Tatarlar
Tatarlar (qadimiy türk tilinde 𐱃𐱃𐰺, ) — bir qaç manada qullanılğan etnonim: bir qadimiy türk qabilesi, Cengiz Hanıñ imparatorluğunu yarattılar; qırımtatarlarnıñ öz adı; türkiy tillerde laf etken, çeşit memleketlerde (Rusiyede, Ukrainada , Türkiyede, Orta Asiyada ve Avropada ) yaşağan bir qaç halq.
Uluğ Ulus vaqtında bir millet olğan edi, Uluğ Ulus dağılğan soñ dört dane tatar devleti peyda oldı: Qırım Hanlığı — qırımtatarlar, Qazan Hanlığı — qazan tatarları, Sıbır Hanlığı — sibir tatarları, Hacıtarhan Hanlığı — hacıtarhan tatarları, şunıñ içün şimdiki vaqıtta bu çeşit halqlar.
Tatarlar  |
|---|
 |
| Orhon-Enisey yazıları |
| Umumiy sayısı |
| kerçek malümat belli degil |
| Oturğan regionları |
| Rusiye • Ukraina (Qırım) • Orta Asiya • Türkiye • Romaniya • Lehistan • Litvaniya ve başqa memleketler |
| Tili |
| Qırımtatar tili • Qazantatar tili • Sibirtatar tili • Tadar tili (hakas tili) |
| Dini |
| İslâm • hristianlıq • ateizm • tañrılıq |
Etnonimniñ tarihı
«Tatar» etnonimi birinci sefer qadimiy türk tilinde yazılğan Orhon-Yenisey yazılarında añıla: 𐰆𐱃𐰔⁚𐱃𐱃𐰺⁚𐰉𐰆𐰑𐰣 (
), latin elifbesinde — Otuz Tatar Bodun ve 𐱃𐰸𐰔⁚𐱃𐱃𐰺 ( 
), latin elifbesinde — Tokuz Tatar, zemaneviy qırımtatarca — Doquz Tatar.
Öyle sözler Orhon-Enisey yazılarında daa bar — 𐰆𐰍𐰕: 𐰉𐰆𐰑𐰣: 𐱃𐰸𐰕: 𐱃𐱃𐰺: 𐰋𐰃𐰼𐰠𐰀: 𐱅𐰃𐰼𐰃𐰠𐰯: 𐰚𐰠𐱅𐰃 (oguz bodun tokuz tatar birle tirlip kelti), zemaneviy qırımtatarca — «Oğuz halqı (oguz commoners) doquz tatarlarnen beraber keldi».
Uluğ Ulusta
Qırım Hanlığında «tatar» etnonimi
Tatarlar Qırım hanlarınıñ unvanında añılğan edi — «sansız köp tatar padişahı». Meselâ, 1634 senesi Canibek Geray Lehistan qıralına şöyle yazğan: «Aqkermanda olan tatardan ve Qırımda olan tatardan, ve ğayrıdan Leh vilâyetine ve köy ve kentlerine zerre qadar zarar ve ziyan olmazdır»; Murad Geray muhabbetnamesinde şöyle yazğan: «qamu tatarnıñ uluğ padişah». 1642 senesi Qırım beyi Cantemir çar Mihail Födoroviçke şöyle yazğan: «cümle Qırım tatarlarnı cavlay cibermeske». Canibek Geray seferden Bağçasarayğa qaytqanda: «barça asakir-i tatar birle sağ ve salim mübarek Bağçasaray tahtımızğa kelip olturdıq» dep yazğan. Osmanlı vesiqalarında Qırım hanlarına sıqça "tatar hanı" dep aytılğan: «Leh qıralı, tatar hanına virgüsin her sene vaqtıyle tamaman gönderüb, dostluq eyleye».
Hoca Sinanıñ inşaat cedvelisinde Kezlevde Camisi Tatar Han mesciti imzalamağan.
