Kanton 10: Jedan od deset kantona Federacije Bosne i Hercegovine
Kanton 10 jest jedan od deset kantona Federacije Bosne i Hercegovine.
Sastoji se od grada Livna i još pet općina. Na sjeveru graniči sa Unsko-sanskim kantonom, na sjeveroistoku sa Republikom Srpskom, na istoku sa Srednjobosanskim kantonom, na jugoistoku sa Hercegovačko-neretvanskim kantonom, na jugu sa Zapadnohercegovačkim kantonom te zapadu sa Hrvatskom. Po rezultatima popisa stanovništva iz 2013. kanton ima 84.127 stanovnika (osmi u Federaciji Bosne i Hercegovine) i gustoću naseljenosti 17,05 stanovnika/km2, čime je najrjeđe naseljeni kanton FBiH, dok je sa površinom od 4.934.9 km2 najveći kanton Federacije, što čini 18,89% njene površine i 9,64% teritorije Bosne i Hercegovine.
| Kanton 10 Кантон 10 Hercegbosanska županija | ||
|---|---|---|
 Lokacija Kantona 10 na karti Bosne i Hercegovine. | ||
| Država |  Bosna i Hercegovina | |
| Entitet | Federacija Bosne i Hercegovine | |
| Glavno sjedište i najveći grad | Livno 43°49′39.5″N 17°00′13.2″E / 43.827639°N 17.003667°E | |
| Službeni jezik | bosanski srpski hrvatski | |
| Pismo | ||
| Etničke grupe | 76,79% Hrvati 12,96% Srbi 9,55% Bošnjaci 0,7% Ostali | |
| Upravni oblik | Parlamentarna federalna jedinica | |
• Premijer | Ivan Vukadin (HNP) | |
| Jozo Ćosić (HDZ 1990) | ||
| Zakonodavstvo | Skupština | |
| Historija | ||
| - | Vance–Owenov plan (ideja o podjeli BiH na pokrajine) | januar 1993. |
| - | Vašingtonski sporazum (ideja o podjeli BiH na kantone) | 18. mart 1994. |
| - | Dejtonski sporazum (podjela BiH na entitete, FBiH na kantone) | 14. decembar 1995. |
| - | Uspostavljeni kantoni | 12. juni 1996. |
| - | Proglašen Ustav kantona | 23. decembar 1996. |
| Površina | ||
• Ukupno | 4.934,1 km2 | |
| Stanovništvo | ||
• Ukupno (2013) |  84.127 | |
• Gustoća | 17,05/km2 | |
• Procjena (2022) | 77.795 | |
| BDP (nominalni) | Procjena 2022. | |
• Ukupno |  $155,6 miliona | |
| $5.762 | ||
| HDI (2021) | 0.803 (visok) | |
| Valuta | Konvertibilna marka (BAM) | |
| Vremenska zona | UTC +1 (EET) | |
• Ljeti (DST) | UTC +2 (EEST) | |
| Format datuma | D. M. GGGG. (NE) | |
| Topografija | ||
| Veliki Vran (Vran) 2074 m | ||
| Buško jezero 56,7 km2 | ||
| Sturba 14,5 km | ||
| Vozačka strana | desna | |
| Pozivni broj | +387 34 | |
| ISO 3166 kod | BA-10 (do 27. novembra 2015) | |
| Internetska domena | .ba | |
.png)
Geografija
Kanton je smješten u jugozapadnom djelu Bosne i Hercegovine i ima sjedište u Livnu. Površina kantona iznosi 4.934.9 km2, što čini 18,89% površine Federacije Bosne i Hercegovine.
