Сүплек

Санкцияланған сүплектәр  сәнәғәт һәм көнкүреш ҡалдыҡтарын урынлаштырыу өсөн урындағы власть органдары рөхсәт иткән территориялар (булған майҙансыҡтар). Ҡаты көнкүреш ҡалдыҡтары өсөн полигондарҙан айырмалы рәүештә, улар талаптарға, санитар нормаларға һәм ҡағиҙәләргә ярашлы йыһазландырылмаған, санитар-эпидемиологик күҙәтеү талаптарынан тайпылыу менән ҡулланыла. Санкцияланған сүплектәр — яҡын ваҡыт эсендә файҙаланыу күҙалланмаған ҡалдыҡтарҙың урыны.

Рөхсәтһеҙ сүплектәр  — ҡалдыҡтарҙы урынлаштырыу өсөн тәғәйенләнмәгән, әммә файҙаланылған территориялар.

Сүплеккә сүп-сарҙы сығарыу ҡалдыҡтарҙы күмеүҙе күҙ уңында тота, был күп илдәрҙә ғәҙәти күренеш. Сүплектәр ғәҙәттә ташландыҡ йәки файҙаланылмаған карьерҙар, шахталар һәм котловандар урынында барлыҡҡа килә.

Сүплектәрҙә йәшәүселәр

Сүплек ҡарғалар, йортһоҙ аҙашҡан эттәр, сысҡандар, бөжәктәр һәм башҡа хайуандар йәшәгән урын, улар эпидемиялар барлыҡҡа килеүенә сәбәпсе була ала.

Сүплектәр йыш ҡына билдәле бер йәшәү урыны булмаған кешеләрҙең йәшәү урыны (йортһоҙ кешеләр, берәҙәк), шулай уҡ металл сыныҡтарын, быяла һауыттарҙы, макулатураны, башҡа икенсел сеймал, шулай уҡ шартлы рәүештә ҡулланыуға яраҡлы аҙыҡ-түлек эҙләү менән шөғөлләнгән маргиналдарҙың ваҡ кәсебе урыны булып тора.

Экологик хәүеф

Сүплектәр ҡалаларҙың һәм башҡа тораҡ пункттарҙың экологик стандарттарына тап килмәү билдәһе булып тора, сөнки әлеге ваҡытта сәнәғәт һәм торлаҡ массивтары күп күләмдә ҡалдыҡтар етештерә, уларҙы технологик һәм иҡтисади сәбәптәр арҡаһында эҙһеҙ эшкәртеү мөмкин түгел. Ташландыҡ, насар проектланған һәм насар идара ителеүсе сүплектәр тирә-яҡ мөхит өсөн хәүеф тыуҙыра ала: бөтә яҡҡа осоусы сүп-сар, төрлө ҡоротҡостар һәм паразиттар һәм, ниһайәт, ағынты һыуҙар. Сүплектәрҙең иң таралған тағы бер проблемаһы — органик ҡалдыҡтарҙың анаэроб тарҡалыуы һөҙөмтәһендә бүленеп сыҡҡан сүплек газы (үҙ составында метан һәм углекислый газ) тора. Газ насар еҫ сығара, ер өҫтөндәге бөтә үҫемлектәрҙе юҡ итә һәм парник эффекты барлыҡҡа килеүенә булышлыҡ итә.

Рөхсәтһеҙ йәки насар йыһазландырылған сүплектәр тирә-яҡ мөхит өсөн хәүеф тыуҙыра. Сүплектәрҙән ағыулы матдәләр ер аҫты һыуҙарына үтеп инә, шулай уҡ тәбиғи һыу ағымы менән йылғаларҙы һәм башҡа һыу ятҡылыҡтарын бысрата ала.

Заманса сүплектәрҙең торошон яҡшыртыу буйынса проекттар шулай уҡ ағынты һыуҙар өсөн балсыҡтан йәки пластиктан яһалған махсус резервуарҙар эшләүҙе үҙ эсенә ала. Сүп-сарҙың тотороҡлолоғон һәм тығыҙлығын арттырыу өсөн уны преслайҙар, ә һуңынан ҡоротҡостар (мәҫәлән, сысҡандар) барлыҡҡа килеүен булдырмау өсөн герметизациялайҙар. Күп сүплектәр унда бүленеп сыҡҡан газды сығарыу өсөн һурҙырғыс системалар менән йыһазландырылған. Газ перфорацияланған торбалар аша һурҙырыла һәм артабан газ моторҙарына электр энергияһы эшләп сығарыу өсөн ҡулланыла.

Дөрөҫ проектланған һәм яҡшы идара ителеүсе сүплек гигиенаның бөтә нормаларына тап килә һәм ҡалдыҡтарҙы утилләштереүҙең сағыштырмаса арзан ысулы булып тора.

Рекультивация

Полигондарҙы һәм сүплектәрҙе рекультивациялау — тергеҙелгән территорияларҙың етештереүсәнлеген тергеҙеү, тирә-яҡ мөхитте яҡшыртыу буйынса эштәр комплексы. Рекультивация ике этапта үткәрелә: техник һәм биологик.

Техник этап сүплек торошон һәм уның тирә-яҡ тәбиғәт мөхитенә тәьҫирен тикшереүҙе, артабан маҡсатлы ҡулланыуға әҙерлекте үҙ эсенә ала. Рөхсәтһеҙ сүплектәр өсөн әҙерлек эштәре күләме күпкә күберәк.

Биологик этап боҙолған ерҙәрҙе тергеҙеүгә йүнәлтелгән агротехник һәм фитомелиоратив саралар комплексын үҙ эсенә ала.

• Ике мең ярым сүплек юҡ ителәсәк
• Башҡортостанда сүп-сар реформаһы: нисек, ҡайҙа, ҡасан?