Jayapangus (aksara Bali: jayapaṅus·) utawi Jaya Pangus (madeg ratu saking warsa 1178–1181 M) inggih punika Raja Bali saking trah lelintihan Warmadewa.
Aksara Latin |
Ida kauningin saking prasasti-prasastinya, sané marupa pajak. Ida warih saking murdaning jagat sané sampun kasub Airlangga.
Raja Jayapangus wantah sang ngamel jagat sané pinih kasub miwah sané pinih utama ring pantaraning raja-raja duka masa Bali Kuno. Ida ngamedalang 43 prasasti selami tigang warsa. Prasasti sané pinih tua wantah prasasti Mantring A sané mawarsa 1099 Saka (1178M) sané tiosan mawarsa 1103 Saka (1181 M).
Jayapangus kasub dados raja sané ngentenang makasami panjak idané mangda mawali ngamargiang sahananing upacara agama kantos ida ngamolihang panugrahan (raris kauningin Rahina Galungan). Duk ida ngambel jagat, kahanan jagat Baliné kertha rahayu miwah pamargin agama Hindu sayan ngalimbak. Raja Jayapangus madeg ratu ngantos warsa Çaka 1103 (1181 Masehi). Jayapangus minab ajin Ida Ratu Arjayadengjayaketana. Ida pinaka pangawit.
Raja Jayapangus sané maparab Pāduka Śri Māhāraja Haji Jayapangus Arkaja Cihna/Lañcana inggih punika raja Bali Kuno sané dados pralambang salunglung sabayantakan pantaraning krama ring Bali minakadi krama Bali miwah Cina duk punika sané ngawinang jagat Baliné kertha rahayu.
Santukan polih panglalah saking kabudayaan Cina ring masa Bali Kuno, satua-satua sané becik ring krama Cina sayang nglimbak ring Bali, minakadi satua Sampik – Ing Tay. Kawéntenan silat saking Cina taler nglimbak ring Bali Kuno sekadi pencak. Taler nglimbak sasolahan sané nyarengin akéh pragina minakadi Baris Dapdap, Baris Demung, Baris Presi, Baris Tumbak, Baris Tamiang, miwah sané tiosan.
Santukan pamargin ngambel jagat duk punika karasayang rahat pisan, punika mawinan Raja Jayapangus nganggén makudang-kudang cakepan hukum Hindu pinaka dasar ida ngamargiang pamréntahan. Awig-awig sané kakaryanin punika patut kamargiang olih sahananing wadwan ida ring puri taler krama Bali Kuno. Awig-awig utawi niti sastra sané katah munggah ring prasasti inggih punika Manawakamandaka, Manawakamandaka Dharmasastra, miwah Manawaśasanadharma.
Tiosan ring punika taler kamargiang indik Dasaśila, puniki wantah tata titi sans patut kamargiang olih eang ngamel jagat miwahPancaśiksa, kpuniei wantah tata titi ri kala ngamargiang sasana dados pangremba jagat.
Suratan puniki kantun akéh nyaratang catetan kaki anggén pamastikanyané. (Learn how and when to remove this template message) |
Sasukat ida dados ngambel jagat, Ida mapuri ring Puri Balingkang Kintamani duk warsa 1133 - 1173 sané kacaritayang ring satua Barong Landung:
“ | Raja Jaya Pangus kanikayang medué kalih pamaisuri, Paduka Bhatari Sri Parameswari Indujaketana miwah Paduka Sri Mahadewi Shashanhkaja Cihna (Sang Dewi Laksana Bulan) | ” |
Carita sané kauningin ring krama Baliné, wiadin tasih kadebatang, pinaka rabin Ida wantah Kang Cing We, putri saking Tuan Subandar Cina. Kacaritayang Raja Jayapangus jatu karma ring Putri Kang Cing We. Sakéwanten ri kala sampun ngamargiang pawiwahan, sang kalih durung taler maderbé sentana. Raja Jayapangus raris mamargi ngamargiang tapa ring Gunung Batur mangda kapicayang sentana.[ngidih pustaka]
Risampun Raja Jayapangus mayoga ring Alas Batur raris Ida matemu ring Déwi Danu. Irika raris sang kalih matemu semara, kantos sang kalih marabian. Santukan kasuén Ida ring Alas Batur, raris Raja Jayapangus karereh olih Kang Cing We ke Gunung Batur. Irika raris Kang Cing We uning indik Raja Jayapangus sampun marabian sareng Dewi Danu. Kang Cing We miwah Dewi Danu raris macentokan. Batari Batur, ibun Dewi Danu sané ngaksi kawéntenané punika raris ngeseng Jayapangus dan Kang Cing We.[ngidih pustaka]
Krama Bali raris duka antuk kawéntenané punika, raris mapinunas ring Ida Batari Batur mangda makarya pratima pinaka cihna Ida Jayapangus kalih rabin Ida. Jayapangus raris kasupat dados Barong Landung raris Kang Cing We kasupat dados Patung Bekung.
“ | Ring rahina Wrespati Wage Wara Pujut sawatara sasih Pébruari 1116, ri kala punika Cri Maharaja Aji Jaya Pangus lebar, atman ipun nuju swargaloka. Abu puspasarira nyané kacandiyang ring patapaan Dharmaanyar miwah irika pura sané maaran panti-panti sané kasungsung olih Dang Acarya Jiwaya | ” |
— Suratan prasasti ring Pura Pengukur-Ukuran ring Désa Pejeng, Tampaksiring, Gianyar, Bali. |
Raja Jayapangus risampuné lebar raris kaprabu ring Dharma Anyar. Ida maderbé oka kakalih inggih punika Sri Hikajaya miwah Sri Danadiraja.
Silih tunggil tetamian saking Ida Jayapangus inggih punika Goa Garba. Goa Garba punika ring sor Pura Pengukur-Ukuran. Goa Garba wantah genah patapan sané magenah ring sisin abing Tukad Pakerisan sané kasub. Mangda prasida ka genahé puniki pacang ngaliwatin pamedal sané kasusun saking batu-batu tukad. Ring genah patapan punika wénten pancoran taler wénten aungan sané nuju ka silih tunggih genah tiosan. Ring Goa Garba puniki taler wénten sasuratan antuk aksara Kadiri Kwadrat sané masurat "Sra”.
Sadurungné olih: Ragajaya | Raja Bali 1178–1181 | Selanturné olih: Arjayadengjayaketana |
This article uses material from the Wikipedia Bali article Jayapangus, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Daging kasayagayang ring sor CC BY-SA 4.0 ritatkala nénten wénten uahan. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Bali (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.