Historija
Za vrijeme postojanja Kotara Livno taj se kotar sastojao od pet općina: Livno, Duvno, Bosansko Grahovo, Kupres i Glamoč. Upravo te općine danas čine Kanton 10, kome je pridodana i općina Drvar. Prije rata u Bosni i Hercegovini, današnje općine Istočni Drvar i Kupres (RS) pripadali su Drvaru i Kupresu u FBiH. Historija današnjeg Kantona 10 počinje 18. marta 1994, potpisivanjem Vašingtonskog sporazuma. Kanton 10 zvanično je konstituisan 12. decembra 1996. godine kao jedan od deset kantona Federacije Bosne i Hercegovine
Politika i administracija
Kanton 10 je prema zakonu jedan od deset kantona Federacije Bosne i Hercegovine, koji je jedan od dva entiteta Bosne i Hercegovine.
Kanton 10 ima vlastitu zakonodavnu, izvršnu i sudsku vlast. Kao i svaki od kantona u FBiH, kanton posjeduje vlastiti ustav, skupštinu, vladu, simbole, te mu pripadaju niz isključivih nadležnosti (policija, obrazovanje, korištenje prirodnih resursa, prostorna i stambena politika, kultura), dok su neke nadležnosti podijeljene između kantonalne i federalne vlasti (zdravstvo, socijalna zaštita, promet).
Građani ovog kantona svake četiri godine na općim izborima glasaju za ukupno 25 zastupnika u kantonalnoj skupštini. Na osnovu rezultata općih izbora 2014. godine trenutnu vladu Kantona 10 sačinjava koalicija između Stranke demokratske akcije (SDA), Hrvatske demokratske zajednice Bosne i Hercegovine (HDZ BiH) i Saveza nezavisnih socijaldemokrata (SNSD).
Na lokalnom nivou građani Kanton 10 glasaju svake četiri godine na lokalnim izborima za lokalnu vlast u pet općina i gradu Livno.
| Općina | Broj naselja | Broj stanovnika (2013) | Gustoća (km2) | Površina (km2) |
|---|---|---|---|---|
| Bosansko Grahovo | 35 | 2.449 | 3,1 | 780 |
| Drvar | 25 | 7.036 | 11,9 | 589,3 |
| Glamoč | 55 | 3.860 | 3,7 | 1.033,6 |
| Kupres | 36 | 5.057 | 8,9 | 569,8 |
| Grad Livno | 59 | 34.133 | 34,3 | 994 |
| Tomislavgrad | 60 | 31.592 | 32,7 | 967,4 |
| Kanton 10 | 270 | 84.127 | 17,05 | 4.934,9 |
Neustavni grb i ime kantona
Federalne vlasti za ime kantona upotrebljavaju Kanton 10. Uprkos tome, kantonalne vlasti u službenim dokumentima i kantonalnom ustavu koriste naziv Hercegbosanski kanton / Hercegbosanska županija, koji je Ustavni sud Federacije Bosne i Hercegovine proglasio neustavnim, jer kanton nijednim dijelom ne pripada Hercegovini kao regiji. Ostala imena koja se koriste jesu Sjevernohercegovački kanton, Sjevernohercegovačka županija i najčešće Livanjski kanton, po sjedištu kantona Livnu.
Grb i zastavu kantona, koji su identični obilježjima međunarodno nepriznate paradržave Herceg-Bosne, Ustavni sud Federacije Bosne i Hercegovine također je proglasio neustavnim, jer oni predstavljaju samo jedan konstituvan narod, Hrvate, čime je povrijeđen princip nacionalne ravnopravnosti konstituvnih naroda Federacije Bosne i Hercegovine.
-
Grb -
Zastava -
Plakat u Tomislavgradu
Stanovništvo
Kanton 10 brema popisu stanovništva iz 2013. godine ima 84.127 stanovnika, čime je nakon Bosansko-podrinjskog i Posavskog kantona najmaloljudniji, dok je sa gustoćom od 17,05 stanovnika/km2 najrjeđe naseljeni kanton Federacije Bosne i Hercegovine.
2016. godine učešće osoba starijih od 65 godina iznosi 18,5%, udio radnog kontingenta stanovništva 70,6% i udio osoba između 0-14 godina 10,9%.