Evliya Çelebiniñ tarihiy eserlerde tatarlar
Evliya Çelebi, beli türk seyaatçısı, «Seyaat kitabında» Qırım aqqında öyle yazılğan edi:
| “ | Böyleliknen, Qırım halqqa Sulaat halqı deyler. Sulaat — tatar devlettir degenden soñ, [anda tasdıqla] ki, Hind ve Sind halqları, Kaşmir ve Gülkend-dekend, Çin ve Maçin, Qatay ve Hotan, Fagfur ve Özbek, Balq ve Buhara, Acem devleti ve Horasan, Qazaq devleti ve Türkistan devleti, Mahan devleti, moğol ve boğol halqları, qaytaqnıñ ve Dağıstanıñ halqları, noğay ve qalmağ halqları, heşdek halqı, moskov halqı, lehiler, lipka musulman halqı, macar ve Qırım halqları, ve episi olıp yetmiş yedi çeşit halqlar, – olar epsi tatarlar dep tasdıqlayla, Sulaatnıñ halqı. İsveç qıralınıñ topraqlarda bile, Mosquviyada tatar-heşdek kibi, on eki yüz bin tatar qorantalarnen köçip yüre. Osmanlar da, ve epsi türkmen halqı – tatarlar. | ” |
| “ | Şeylernin kerçek vaziyetini baqarsıñız, qara ve beyaz araplarnı — Aziz İsmailniñ torunlarnı — köz ögüne almamağa, epsi indular, acemler ve özbekler, muğallar ve boğollar, çinler ve maçinler, Qatay ve Khotan [halqları], fagfurlar ve qazaqlar, türkmenler, mosquvitler ve madyarlar toplamda toplam 370 Kâfiristanıñ halq bar, tüm bu halqlar Tatarlardan keleler. Böyle arap ve acem, latin ve kıpti tarihçilerinin yanı sıra, yunan halqıñın tarihçilerini yazalar. <...> Büyük küç saibi olğan Cengiz hanıñ ilk balaları Qırımda yerleştiler. | ” |
Avropada «tatar» etnonimi
- Avropada yapqan haritalar ve resimler
-
-
Küçük Tatariyanıñ eski harita, XVIII asır[1] -
İslâm Geray — ulu tatar hanı. -
Qırım Hanlığınıñ aqqıqıy tuğrası
.jpg)
Rusiyede «tatar» etnonimi
Rusiye İmperiyasınıñ vaqtında daa bir qaç türkiy halqqa tatar adı berilgen dep sayıla (meselâ, qumuqlar — Dağıstan tatarları, azerler — Kavkaz tatarları ve ilâhre), amma olarnıñ çoqusı bu isimden vazgeçti.
Qırımtatar edebiyatında «tatar» etnonimi
- «Tatar tügülmen, degenlerge!» — Bekir Çoban-zade.
- «Keçmişteki suçlarımız» — Bekir Çoban-zade.
- «Caş tatarlarğa» — Amdi Giraybay.
- «Tatar içün» — Amdi Giraybay.
- «Ant etkenmen» — Noman Çelebicihan: „Ant etkenmen, tatarlarnıñ yarasını sarmağa“.
- «Tatarlar Yurdu» — Noman Çelebicihan.
- «Savluqman qal, tatarlıq...» — Noman Çelebicihan.
- «Qorqmañız, Tatarlar!» — Şakir Selim.
- «Tatarım!» — Cemil Kermençikli.
- «Tatar barmı dep sorağanlarğa» — Memet Niyazi.
Tatar halqları bugün
- Qazan tatarları
- Lipka tatarları
- Hacıtarhan tatarları
- Sibir tatarları
- Tadarlar (hakaslar)
Şuña da baqıñız
İhtar
Menbalar
Bağlatınlar
- Чем чревато искажение стихотворения «Ант эткенмен»? 23 fevralniñ 2020 s. arhivlengen. — Avdet (gazeta), Riza Fazıl
Kitaplar
- Садур Валиахмет Тюрки, татары, мусульмане / И. З. Мухамеджанов. — М: Марджани, 2012. — С. 250. — 400 с. — ISBN 978-5-903715-31-2
- Gorshenina, Svetlana. L'invention de l'Asie centrale: histoire du concept de la Tartarie à l'Eurasie. — Droz, 2014. — 702 p. — ISBN 9782600017886
This article uses material from the Wikipedia Qırımtatarca article Tatarlar, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Başqası bildirilmese, malümat CC BY-SA 4.0 litsenziyasınen berile. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Qırımtatarca (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.