Агржанаш

«боьха хӀума, тӀаьхье») — Аштаркхнера хӀиндусийн а, гӀезалойн а метисаш, бехаш хилла ГӀезалойн йукъахь. 1857 шеран терхьашца верриг а 107 стаг хилла.

Аштаркхнен кхин хьешийн керташна йукъахь (Хьаджи-Тархан) билгала йолура башха – ХӀиндин хьешан керт. Дуьххьарлера хӀиндихой-совдегархой охьахевшина Аштаркхне махлелорхьама, XVI бӀешарахь, Алексей Михайлович паччахь волчу хенахь. 1673 шарахь Разин Степанан гӀаттам болуш, ХӀиндийн керт хӀаллакйина, хӀиндихой баларх кӀелхьара бехира гӀезалоша. Хьахийна ду хӀиндихой бехира гӀезалойн ярташкахь аьлла, тӀаьхьуо хӀиндихойн совдегархоша меттигера гӀезалойн зударий балийна, башха йукъ йиллира, цӀе Агржанийн керт йолуш. Церан берех ала долийра «агржанаш», «агрижанаш», агрижанийн гӀезалой». Уьш кӀезиг хилар балар бахьнехь дац, уьш дехьабовлуш хилла хьал долчу совдегархойн дарже. 1836 шо кхаччалц оцу чкъоьран бакъо хилла махлело гильдийн налог йоцуш, амма 1836 шарахь царна ял хӀоттийна 5 сом син тӀиера.

Агржанаш шайн гӀиллакхашца а, Ӏадаташца а ца къаьста кхечу гӀезалойх.

ХӀиндин совдегархойн доккхаха долу дакъа, схьагарехь, хӀиндуизм динехь хилла. Хууш ма-дарра, исламо ца магадо бусалба зударий керстачаьрга маре баха. Иштта мареш ца магадо, уьш лору зина дар санна, ткъа церан бераш къуотгӀала дина лору. ТӀаьхьа, гӀезалойн а, кхечу бусалбанийн а гуо бахьнехь, берриш агржанаш-гӀезалой бусалбанаш олий хьахабо.

Самуил Георг Гмелина яздо агржанийн маьждигах а, хӀиндихойн хӀиндуистийн килсах а. Цуо дийцарехь Царев хин тӀехь хилла пхийтта маьждиг, ткъа Агрыжанийн, Бухарийн, Гилянийн эвланашкахь диъ хилла.

«Агржан» дош дукхаха долчу хьосташа дийцарехь, «боьха хӀума», «къуотгӀала йина хӀума» бохург ду.