chaŋ daabiligu polo West Africa yaɣili zaa. Suhudoo be Tamali ka mali tahama pam n-zaŋ ti daabihi. Tamalinima biɛh' suŋ ni saamba gbubibu polo nyɛla sokam ni di shɛhira ka lahi kpaŋsiri zosimli. Tamali m-pahi tiŋ' kara dibaata din galisi Ghana. Ninvuɣ' biɛlim kamani 950,124 m-be Tamali. Di lahi nyɛla tiŋ' shɛli din zoori pam n-gari tinsi zaa din be West Africa. Tamalinima nyɛla ban nyee yo pukparilim, daabiligu n-lahi mali gumdi mibu mini kpakahili shitɔri. Pal' daa yila Kumahi n-kpa yaɣili ŋɔ n-ti gari Tamali tiŋ' puuni n-chaŋ Bolgatanga, ka pal' chira yiri wulimpuɣili ni wulimluɣili na n-ti tuɣili. Ka Airport gba beni.Tamali nyɛla din zooi musulinima ka di zuɣu che ka jiŋa kalinli zooi tiŋa maa ni. Jiŋa kamani; Afa Ajura Jiŋli (Ambariyyah jiŋli), Amadiyyah jiŋli, Zaamiɣu jiŋli (Central Mosque) ni Afa Basha jiŋli (Nuuria mosque) n-ti pahi Mal-haliya jiŋli (Afa Issah Bello) nyɛla niriba pam ni mi.
Tamali mali zuliya balibu pam amaa Dagbamba n-galisi pam n-gari balli kam ban be Tamali.
Tamali bɛla Ghana tudu polo, ka lahi za Ghana Tiŋzuɣiri ata sunsuuni tum kurumbuna saha. Di bala daansi ni Savannah Region, Upper West Region ni North East Region. Vihigu wuhuya ni Tamali lɛbigimsim biɛɣukulo puuni n-galisi gari tiŋ kam West Africa zaa. Vihigu lahi wuhuya ni daabiligu, kɔhimma ni damma lahi zooya pam Tamali. Tamali mali nanima pam, bɛ zuɣulana n-nyɛ Gukpe-naa. Gukpɛɣu mali tiŋkpansi pam ka lɛbigimsim paari di zaa.
Tamali mali alepile paaki ti tali ka di bi waɣa ni Tamali tiŋpuuni. Alepile paaki ŋɔ n-zani ti tudu yaɣa ŋɔ zaa.
Di mali alepilenima ka bɛ chani Ankara, ka lahi mali alepilenima ka bɛ yiri Ankara kanna Tamali. Alepilenima ŋɔ shɛŋa n-nyɛ
Tamali lahi mali lɔra bee loorinima kpɛbu shee, ka a yi yɛn go n-chaŋ Ghana tiŋzuɣu n-nya a ni tooi nya di loori ka di bi muɣisi a. Tamali mali lɔra ka di kuni tiŋsi kamani Ankara, Kumahi, Sunyani, Tema, Cape Coast,Takoradi, Ho, Bolgatanga, Wa, ni tiŋ shɛŋa din pahi. Loori teesanima shɛŋa n-nyɛ Metro Mass teesa, Bus Stop, Saŋkpaɣala teesa, VVIP Legion, Taxi Rank, Abaabuu teesa. Binshɛŋa nira ni ni tooi zaŋ n-gili Tamali n nyɛ;
Yellow Yellow: Di nyɛla cheche buɣim din nyɛ nabaata shɛli din ʒiri niriba anahi di puuni. Di yi ti niŋ ka daadama galisim paai niriba ayɔbu di puuni, bee n-yaɣi niriba anahi, din ŋuna di kpuɣimi yaɣi maa. Di kamanima zooya pam kamani; zaɣ' piɛlli, zaɣ' dozim, zaɣ' ʒee, zaɣ' sabinli, zaɣ' vakahili ni din pahi.
Teezini (Taxi): Di nyɛla loori saɣisinli n-kpuɣiri niriba anahi m-pahi ŋun duhiri maa zuɣu anu.
Tamali mali mabiligu ni zɔsimli zaŋ chaŋ tiŋsi din be tiŋduya ni polo. Lala tiŋsi maa n-nye:
Tamali nyɛla din nyɛ baŋsim bɔbu shee n-ti sokam. Di mali karimbanima karinzɔŋ kara, shikuru bihi kura shikuruti nti pahi m mayaankalɛhi shikuruti. Tamali shikuruti galisim paagi 742 ka di puuni 94 n-nyɛ m mayaankalɛhi shikuruti, 304 primari shikuruti, 112 JHS shikuruti ni 14 SHS shikuruti. Tamali lahi mali nuuni tuumbaŋsim bɔhinbu shikuruti ka a ni tooi bɔhim baŋsim balibu kam n-di anfaani sɔhibiɛɣuni.