Ukupan broj domaćinstava iznosi 23.764 (2013), a prosječan broj članova u jednom domaćinstvu iznosi 3,53. Najveći broj osoba živi u domaćinstvu sa dva člana (4.935 ili 20,77%), četiri člana (4.140 ili 17,42%) i jednom članu (4.051 ili 17,05%).
| Sastav stanovništva – kanton K10 | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2013. | 1991. | ||||||
| Osoba | 84 127 (100,0%) | 115 682 (100,0%) | |||||
| Hrvati | 64 604 (76,79%) | 59 553 (51,48%) | |||||
| Srbi | 10 905 (12,96%) | 41 255 (35,66%) | |||||
| Bošnjaci | 8 037 (9,553%) | 12 041 (10,41%)1 | |||||
| Nisu se izjasnili | 215 (0,256%) | – | |||||
| Ostali | 80 (0,095%) | 897 (0,775%) | |||||
| Nepoznato | 68 (0,081%) | – | |||||
| Albanci | 52 (0,062%) | – | |||||
| Bosanci | 47 (0,056%) | – | |||||
| Muslimani | 39 (0,046%) | – | |||||
| Bosanci i Hercegovci | 24 (0,029%) | – | |||||
| Crnogorci | 14 (0,017%) | – | |||||
| Slovenci | 9 (0,011%) | – | |||||
| Romi | 9 (0,011%) | – | |||||
| Pravoslavci | 8 (0,010%) | – | |||||
| Jugoslaveni | 6 (0,007%) | 1 936 (1,674%) | |||||
| Makedonci | 6 (0,007%) | – | |||||
| Ukrajinci | 4 (0,005%) | – | |||||
-
Etnički sastav Kantona 10 iz 1991. (Srbi - plavo, Hrvati - narandžasto, Bošnjaci - zeleno) -
Etnički sastav Kantona 10 iz 2013. (Srbi - plavo, Hrvati - narandžasto, Bošnjaci - zeleno)
Privreda i infrastruktura
Privreda
Prijeratna recesija u privredi, a svakako i rat na ovim prostorima, rezultirali su značajnijim fluktuacijama stanovništva u vidu iseljavanja u zemlje zapadne Evrope ili preseljenja na druga područja Bosne i Hercegovine.
Prirodne i geografske karakteristike ovog područja su raznolike, od plodnih, prostranih polja i nepreglednih pašnjaka, rijeka i jezera pa do stoljetnih listopadnih i zimzelenih šuma, i pružaju obilne mogućnosti za život i privredni razvitak temeljen na poljoprivrednoj proizvodnji, stočarstvu, te drvnoj industriji. Ekološki čista i netaknuta priroda, umjerena kontinentalna klima, geografski položaj te blizina i dobra prometna povezanost sa ostalim dijelovima Bosne i Hercegovine, te susjedne Hrvatske, napose Dalmacijom, kojoj privredno i tradicionalno gravitira, bitni su faktori za privredni razvoj ovog kraja. Kanton je teško stradao tokom proteklog rata i spada u najteže pogođena područja na području Federacije Bosne i Hercegovine. Proces obnove je spor i težak međutim privreda već pokazuje znakove oporavka, uglavnom vidljive u segmentu građevinarstva, drvo-prerađivačke industrije, malog poduzetništva i obrta. Iako je trgovina još uvijek dominantna grana privrede, gledano s aspekta ukupnog broja preduzeća (191 ili 44,50% od ukupno 429 aktivnih preduzeća i 30% ukupnog prihoda).
