Climate Crisis

Di nyεla yεltɔɣiŋmaa din buɣisiri global warming ni tingbani biεhigu taɣibu n-ti pahi di bukaatanima.Yεltɔɣ’ ŋmaa ŋɔ nyεla din zaŋ buɣisi global warming zaŋ ti dunia ni di lahi kpaŋsi ti zaŋ tingbani biεhigu taɣibu taɣibu polo.

Tingbani namatεri taɣibu yεltɔɣa ni, Pierre Mukheibir, ŋun nyε sɔhibiεɣuni kom baŋda m-be Univεsiti of Technology Sydney la, yεliya, nil ala bachi ŋɔ “crisis” (yεlimuɣisira)  nyεla din kpεma ka mali yaa pam ka ni tooi tahi tipping point na, so yi ti be yεlimuɣisir’ titali ni.

So lahi sabi waligi bachinima ŋɔ ka di be di ko ka che global warming mini climate change ka wuhi climate crisis (namatεri yεlimuɣisira) ka di nyεla barina shεŋa  din kanna ka di nyεla tingbani namatεri taɣibu  n che ka di tahiri barinanima na di bahindi di yi paari ninsalinima.

Dunia ŋɔ namatεri biεhigu taɣibu nyεla din kuli taɣiri sahashεlikam  n gindi luɣilikam, ka kuli tahiri nyaaŋ’ labbo na dunia namatεri biεhigu puuni.Amaa, saha ŋɔ tulim nyεl din kuli labiri niŋda ni yaa n-gari saha shεli din gari maa. Di kuli dola poloni, n wuhiri  ni ninsalima n-tahi saha shεli din garila tulim  ka di nyεla bε ni yihiri nyɔhi bahiri pɔhimzuɣu la. ti niŋdila dimbɔŋɔ la ti mɔri nyɔbu ni, ti pukparilim mini ti ni zaŋdi ti tingbani kuri bukaata shεm n-taɣiri tingbani namatεri biεhigu taɣibu.namatεri biεhigu taɣibu dii pala tulim pahibu ko, amaa maasima balima, teeku kom pahibu, n taɣiri mɔɣuni binkɔbiri kalinli filimbu,n-ti pahi di barinanima zaa.

Tabibi baŋdiba gbaabu kuli yila ʒεhara wuhiri ni tingbani namatεri biεhigu taɣibu yitila ti nima ninsalinima sani na. tingbani namatεri biεhigu baŋdiba nyεla ban saɣi ti dimbɔŋɔ. Din kuli tahiri dimbɔŋɔ na nyεla binyεra buɣim nyɔbu; sala, gaasi mini kpam, dina n kpaŋsi Greengaasinima-kamani carbondioxide ti tingbaniŋɔ ni. . dimbɔŋɔ n-ti pahi mɔri fiεbi ka ko, n tahiri tulim mini tingbani namatεri biεhigu taɣibu na ti dunia ŋɔ ni. yεlmaŋli yεra, tingbani namatεri biεhigu baŋdiba ni Greenhouse gaasinima ni Global warming chaŋ gbaala shigaari nyubu mini sapuɣu doro.

Pa pumpɔŋɔ gbaabu m-bala, Tabibi baŋdiba niŋ vihigu zaŋ chaŋ yuungbaliŋ din gari maa. Zuɣu ni kpahibu zaŋ chaŋ global warming polo piliya ka di yuui kamani 1980 yuma sa.

Di mini di yuuya ka bε zaŋ yεltɔɣ’ kpεma moli li, Siyaasa mini pɔhim zuɣu zaŋna hali ni 2010 la tabibi baŋdiba ban na kuli ʒεla bε ni daa na kuli ʒe shεm lala yεltɔɣa ŋɔ ni. Amaa Silimiingoli Nɔvεmba  yuuni 2019 la, lahabali daa du pɔhim zuɣu na January goli yuuni 2020 ka bε boli li Journal BioScience, niriba kalinli din daa yiɣisi tuhi pia ni yini n daa nagbankpeeni din buɣisiri  global warming kamani climate emergency bee climate crisis n lu zahim li.

Yaha, silimiingoli Nɔvεmba 2019 la, lahabali daa lahi du pɔhimzuɣu Nature puuni n-wuhi ni shεhiranima din climate tipping points puuni na ko wuhiya ni “ ti bela nimmɔhi saha”.

Di barinanima ŋɔ nun pun nyεla din nahindi ti ka na yεn gari lala.