Tuun'shɛŋa Tamali nim ni zooi kabi tumda n-nyɛ kpaluu tuma, teela, ni fita tali. Din lahi pahi n-nyɛ macheligu, nakɔhigu, daabiligu, tanmɛbo, kaapinta tuma, weera tuma, peenta tuma, anfooni yaabu tuma, kperigu kperibu tuma, bindira kɔhibu, loori duhibu tuma ni pukparilim.
Tamali nyɛla tiŋ shɛli din mali dahi pam, Dahi maa shɛŋa n-nyɛ;
Tamali nyɛla tiŋ shɛli din mali piibupiibu yaɣa anahi; ŋan nima n-nyɛ:
Biɛɣu kulo kam Tamali tingbani lahibaya tuma duri kuli pahirimi, Lahibaya teesanima ŋɔ pula buyi, walansi (Radio) teesanima mini ninliha kpanjɔɣu (TV) teesanima.
TV teesa shɛŋa din be Tamali n-nyɛ;
Radio teesa shɛŋa din be Tamali n-nyɛ;
Tamali bɔba pula bu nahi zuƔu. Bɔba maa n-nyɛ Tamali-north constituency, Tamali-south constituency, Tamali-central constituency n-ti pahi Sagnarigu constituency. Foŋdi mini tiŋkpaŋsi ŋan be constituency nim ŋɔ ni shɛŋa n-nyɛ Lamashaɣu, Jisonaayili, Banvim, Yapalisi, Katariga, Gumbihini, Chaŋli, Ni din kam kpalim.
Tamali mali la gominanti kpeen' so bɛ ni boli meyor la ka meyor maa sani yaa pam nyɛla din be o nuu ni ka o tumdi zaani gominanti. Mayor maa nyɛla Ghana tiŋgbani zuɣulana ni pii so ka o lee kuna ka kaansili (council) kpamba ti saɣi ti o. Tɔ amaa punpɔŋɔ salo ban be Tamali yɛliya ni di tu ni di yi pa nyɛla salo zaa piibu din yɛn kpaŋsi o kpamli maa ka che n-ti li dariza. Punpɔŋɔ Tamali mayor nyɛla Hon. Sule Salifu. maa nyɛla din zani ti dundɔŋ ni jintɔri duu (local Parliament) ka lahi zani ti dundɔŋ ni kpamba (local executive).
Tamali mali la shɛɣini mini wuuni yuuni kam puuni, ka di be koppen's climate pubu ni. Tamali saa piini la silimin goli April hali ti kpa September bee October ka di yaa be July mini August ni.
Wuuni mi piini la silimin gɔli November nti kpe April Piligu.
Tamali mali la saha di baa ayi yuuni kam puuni. Dini n nyɛ
Siɣili Saha
Siɣili saha ka pukpariba gbandi ni bi kɔ. Saha ŋɔ, saa pilindi la mibu. Saa piligiri la silimin gɔli April zaŋ chaŋ silimin gɔli June, di saha pukpariba kɔya ka biri bimbira ka shaɣu naan shɛi. Shaɣu shɛɛri la silimin gɔli July hali ni silimin gɔli September sunsuuni.
Wuuni Saha
Saha ŋɔ ka pukpariba kpuɣiri bindira.
Wuuni pilindi la silimin gɔli October saha zaŋ hali ni silimin gɔli April. Di pilindimi ni wuntaŋ yaɣi yaɣi saha din gbai silimin gɔli October haali ni silimin gɔli December sunsuuni, ka kikaa mi dɛi hali ni silimin gɔli March. Din saha walugu gba dɛɛi n zaŋ kpɛ siɣili saha. Wuuni saha nyɛla tankpagbuligu ni tooi zooi pam ka di nyɛla mori mini tihi zaa kuumi.
