Санкт-Петербург Арыҫлан Күпере

XIX быуаттың беренсе сирегендәге күренекле күпер төҙөү архитектураһы һәйкәле. Петербургта һаҡланып ҡалған өс сылбырлы аҫылмалы күперҙәрҙең береһе (Банк һәм Почтамт күпере менән бер рәттән).

Арыҫлан күпере
Нигеҙләү датаһы	1826
Дәүләт	Рәсәй
Административ-территориаль берәмек	Санкт-Петербург
Төҙөүсе-инженер	Треттер, Вильгельм[d]
Өҫтөнән/аҫтынан үтә	Грибоедов каналы
Мираҫ статусы	объект культурного наследия России федерального значения[d]
Оҙонлоҡ	27,8 метр
Арыҫлан күпере Викимилектә

Күпер Арыҫлан тыҡрығы менән Подьяческий урамын тоташтырып тора.

Ағымдан өҫтәрәк Подьяческий күпере, аҫтараҡ — Харламов күпере тора.

Яҡын метрополитен станциялары (1 км) — «Баҡса», «Сенная майҙаны», «Спасский».

Суйын күперҙең дүрт мөйөшөнә П.П. Соколов эшләгән дүрт арыҫлан скульптураһы ҡуйылған. Исем дә тап ошо скульптураларға бәйләп бирелгән. 1912 йылдарға тиклем уны Мариинский (Арыҫлан тыҡрығының элекке атамаһы буйынса) һәм Театр йәйәүлеләре күпере (янында торған Театр майҙанының атамаһы исеменән) тип йөрөткәндәр. Ҡайһы саҡ «Арыҫлан» атамаһына «йәйәүлеләр», «йәйәү», «сылбырлы» тигән өҫтәмәләр ҙә ҡушҡандар, әммә һөҙөмтәлә хәҙерге атамаһы нығынған.

Екатерина районына халыҡтың күпләп күсеп ултырыуы арҡаһында күпер төҙөүгә ихтыяж артҡан. Инженер Г. М. Треттер һәм В. А. Христианович күперҙең проектын төҙөгәндәр. Бер үк ваҡытта Банк каналы аша икенсе йәйәүлеләр күперенең дә проекты төҙөлгән. 1825 йылдың 18 февралендә ике проект та раҫлана, шул йылдың йәйендә үк күпер төҙөү башлана. Шул уҡ йылдың октябрендә эште тамамлау планлаштырыла, әммә күперҙең металл өлөштәрен йыйыуҙа тотҡарлыҡтар килеп тыуыу арҡаһында эштәр 1826 йылдың яҙында башлана. Күперҙең таяныс бағаналарын урынлаштырыу өсөн башта ярҙың бут менән ҡапланған өлөшө һүтелә (гранит йөҙлөгөн һүтмәй ҡалдырғандар). Металл һәм суйын өлөштәрен Берд заводында әҙерләгәндәр һәм шунда уҡ төҙөлөш элементтарын бер урынға йыйып ҡуйғандар. 1826 йылдың 1 июлендә күпер хәрәкәт өсөн асыла.

Арыҫландар скульптураларын академик П. П. Соколов башҡарған. 1825 йылдың майынан сентябренә тиклем модель төҙөү өҫтөндә эш дауам итә, шулай уҡ скульптор тарафынан алебастр формалар ҙа эшләнгән була. Скульптураларҙы башта баҡырҙан сүкеп эшләргә уйлайҙар, һуңынан уларҙы суйындан Александровский заводында ҡоялар. Арыҫлан скульптураларын тоноҡ аҡ мәрмәр төҫөнә буяғандар.

1882 йылда күперҙең бөтә ағас өлөштәре алмаштырыла, суйындан ҡойолған ҡойма тотҡалҡалары бик ябай итеп сүкелгән тимер тотҡалҡалар менән алмаштырыла, күпер уртаһында торған фонарҙары һүтеп алына. Каналының уң яры гранит таштар рәтенә күтәртеп ҡуйыла, шул уҡ ваҡытта пьедесталдағы арыҫландарҙың һындары һәм күперҙең сылбырҙары ла өҫкәрәк күтәртелеп ҡуйыла.

