Nasuh Matrakčija: Osmanlijski polimat porijeklom iz Visokog

U turskim izvorima navodi se kao Nasuh bin Karagöz bin Abdullah el-Visokavi el-Bosnavî. Izumitelj je borilačke vještine matraka. Obrazovanje je stekao u Istanbulu, a kasnije je služio nekoliko sultana i postao predavač u školi Enderun.

Rođen je u Visokom od oca Abdullaha. Bio je nadaren janjičar koji je prošao kroz sistem devširme, nadaren mačevalac i strijelac dobro poznat po svom intelektu; govorio je pet jezika.

Iako je rođen u muslimanskoj porodici, uzet je u sistem devširme, koji je inače bio rezerviran za kršćane u Osmanlijskom Carstvu. Izuzetno, međutim, U Bosni je devširma bila proširena i na lokalne muslimanske porodice.

Nakon dugog perioda provedenog u studiranju matematike i geometrije napisao je djela Cemâlü'l-Küttâb i Kemalü'l-Hisâb i predao ih sultanu Selimu I. Napisao je još dvije knjige, Mecmaü't-Tevârih i Süleymannâme, koje su se bavile historijom u periodu od 1520. do 1543. Također je napisao rad iz historije o Perzijskoj kampanji Sulejmana I pod nazivom Fetihname-i Karabuğdan. Nedavna studija o njegovoj knjizi Umdet-ul Hisab otkrila je nepoznatu činjenicu da je Matrakčija izumio neke metode množenja. Jedan od značajnih rezultata prikazanih u ovoj knjizi bilo je to da se rešetkasto množenje (ili arapsko) uveliko koristilo na Enderunu 50 godina prije nego što ga je John Napier ponovo uveo u Evropu.

Osim djelâ iz matematike i historije, Matrakčija je poznat i po minijaturama. Kreirao je naturalistički stil koji se fokusirao na panoramske poglede na krajolike i gradove naslikane do najsitnijih detalja (njegovo najpoznatije djelo, slika krajolika Istanbula, prikazuje gotovo svaku ulicu i zgradu u ovom gradu). U umjetnosti osmanlijske minijature ovo je kasnije postalo poznato kao "Matrakčijin stil". Najvažniji od njegova četiri historijska sveska minijatura jest onaj koji se bavi prvom kampanjom Sulejmana I u današnjem Iraku i Iranu 1534-1535, o kojoj je napisao spomenuto djelo Fetihname-i Karabuğdan. Osim ilustriranja marša osmanlijske vojske od Istanbula do Bagdada, a zatim do Tabriza i njenog povratka preko Halepa i Eskişehira, Matrakčija je uključio i sve gradove kroz koje je vojska prošla na svom putu. U biblioteci Istanbulskog univerziteta čuva se jedina kopija ovog djela.

Matrakčija je bio i vojnik i kovač oružja s oštricom. Podučavao je rukovanju oružjem na Enderunu. On i njegovi učenici prikazali su svoje vještine u demonstraciji koja je bila u sklopu proslave obrezivanja sinova Sulejmana I. Zbog uspjeha u ovoj demonstraciji, Matrakčija je od sultana dobio počasne titule usteda ("majstora") i reisa ("komandanta"). Napisao je i knjigu o korištenju raznog oružja i tehnikama konjičke i pješadijske borbe pod naslovom Tuhfet-ül Guzât.

U Matrakčijinom rodnom gradu, Visokom, održavaju se godišnji skupovi u počast najvažnijih ljudi iz ovog grada, a Matrakčija se smatra jednim od najvažnijih. Radi ilustracije, smatra se bosanskim Leonardom da Vincijem. Ulica u blizini Zavičajnog muzeja u Visokom zove se po njemu.

Dokumentarni film o Matrakčiji producirala je Turska radiotelevizija 1978.

UNESCO je 2014. godinu proglasio godinom Nasuha Matrakčija. Izložba "Nasuh Matrakči: Genije 16. stoljeća" održavane su u Sarajevu, Beogradu, Antaliji, Istanbulu, Beču, Tokiju, i Parizu.

Matematika

• Cemālü’l-Küttāb ve Kemālü’l-Ḥisāb (Ljepota spisatelja i savršenstvo u računstvu)
• Umdetü’l-Ḥisāb (Principi računstva)

Historija

• Mecmaü't-Tevârih (Zbir historijâ)
• Süleymannâme (Knjiga o Sulejmanu)
• Fetihname-i Karabuğdan (Knjiga o osvajanju Moldavije)
• Beyan-ı Menazil-i Sefer-ul Irakeyn (Hronika etapa kampanje u Iraku i Perziji)

Borilačke vještine

• Tuhfet-ul Guzat (Dar ratnikâ)

• Matrakčijine tvrđave – plan
• Grad Diyarbakır – ilustracija

• Galerija Matrakčijinih minijatura na Univerzitetu Bilkent
• Ministarstvo kulture i turizma Republike Turske
• O matraku (tr)
• "Nesuh Matrakčija, čovjek koga nazivaju 'bosanski Da Vinci'", Edis Bulić, Al Jazeera Balkans, 4. 11. 2017.
• Nasuh Matrakči Bošnjak, 450 godina od smrti (1564 – 2014) Arhivirano 7. 5. 2019. na Wayback Machine