Climate data for Tamale | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Month | Jan | Feb | Mar | Apr | May | Jun | Jul | Aug | Sep | Oct | Nov | Dec | Year |
Record high °C (°F) | 40.0 (104.0) | 41.5 (106.7) | 42.7 (108.9) | 42.8 (109.0) | 40.2 (104.4) | 37.8 (100.0) | 35.6 (96.1) | 35.4 (95.7) | 34.8 (94.6) | 38.2 (100.8) | 39.2 (102.6) | 38.6 (101.5) | 42.8 (109.0) |
Average high °C (°F) | 35.4 (95.7) | 36.9 (98.4) | 37.1 (98.8) | 35.4 (95.7) | 33.6 (92.5) | 31.1 (88.0) | 29.8 (85.6) | 29.2 (84.6) | 29.9 (85.8) | 32.2 (90.0) | 34.8 (94.6) | 34.9 (94.8) | 33.4 (92.1) |
Daily mean °C (°F) | 27.9 (82.2) | 30.1 (86.2) | 30.9 (87.6) | 29.8 (85.6) | 28.6 (83.5) | 26.8 (80.2) | 26.0 (78.8) | 25.8 (78.4) | 25.9 (78.6) | 27.3 (81.1) | 28.2 (82.8) | 27.5 (81.5) | 27.9 (82.2) |
Average low °C (°F) | 20.4 (68.7) | 22.8 (73.0) | 24.6 (76.3) | 24.6 (76.3) | 23.6 (74.5) | 22.5 (72.5) | 22.1 (71.8) | 21.9 (71.4) | 21.8 (71.2) | 21.9 (71.4) | 21.6 (70.9) | 20.3 (68.5) | 22.3 (72.1) |
Record low °C (°F) | 15.0 (59.0) | 16.1 (61.0) | 18.9 (66.0) | 19.4 (66.9) | 18.9 (66.0) | 18.9 (66.0) | 18.3 (64.9) | 18.9 (66.0) | 18.9 (66.0) | 18.9 (66.0) | 16.1 (61.0) | 13.9 (57.0) | 13.9 (57.0) |
Average precipitation mm (inches) | 4 (0.2) | 12 (0.5) | 48 (1.9) | 88 (3.5) | 112 (4.4) | 146 (5.7) | 142 (5.6) | 198 (7.8) | 231 (9.1) | 92 (3.6) | 14 (0.6) | 3 (0.1) | 1,090 (42.9) |
Average precipitation days (≥ 0.3 mm) | 1 | 1 | 4 | 7 | 10 | 12 | 13 | 15 | 19 | 12 | 2 | 1 | 97 |
Average relative humidity (%) | 27 | 32 | 45 | 61 | 70 | 77 | 80 | 79 | 80 | 74 | 59 | 40 | 60 |
Mean monthly sunshine hours | 266.6 | 237.3 | 251.1 | 231.0 | 248.0 | 204.0 | 161.2 | 139.5 | 156.0 | 260.4 | 282.0 | 272.8 | 2,709.9 |
Mean daily sunshine hours | 8.6 | 8.4 | 8.1 | 7.7 | 8.0 | 6.8 | 5.2 | 4.5 | 5.2 | 8.4 | 9.4 | 8.8 | 7.4 |
Source: Deutscher Wetterdienst |
Tamali nyɛla din mali feera duri pam, ka di pam nyɛla ban kpuɣiri tumtumdiba n niŋdi dinni. Di shɛŋa n-nyɛ Anashaara Tiles, Malitima n-ti pahi Wun-nam company Ltd.
Tamali nyɛla tiŋ sheli Banki tuma duri ni zooi pam, shɛŋa nyɛla Gomnanti ni su shɛli ka shɛŋa nyɛ salinima gba ni su shɛli. Banki shɛŋa din be Tamali n-nyɛ Ghana Commercial Bank Ltd (GCB), National Investment Bank ni Zenith Bank.
Alepile paaki nyɛla bɛ ni daa zali ka di yabili nyɛ din kpaŋsiri linjimanima tuma dunia tɔbu shɛli din daa ŋme m-pahiri ayi la saha (World War II). Matuuka yiɣirigu lubu shee polo daa nyɛla bɛ ni bɔ shɛli Nyohini, kamani maali ayi Nuzaa Tamali yaɣili December,1940. Tuuli Gomnanti zaŋ ti Ghana tingbani daa dihi o nuu gbana zuɣu ni bɛ mɛ airport shɛli din nyɛ din ni tooi yi Dunia luɣili kam ni di zaŋ zali linjimanima maali pinyini Tamali wulimpuhili ni di zaŋ baŋsi di sochibisi zaashee/anfaani. Di ni daa pili viɛnyɛla maa zuɣu, di daa ti chemi zali ni bɛ ni daa ŋme m-paai gomnanti di saha maa yuuni 1996 la.
Tamali nyɛla tiŋ shɛli din mali alaafee tuma duri pam, di shɛŋa n-nyɛ;
1. Picona Hotel 2. Radarch Lodge and Conference Centre 3. Miricha Hotel 4. Nim Avenue
5. Modern City Hotel
6. Sabonkudi estates
7. Regal hotel
8. Target Hills hotel
9. Pioneer lodge
10. B Sheini hotel
11. Naat guesthouse
12. Ganaa hotel
13. Global dream hotel
14. Mariam hotel
15. Walji lodge
This article uses material from the Wikipedia Dagbanli article Tamali, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Lahabali be yaɣili ŋɔ CC BY-SA 4.0 gbaa yihi bɛ yi ti a tibili Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Dagbanli (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.