Qırım ya da Qrım (ukraince Крим) ya da Qırım yarımadası ya da Qrım yarımadası (ukraince Кримський півострів) – Qara deñizniñ şimaliy yalısında bir yarımada, qırımtatar halqınıñ vatanı.
Meydanlığı 26,2 biñ km². Ealisiniñ sayısı 1.994 300.kişi (2005 s. malümat).
2014 senesinden berli Qırım - Rusiye ve Ukraina arasında çatışuvğa sebep oldı. Qırımnı de-fakto idare etken Rusiyeniñ qanunlarına köre yarımadada bulunğan Qırım Cumhuriyeti ve Aqyar federal emiyetli şeeri - Rusiye terkibindeki eki federatsiya subyektidir. Ukraina qanunlarına köre yarımadada Ukraina terkibindeki Qırım Muhtar Cumhuriyeti ve Aqyar mahsus statuslı şeeri buluna.
Доселе грезят берега мои Смоленые ахейские ладьи, |
— Maksimilian Voloşin, rus şair. Bu Sürgünlikten evel yazılğan |
Memuriy ceetinden cumhuriyet 25 regiondan ibaret, olardan 14 rayon (ealiniñ çoqusı köylü) ve cumhuriyet riayetinde bulunğan şeerlerniñ şuralarına boysunğan 11 territoriya (ealiniñ çoqusı şeerli). Kösterilgen haritada körüne ki, işbu 11 territoriyadan bazıları büyük meydanlıqta yerleşip merkezden ğayrı bir çoq meskün yerden ibaret.
Rayonlarnıñ başları Qırımnıñ baş naziriniñ teklifinen Ukraina prezidenti tarafından tayin etileler, şeerlerniñ başları ise umumiy saylavda saylanalar.
Regionlar ise şeer, qasaba ve köy cemiyetlerinden ibaret.
Rayonlar | Şeer şuraları |
1 Aqmeçit rayonı | 15 Aluşta şeer şurası |
2 Aqmescit rayonı | 16 Aqmescit şeer şurası |
3 Aqşeyh rayonı | 17 Canköy şeer şurası |
4 Bağçasaray rayonı | 18 Ermeni Bazar şeer şurası |
5 Canköy rayonı | 19 Kefe şeer şurası |
6 Curçı rayonı | 20 Kerç şeer şurası |
7 İçki rayonı | 21 Kezlev şeer şurası |
8 İslâm Terek rayonı | 22 Krasnoperekopsk şeer şurası |
9 Krasnoperekopsk rayonı | 23 Saq şeer şurası |
10 Qarasuvbazar rayonı | 24 Sudaq şeer şurası |
11 Qurman rayonı | 25 Yalta şeer şurası |
12 Saq rayonı | 26 Aqyar şeer şurası |
13 Seyitler rayonı | |
14 Yedi Quyu rayonı |
Qırım yarımadası Ukrainanıñ cenübinde buluna. Yarımada üzeriniñ meydanlığı 27 biñ km². Ğarp ve cenüp tarafında Qırım Qara deñiznen, şarq tarafında ise Azaq deñizinen sıñırlana. Şimal tarafında Qırım tar (8 km qadar) Or boynunen qıtağa qavuşa. Qırımnıñ şarqında Qara ile Azaq deñizleri arasında Keriç yarımadası, Qırımnıñ ğarbında ise Tarhan Qut yarımadası buluna. Qırımnıñ şimaliy kenar noqtası Or boynunda buluna, cenübiy kenar noqtası — Sarıç burnu, ğarbiy kenar noqtası — Tarhan Quttaki Qara burun, şarqiy kenar noqtası — Keriç yarımadasındaki Fener burnudır. Şimaliy kenar noqtasınen cenübiy kenar noqtası arasındaki mesafe — 200 km, ğarbiy kenar noqtasınen şarqiy kenar noqtası arasındaki mesafe — 325 km. Qaranen deñiz sıñırlarınıñ umumiy uzunlığı 2500-den ziyade km.
Qırım Muhtar Cumhuriyeti Aqyar şeeri ve Arabat beliniñ şimaliy ucundan ğayrı yarımadanıñ bütün yerini ala.
