Хәләл

Тейешенсә (сөннәт), зыянһыҙ (мөбәх) һәм кәрәкмәҫ (мәҡрүһ тәнзиһ) кимәлдәре бар. Мосолман көнитмешендә хәләл тигәнде ғәҙәттә Ислам тыймаған ризыҡтарға ҡарата ҡулланалар. Мәгәр, дөйөм алғанда, көнкүрештең барлыҡ өлкәләренә ҡағыла: ризыҡ, кейем, биҙәүестәр, косметика һәм парфюмерия, шәхси гигиена, ял, күңел асыу, финанс, кеше менән мөнәсәбәттәр, тирә-яҡ мөхит, эш, мөлкәт мәсьәләләре һ.б. Хәләлгә ҡапма-ҡаршы һүҙ — харам.

Хәләл ризыҡҡа мөнәсәбәтле, Ҡөрьәндә тыйылған ризыҡтар исемлеге бик аныҡ итеп яҙылған. Быларға үлгән мал ите, сусҡа ите, быуып үлтерелгән һәм башҡа януар иттәре инә (Әл-Мәидә сүрәһенең 3-сө аяты)

Һеҙгә шулар тыйыла: үләкһә, ҡан, сусҡа ите, Алланың исеменән башҡаның исеме әйтеп салынған, быуып һәм бәреп үлтерелгән, бейектән йығылып төшөп үлгән һәм мал һөҙөп үлтергән хайуан ите,— йола буйынса боғаҙланғандан башҡа,— емтек ашаусы йыртҡыс ите һәм шулай уҡ һын алдында салынған ҡорбан ите һәм уҡ менән бүлеүегеҙ. Былар — боҙоҡлоҡ. Бөгөн иман килтермәгәндәр һеҙҙең динегеҙҙән өмөтһөҙләнде. Уларҙан ҡурҡмағыҙ. Минән ҡурҡығыҙ! Бөгөн Мин һеҙҙең өсөн диңгеҙҙе теүәлләнем һәм Үҙемдең ниғмәтемде тамамланым. Ислам динен һеҙгә дин итеп ҡәнәғәтләндем. Әгәр берәй кеше аслыҡ сәбәпле гонаһҡа ауышмайынса (ашарға) мәжбүр булһа, ул саҡта Алла ярлыҡаусы, шәфҡәтле! Әл-Мәида 5:3 (Мөхәммәт)

Оригинал текст  (ғәр.)  

حُرِّمَتْ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةُ وَالدَّمُ وَلَحْمُ الْخِنْزِيرِ وَمَا أُهِلَّ لِغَيْرِ اللَّهِ بِهِ وَالْمُنْخَنِقَةُ وَالْمَوْقُوذَةُ وَالْمُتَرَدِّيَةُ وَالنَّطِيحَةُ وَمَا أَكَلَ السَّبُعُ إِلَّا مَا ذَكَّيْتُمْ وَمَا ذُبِحَ عَلَى النُّصُبِ وَأَنْ تَسْتَقْسِمُوا بِالْأَزْلَامِ ۚ ذَٰلِكُمْ فِسْقٌ ۗ الْيَوْمَ يَئِسَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ دِينِكُمْ فَلَا تَخْشَوْهُمْ وَاخْشَوْنِ ۚ الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا ۚ فَمَنِ اضْطُرَّ فِي مَخْمَصَةٍ غَيْرَ مُتَجَانِفٍ لِإِثْمٍ ۙ فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ

Йәнә ҡарағыҙ: Ислам иҡтисады

Финанс өлкәһенә бәйле, хәләл һүҙе түбәндәге төп принциптарҙы һәм сикләүҙәрҙе үҙ эсенә ала:

• рибаны тыйыу (процент алыр өсөн бурысҡа биреү- ростовщиклыҡ) ;
• алыш-бирештә табыш алыуҙы ла, юғалтыуҙы ла тигеҙ бүлешеү ;
• шикле нәмәләргә аҡса һалыуҙы тыйыу;
• Шәриғәт тарафынан тыйылған нәмәләге (порнография, алкоголь, наркотик һ.б.) эшмәкәрлеккә, етештереүгә аҡса һалыу.

Хәләл финанс мөнәсәбәттәр нигеҙендә уртаҡ бизнес менән шөғөлләнеүселәрҙең табышты ла, юғалтыуҙарҙы ла ғәҙел бүлешеүе, харамлашмай эш алып барыу ята.

• Гогиберидзе Г. М. Исламский толковый словарь. — Ростов н/Д: Феникс, 2009. — 266 с. — (Словари). — 3000 экз. — ISBN 978-5-222-15934-7.
• Yungman L. «Food» // Muhammad in History, Thought, and Culture: An Encyclopedia of the Prophet of God (2 vols.). Vol I. // Edited by Coeli Fitzpatrick and Adam Hani Walker. Santa Barbara: ABC-CLIO, 2014. 784 p.