1948 йылда инженер М. А. Яновский проекты буйынса реконструкциялайҙар, ағас буйҙарын металл менән алмаштыралар. 1954 йылда күперҙең ҡойма рәшәткәләрен һәм фонарҙарын алмаштырып ҡуялар, тәүге проект буйынса арыҫландарҙың өҫтөн аҡ мәрмәргә оҡшаған буяу менән ҡаплайҙар. Күперҙең ҡоймаларын яңыртыу буйынса эштәрҙе реставрациялауҙы, фонарь һәм торшерҙарҙың баштағы буяуҙарға оҡшатып буяуҙы Махсус ғилми-реставрация производство оҫтаханаһы архитекторы А. Л. Ротач проекты һәм Ф. Г. Перлина техникаһы буйынса башҡаралар.

1999—2000 йылдарҙа АО «Стройпроект институты» күпергә капиталь ремонт эшләй: арыҫландарҙың фигуралары реставрациялана, күперҙең таяу бағаналары алмаштырыла. 2018 йылда арыҫлан фигураларын реставрациялау эштәре тамамлана.

Оҙонлоғо буйынса бер аралы күпер, сынйырҙары декоратив роль уйнай. Аралыҡ ҡоролмалары ике иретеп йәбештерелгән түбән легирләнгән ҡорос балкаларҙан тора. Күпер сылбырҙары өлөшләп тарттырылып ҡуйылған һыҙат менән бүленеп тоташҡан.

Пилондары функцияһын биҙәлгән суйын рамлы скульптуралар үтәй. Улары анкер болттар менән күпер башындағы массив суйынплитәләр менән баҫтырылған ағас нығытмаға беркетелгән. Пилондар аҫтында монолит тимер-бетон плиталар суйын скульптура пьедестал сиктәрендә төҙөлгән. Сынйырҙар киҫелеше түңәрәк металдан тора.

Күпер башында суйын пьедесталдарҙа арыҫландар скульптуралары урынлаштырылған. Ҡойма тотҡалҡалары художестволы ҡойоп эшләнгән, улар өҙлөкһөҙ ялғанған селтәрҙәрҙән ғибәрәт. Бындай һүрәт Петербургтың башҡа күперҙәре (мәҫәлән, Иоанновский күпере) ҡоймаларында ла урынлаштырылған. Күпер уртаһындағы ҡойма кәртәләрендә ике күп ҡырлы бай биҙәлгән фонарь суйын таяу-терәктәрҙә күтәртеп ҡуйылған. Күперҙең ҡайһы бер деталдәре (биҙәктәр һәм ҡойма шарҙары, фонарь өлөштәре) алтын менән ялатылған.

Ҡоймалары араһында күперҙең киңлеге — 2,28 м, күпер оҙонлоғо — 22,44 (27,8) м, сылбырҙарының күсәре араһы — 2,42 м. Күперҙең өҫкө өлөшөнөң япмаһы — ағас түшәлмә.

• Горбачевич К. С., Хабло Е. П. Почему так названы? О происхождении названий улиц, площадей, островов, рек и мостов Санкт-Петербурга. — 4-е изд., перераб. — СПб.: Норинт, 1996. — С. 330. — 359 с. — ISBN 5-7711-0002-1.
• Бунин М. С. Мосты Ленинграда. Очерки истории и архитектуры мостов Петербурга — Петрограда — Ленинграда. — Л.: Стройиздат, 1986. — 280 с.
• Горбачевич К. С., Хабло Е. П. Почему так названы? О происхождении названий улиц, площадей, островов, рек и мостов Ленинграда. — 3-е изд., испр. и доп. — Л.: Лениздат, 1985. — С. 468. — 511 с.
• Новиков Ю. В. Мосты и набережные Ленинграда / Сост. П. П. Степнов. — Л.: Лениздат, 1991. — 320 с.
• Пунин А. Л. Повесть о ленинградских мостах. — Л.: Лениздат, 1971. — 192 с.
• Тумилович Е. В., Алтунин С. Е. Мосты и набережные Ленинграда. Альбом. — М.: Издательство Министерства Коммунального Хозяйства РСФСР, 1963. — 298 с.
• Кочедамов В. И. Цепные мосты в Петербурге первой четверти XIX века // Архитектурное наследство. — Л., 1959. — № 9. — С. 209—220.
• Тройницкий С. Н. О цепных мостах Петербурга // Старые годы. — 1907. — С. 96—99.

• Львиный мост //СПб ГБУ «Мостотрест»
• 2019 йыл 6 сентябрь [https://web.archive.org/web/20190906121625/http://www.encspb.ru/object/2804006210 архивланған. Львиный мост] //Энциклопедия Санкт-Петербурга