Сацаран Мур

Партин истори Октябран революци (1917) ТӀеман коммунизм (1918—1921) Керла экономикин политика (1921—1928) Ленинан кхайкхам (1924) Партин чуьра къовсам (1926—1933) Сталинизм (1933—1953) Хрущёвн йовхонаш (1953—1964) Сацаран мур (1964—1985) Хийцам (1985—1991)

Партин кхоллам Политбюро Секретариат Оргбюро Центран Комитет Обком Гуонком ССКП ГӀалком КӀоштком Партком

Партин куьйгалхой В. И. Ленин (1903—1924) И. В. Сталин (1924—1953) Г. М. Маленков (1953) Н. С. Хрущёв (1953—1964) Л. И. Брежнев (1964—1982) Ю. В. Андропов (1982—1984) К. У. Черненко (1984—1985) М. С. Горбачёв (1985—1991)

Кхин: Устав Партин гуламаш Партин конференцеш ЕЛККС «Бакъдерг» газет Ленинан гварди ЕКП(б) йукъара оппозици Йоккха террор Партин дуьхьала тоба Партин инарлин некъ РСФСР КП Евсекци

Кеп: Хьажар • Дийцар • Нисйе

Сацаран мур — ССРС историн мур билгалабоккхуш лелайо политикин клише, цуо дӀалоцу ткъа сов «кхиина яьлла социализман» — Ӏедале Л. И. Брежнев веъча хенера (1964 шо) ССКП XXVII гуламе кхаччалц (1986 шеран февраль) болу мур, ткъа кхин а нийса хир ду — 1987 шеран январан Пленум кхаччалц, цул тӀаьхьа ССРСхь буьйлабелира йукъараллин дахаран ерриг сферашкара яккхийн масштабан хийцамаш.

Советийн Союзехь термин «сацар» схьаделира М. С. Горбачёвс дешна ССКП ЦК XXVII гуламан политикин докладера, цунна чохь гойтура, «йукъараллин дахарехь буьйлабелла сацаран хиламаш», экономикин а, социалан а сферашкахь. Дукха хьолехь оцу терминца билгалйоккху Л. И. Брежнев Ӏедале веана хенера, «перестройкаш йолаяллалц йолу хан», ткъа оцу хенахь, билгалдаьккхина ду, хӀоьттина экономикин темпаш охьайовлар, мехкан политикин дахарехь цхьан а хилла хӀума а доцуш, ладаме къинхьегаман эвсараллин динамика талхар, ткъа кхин а мелла а социалан чӀогӀалла а, алсамо лакхара, хьалхалерачу шерашка хьаьжчи (1920-гӀа — 1960-гӀа шерийн хьалхара дакъа) дахаран тӀегӀа.

Британника энциклопедин хаамашца, ССРС сацаран мур болуш кхаьчна шен апогей, АЦШ-ца хоьӀнан паритете кхечира, суперпачхьалкх ю аьлла къобал йира. ТӀекхийтира юккъера класс, бахамера хӀуманаш (холодильникаш, машенаш) дукхаха болчу бахархойн керта кхечира

Цхьацца формалан гайтамашца, 1964—1986 шерашкахь мохк кхуьуш бара. Амма, кхечу агӀора, пайден маьӀданийн экспортех йозуш хиларо, ялийра экономикехь оьшу хийцамаш цахиларе. 1970-гӀа шерашна юккъехь ресурсех йозуш йоцу экономикин сектораш кхиар дикка лагӀделира. Цуьнан хьесапаш дара лакхара технологин областашкахь тӀехьадисар, сурсатийн лахара дикалла, арахецараллин эффект ца хилар, къинхьегаман эвсараллин лахара тӀегӀа. Халонаш яра йуьртан бахамехь а, мехко дойура дааран сурсаташ эца даккхий ахчанаш. Дуккха а кхиира коррупци, ткъа Ӏедало санна ойлацаяр законо таӀзар деш дара.