Basa Bali: Basa

Basa Bali kaanggén olih semeton Bali ring sajeroning miwah sajabaning nusa Bali, upaminyané ring Lombok miwah Jawa Kangin. Akéh panutur basa Bali punika sawatara 3,3 yuta diri (manut sénsus warsa 2000); panutur punika nganggén basa Bali pinaka basa asli utawi basa ibu. Akéhan kramané sané mabasa andap, tur maliha akéh sané ririh mabasa Indonésia.

Basa Bali
bhāṣabali, basabali1 Bhāṣa Bali, Basä Bali1
Wawengkon	Bali, Nusa Penida, Lombok miwah Jawa, Indonésia
Etnisitas	Wong Bali, Bali Aga, Nak Nusé
penganggé	3.300.000
Kaluwarga basa	Austronesian Malayu-Polinésia Malayu-Sumbawa (?) Bali–Sasak Basa Bali
Basa sadurungnyané	Bali Kuna
Sistim Panyuratan	Latin, Bali
Status resmi
Basa minoritas ring	Indonesia Bali
Kode basa
ISO 639-2	ban
ISO 639-3	ban
Glottolog	bali1278
Basa Bali dados basa kapertama sareng basa mayoritas Basa Bali dados basa minoritas Basa Bali katuturang ring akedik miwah wantah marupa basa kadadua
Penutur basa Bali ring Lombok sareng basa Sasak
Suratan puniki anggén simbol ponétik IPA. Yéning néntén wénten dukungan rendering sané luung, Ida dané lakar nyingakin tanda tanya, kotak, utawi simbol liyanan katimang Unicode karakter. Anggén pengantar ring simbol IPA, cingak Help:IPA.

Basa Bali punika madué undag-undagan sané mawasta sor singgih basa. Sor singgih basa taler kabaosang anggah ungguhing basa, taler kaangkat kabaos unda-usuk basa. Sakéwanten sané lumrah kabaos ring désa pakraman inggih punika sor singgih basa. Basa Bali wénten pepalihannyané minakadi:

• Basa Bali Alus. Basa Alus utawi basa singgih inggih punika basa sané kanggén nyungjungang utawi nyinggihang. Basa Bali Alus madué makudang-kudang soroh sekadi ring sor puniki:
  • Basa Bali Alus Singgih (a. si), kaanggén yéning nutur sareng sulinggih (brahman), sang sané namong jagat, pejabat sané mapangkat, tur jatma sané utama.
  • Basa Bali Alus Madia (a. ma), kaanggén yéning nutur nganggén basa alus, nanging nénten uning napiké sané katuturang punika patut kaluhurang utawi kasorang.
  • Basa Bali Alus Mider (a. mi), marupa basa alus sané ngrias kawigunan ipun ri kala mabebaosan marep ring wangsa sané tegehan utawi ring wangsa andapan sané patut jungjungang.
  • Basa Bali Alus Sor (a. so), kaanggén olih para jana yéning nuturang utawi nyambatang déwék ipun ri kala nutur saréng semeton sané kaluhurang. Basa alus sor kaanggé ngandapang raga ri kala matur–atur ring wangsa sané tegehan utawi sané patut singgihang. Kruna sané kaanggé matur marupa kruna alus sor.
• Basa Bali Mider/Madia, kaanggén yéning ngobyahin majeng ring banjar, sekolah, miwah genah lianan sané makéh kramané drika. Basa puniki pangrasannyané nénten singgih utawi kasar, nanging basa punika kaanggén nyinggihang sang sané patut singgihang, tur wangsa andapan (jaba/kawula) lan anak sané durung kauningin.
• Basa Bali Andap utawi Kapara, kaanggén ri tatkala nutur saréng timpal, semeton gelah, tur anak sané sampun kauningin saking dumunan.
• Basa Bali Sor, inggih punika basa sané kaanggén mabebaosan marep ring sang sané kabaos; wangsa andapan, sesamén wangsa jaba, utawi pasawitran sané luket utawi ri kala maiyegan utawi marebat.
  • Basa kasamén/kapara (b. s), kruna lingganipun saking sami, polih panganter ka- rauhin pangiring -an dados kasamian, kasandiang dados kasamen. Dados basa kasamen artinipun basa sor sané dados kaanggén sareng sami saha wirasanipun nénten nyinggihang maliha ngandapang
  • Basa Bali Kasar (b. k), Basa kasar puniki taler marupa basa sor, sané katibakang marep ring pasawitran sané luket utawi ri kala maiyegan.

Vokal

Wénten 6 vokal ring Basa Bali:

Konsonan

Wénten 18 konsonan ring Basa Bali:

•  
  Naskah lontar Bali
•  
  Papan aran Pura Puseh, ring Batuan, Bali
•  
  Kaca saking alkitab sané nganggén aksara Bali
•  
  Aran margi ring Singaraja, kasurat ring aksara latin miwah Bali
•  
  Papan aran kantor bupati Klungkung