Gledano sa aspekta ostvarenog prihoda u 1998 i 1999 godini značajan porast ostvaren je u građevinarstvu - indeks 234 , u poljoprivredi i šumarstvu - indeks 192, kao i u prometu, industriji i rudarstvu. Trgovina bilježi smanjenje ostvarenih prihoda u odnosu na 1998. godinu za 2 indeksna poena, a isto tako i smanjenje učešća u ukupno ostvarenim prihodima na razini kantona sa sa 44,80% u 1998., na 30% u 1999. godini u korist ostalih proizvodnih djelatnosti, a osobito građevinarstva, poljoprivrede i šumarstva osobito ako se uzme u obzir da su ukupno ostvareni prihodi na razini kantona u 1999. godini povećani su za 25% u odnosu na 1998. godinu. Sve su to pozitivni pokazatelji oporavka privrede i temelj budućeg očekivanog razvitka.
Glavne privredne grane u Kantonu 10 prema broju zaposlenih su trgovina na veliko i malo, prerađivačka industrija te poljoprivreda, šumarstvo i ribarstvo.
Prosječna plata u Kantonu 10 iznosi 840 KM (2014). Najveća prosječna neto plata isplaćuje se u Bosanskom Grahovu (986 KM), a najmanja u Tomislavgradu (766 KM).
Infrastruktura
Saobraćaj
Putevi
Kroz Kanton 10 prolaze sljedeći magistralni putevi:
Sa zapada na istok: Magistralni put M16 (Gradiška-Kazaginac) i Magistralni put M16.3 (Kazaginac-Prisika)
Sa juga na sjever: Magistralni put M6.1(Resanovci-Gacko), Magistralni put M14.2 (Bosanska Krupa-Bosansko Grahovo), Magistralni put M15 (Kozarska Dubica-Posušje)
Ukupna dužina magistralnih puteva u Kantonu 10 iznosi 366,3 km.
Aviopromet
U Kantonu 10 nalaze se četiri lokalna aerodroma:
- Aerodrom Glamoč
- Aerodrom Bajramovići Kupres
- Aerodrom Livno
- Aerodrom Tomislavgrad
Obrazovanje
U Kantonu 10 postoji ukupno osam srednjih škola, dok univerziteta na području kantona nema.
Zdravstvo
Glavna bolnicu u Kantonu 10 je kantonalna bolnica "Dr Fra Mihovil Sučić" u Livnu. Pored toga, osim u Bosanskom Grahovu u svakoj općini Kantona 10 postoji jedan dom zdravlja.
Politika
Kantonalna skupština
Skupštinu kantona na osnovu Općih izbora u BiH 2022. sačinjava 25 zastupnika.
| Stranka | Broj glasova | % | Ukupan broj mandata | |
|---|---|---|---|---|
| Hrvatski nacionalni pomak | 4.853 | 18,78 | 5 | |
| Hrvatska demokratska zajednica BiH | 4.496 | 17,40 | 5 | |
| Hrvatska demokratska zajednica 1990 | 4.328 | 16,75 | 4 | |
| Savez nezavisnih socijaldemokrata | 2.070 | 8,01 | 2 | |
| Hrvatska nezavisna lista | 1.876 | 7,26 | 2 | |
| Stranka demokratske akcije | 1.666 | 6,45 | 2 | |
| Socijaldemokratska partija BiH | 1.575 | 6,10 | 2 | |
| Srpska sloga (SNS FBIH–SP–DNS–PDP–SDS) | 1.155 | 4,47 | 1 | |
| Srpsko jedinstvo (SNPFBiH–SPS) | 1.032 | 3,99 | 1 | |
| Hrvatska republikanska stranka | 903 | 3,50 | 1 | |
| Ukupno: | 23.954 | 25 | ||
Galerija
-
Džamija u Staroj čaršiji u Livnu -
Buško jezero -
Glamočko polje -
Rijeka Sturba -
Livno -
Crkva u Drvaru -
Kukavičko jezero kod Kupresa -
Planina Cincar
Napomene
Reference
Vanjski linkovi
Kanton 10 na Wiki Commonsu
This article uses material from the Wikipedia Bosanski article Kanton 10, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Sadržaj je dostupan pod licencom CC BY-SA 4.0 osim ako nije drugačije navedeno. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Bosanski (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.