Qaray Dini

Qaray dini adı ile tarihqa kirgen inanç - VIII asır felsefeci Anan ben David nazariyesiniñ esasında inkişaf etken. Bu inançnıñ temelinde Tevratnıñ eñ esas printsipleri, yani Tañrı ve yaqınlarğa sevgi, yatadır. Qaraylar on din buyruğına riayet eteler. Eskiden bu inançnıñ tarafdarlarına - Muqaddes Kitaplarıñ Oğulları denile edi. Anan ben David nazariyesiniñ esas printsipi - Muqaddes kitaplarnı er kes özü ögrenmeli, başqalarnıñ fikrine dayanmamalı. İbadetler em ana tilinde, em de Tevratnıñ (yani qadimiy yeudiy) tilinde keçer edi. İlâhnıñ adı olaraq eski türk tilinden alınğan Teñri adı qullanıla. İbadetler dualar ve Davud mezmurlarından (psalmlarından) ibarettir. Bundan ğayrı muhtaclarga yardım etmek, cümertlik köstermek - Teñrige ibadet yerine keçer edi. Hahamlarnıñ episi bu printsipke riayet ete ediler. Barlıqlı qaraylar da olardan artta qalmayıp, fuqarelerge yardım etmege tırışa ediler. Diniy bayramlardan çoq yayğın "Hıdci tambılarnıñ" (Paskaliya bayramı) ve "Hıdci aftalarnıñ" (Pâtidesâtnitsa) bayramları edi. Cumaertesi künü muqaddes kün sayıla, orazalar tutula, orazalar qurban bayramınen bite. On buyruq ve Tevratnen beraber, qaraylar eski inançlarına da riayet eteler. Qaraylar alâ daa muqaddes emenlerge, eyi ve yaman ruhlarğa, eyilik tañrısı - Uluğ Ata ve yamanlıq tañrısı - Qarğal Atağa inanalar. Qarğal Atanıñ adınen analar yaramaz balalarını qorquta ediler. Çarşenbe künü - eski inançlarğa köre "qan kün" yani qurban künü sayıla. Bazı ayvanlar (meselâ, horaz ve qaşqır) da muqaddes sayıla edi.

Bizim künümizge qadar Muqaddes Emenlerge tapınma merasimi de yetti. Keçken asırnıñ soñlarında, qurğaqlıq vaqtında qaraylar Çufut Qale Kenassalarından Balta Tiymez mezarlığına kelip, yağmur dualarını oqup, emenlerge tapına ediler. Olar emenlerniñ yardımına inanıp, tereknlerni pıçmaga yasaqlağan ediler. İnançqa köre, muqaddes emenler yanında yapılğan dualarnı Teñri qabul ete eken. Seraya Şapşalnıñ qayd etkenine köre, resmiy dinniñ bu eski inançlarını yasaqlamağa küçü yetmedi.

• Qaraylar
• Qaray tili
• Qırımçaq dini