Qarada keçken Qırımnen Ukrainanıñ Herson vilâyetiniñ kiçik sıñırı Or boynundan keçe. Bundan da ğayrı deñizde Qırım Rusiye (Krasnodar ülkesi), Romaniya, Bulğaristan, Türkiye ve Gürcistannen sıñırdaş ola.
Coğrafik ceetten Qırım eki teñ olmağan qısımğa bölüne: onıñ şimali çöl (bütün yarımadanıñ 4/5 qısmı), cenübi ise ormanlı Qırım dağlarıdır (meydanlıqnıñ 1/5 qısmı). Aqyardan Kefege qadar üç dağ sırası uzana. Eñ yüksek soyu yalı boyunda uzanğan Baş ya da Cenübiy dağ sırasıdır, onda Qırımnıñ eñ yüksek noqtası Roman Qoş degen dağ (1545 m) buluna.
Qırımnıñ özenleri az suvludır. Salğır, Alma, Belbek, Qaçı eñ esas özenlerdir. Dağ ile dağ aldındaki rayonlarda özenlerniñ çoqusında suv anbarları bar. Şimaliy Qırım boyunda Şimal Qırım kanalı uzana, oña suv Özüden kele. Qırımda bir qaç balaban tuzlu göl bar: Doñuzlav, Sasıq, Saq, Aqtaş, Töbeçik, Çoqraq gölleri ve digerler.
Meşur kurort regionları:
Esas pıtaqlar — turizm, sağlıq saqlav, köy hocalığı.
N | kösterme | birlemler | 2006 s. içün malümat |
---|---|---|---|
1 | Mal eksportı | mln AQŞ dolları | 400,1 |
2 | Umumukrain içinde nisbiy ağırlıq | % | 1,0 |
3 | Mal importı | mln AQŞ dolları | 230,9 |
4 | Umumukrain içinde nisbiy ağırlıq | % | 0,5 |
5 | Eksport-import saldosı | mln AQŞ dolları | 169,2 |
6 | Kapital investitsiyaları | mln grivna | 5444,9 |
7 | Orta aylıq | grn (01.01.2007 içün) | 1002 |
8 | Orta aylıq | AQŞ dolları (01.01.2007 içün) | 198,4 |
Ukrainanıñ statistika komitetiniñ malümatına binaen
Qırımdaki er bir şeer diger meskün yerlernen avtobus marşrutlarınen bağlı. Şeerlerara trolleybus marşrutları da bar (Aqmescit ava limanı — Aqmescit — Aluşta — Yalta yolunda). Yalta, Kefe, Keriç, Aqyar, Aqmeçit ve Kezlev deñiz marşrutlarınen bağlı. Kezlevde tramvay mevcut. Ermeni Bazar — Keriç (Kefege çatal ile) ve Melitopol — Aqyar (Kezlevge çatal ile) demiryolları Qırımnı qıtanen bağlaylar.
Qırımda çoq istiraat evi, lager (meselâ, Artek), çeşit musafirhane bar. Eñ populâr raatlıq yerleri — Yaltanen Aluşta ile beraber bütün Qırımnıñ yalı boyu, Sudaq, Kezlev. 2007 senesi yanvar ayından dekabrgece Qırımda 5718 biñ kişi raatlandı.
Qırımnıñ mahsus itibarğa lâyıq yerleri:
2001 senesi toplanğan malümatqa köre — 2 024 056 kişi (58,3 % ruslar, 24,3 % ukrainler, 12,1 % qırımtatarlar, bundan ğayrı qaraylar, qırımçaqlar ve digerler)
Ruslar, ukrainler, yunanlar ve bulğarlarnıñ çoqusı ortodoks hristianlardır, qırımtatarlar ise musulmanlar (sunniler), bundan da ğayrı yeudiler, protestantlar ve katolikler bardır.
This article uses material from the Wikipedia Qırımtatarca article Qırım, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Başqası bildirilmese, malümat CC BY-SA 4.0 litsenziyasınen berile. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Qırımtatarca (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.