Чӏарада Мухъ
ЧӀарада мухъ — Дагъистаналда гъорлӀ бугеб административиябгин территориалияб цвел ва мухъалъул статус бугеб муниципалияб гӀуцӀи.
Буго Дагъистаналъул бакътӀерхьуда, Авариялъул жанубиябгин бакъбаккудехун. ЧӀарада мухъ ккола аваразул мухъазул цояб ва гӀатӀилъиялъул рахъалъ гьезда гьоркьоб ункъабилеб, Дагъистаналъул цогидал мухъазда гьоркьоб — 29-абилеб; мухъалъул гӀатӀилъи буго 894,03 квадратияб километр.
| мухъ / муниципалияб мухъ | |||
| ЧӀарада мухъ | |||
|---|---|---|---|
| |||
| Пачалихъ |  Россия | ||
| ГъорлӀе уна |  Дагъистан Дагъистаналде | ||
| ГъорлӀе бачуна | 13 муниципалияб гӀуцӀи | ||
| Адм. марказ | ЦӀуриб | ||
| Нухмалъи | |||
| Мухъалъул администрациялъул бетӀер | МухӀамадилазул ГӀабдулвагьабил МухӀидин | ||
| Депутатазул данделъиялъул бетӀерав | МахӀачилазул МухӀамадил КӀудамухӀамад | ||
| Территория | |||
| ГӀатӀилъи | 894,03 км² (1,78 %) | ||
| БакӀ | 29-б | ||
| Тарих | |||
| ГӀуцӀи | 1929 сон | ||
| География | |||
| Климат | Рекъараб | ||
| СагӀтазул зона | MSK (UTC+3) | ||
| Демография | |||
| Къадар | ↗13 518 чи (2022 сон) 0,43 % | ||
| БакӀ | 47-б бакӀ | ||
| Гъунки | 15,12 чи/км² | ||
| Росдалаб агьлулъи | 100 % | ||
| Миллат(ал) | аварал | ||
| Конфессия(л) | бусурбаби-суниял | ||
| Расмиял мацӀал | авар, гӀурус | ||
| Цифриял идентификаторал | |||
| ОКАТО | 82 259 | ||
| ОКТМО | 82 659 | ||
| Расмияб сайт | |||
 | |||
 Медиафайлал Викигъамасалда | |||
Тарихияб рахъалъ гьанжсеб ЧӀарада мухъалъул бугеб территориялда рукӀана Авариялъул Къарахъ, Мукракь, Кьенсерухъ тарихиял болмухъал. Жибго ЧӀарада мухъ гӀуцӀана 1929 соналъул 3 юлалда, букӀараб Гъуниб сверухълъиялъул территориялда.
Административияб планалда ЧӀарада мухъ бикьула анцӀила лъабго муниципалияб гӀуцӀиялде, ичӀгоялъул буго росдал боялъул статус, ункъго буго жибго росу. Гьез гъорлӀе бачуна кинабниги 53 чӀел-бакӀ. Мухъалъул административияб марказ буго ЦӀуриб росу.
Агьлулъиялъул къадаралъул рахъалъ ЧӀарада мухъ буго 47 бакӀалда, гьенив гӀумру гьабун вуго 13 518 чи; мухъалъул кьибилаб халкълъун ккола аварал. Кинабниги агьлулъи буго росдалаб. Мухъ ккола авар мацӀалъул жанубияб тӀадкаламалъул къарахъдерил сверел тӀибитӀараб ареаллъун.
Тарих
Гьанжесеб ЧӀарада мухъалъул территориялда рукӀана Авариялъул Къарахъ, Кьенсерухъ ва Мукракь боял. ЧӀарада мухъ гӀуцӀана 1929 соналъул 3 юлалда, байбихьуда гьелда гъорлӀ букӀана 53 росдал шура, территориялъул гӀатӀилъи букӀана 1124 км².
География
Мухъ буго гьанжесеб Дагъистаналъул жанубиябгин бакътӀерхьуда, мугӀрул Дагъистаналъул, ай тарихияб Авариялъул жанубиябгин бакъбаккул рахъалда. ГӀурхъаби руго Дагъистаналъул щуго мухъалъулгун: шималиябгин бакътӀерхьуда — Гъуниб, бакъбаккуда — Тум, жанубалда — Рутул, жанубиябгин бакътӀерхьуда — ЛъаратӀа ва шималиябгин бакътӀерхьуда — Шамилил.
Мухъалъул территориялъул гӀатӀилъи буго 894,03 км².
Демография
| Халкъалъул рикӀкӀен | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1926 | 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989 | 2002 |
| 13 578 | ↗14 400 | ↘10 894 | ↗14 104 | ↘12 614 | ↘10 315 | ↗11 792 |
| 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 |
| ↘11 777 | ↘11 749 | ↘11 741 | ↗11 754 | ↗11 911 | ↗12 149 | ↗12 367 |
| 2017 | 2018 | 2019 | 2020 | 2021 | 2022 | |
| ↗12 547 | ↗12 813 | ↗12 957 | ↗13 146 | ↗13 338 | ↗13 518 | |
- Миллияб гӀуцӀи
ЧӀарада мухъ ккола моноэтникияб авар мухълъул; кинабниги агьлулъиялъул 97,3 % ккола аварал.
Территориалияб гӀуцӀи
Административиябгин территориалияб гӀуцӀиялда жаниб ЧӀарада мухъалъ гъорлӀе рачуна росдал боял ва росаби..
БакӀалъулаб жинцаго нухмалъи гьабиялда жаниб гьебго цӀар бугеб муниципалияб мухъалъ гъорлӀе бачуна росдал поселениялъул статус бугеб 13 муниципалияб гӀуцӀи, жал росдал боязе ва росабазе данде кколел.
| № | Росдал бо | Административияб центер | ЧӀел-бакӀазул къадар | Агьлулъи (чи) | ГӀатӀилъи (км²) |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Гьачада росдал бо | Гьачада росу | 5 | ↗865 | 118,31 |
| 2 | Гьилиб росдал бо | Гьилиб росу | 8 | ↗2022 | 106,27 |
| 3 | Гьочоб росдал бо | Гьочоб росу | 2 | ↗743 | 104,02 |
| 4 | ГӀириб росдал бо | ГӀириб | 4 | ↗1999 | 121,78 |
| 5 | Магъар росдал бо | Магъар росу | 7 | ↗736 | 105,29 |
| 6 | Мугурухъ росу | Мугурухъ росу | 1 | ↗357 | 24,12 |
| 7 | Рисиб росдал бо | Рисиб росу | 7 | ↗792 | 94,36 |
| 8 | Рочиб росдал бо | Рочиб росу | 7 | ↗1299 | 146,41 |
| 9 | СуметӀа росдал бо | СуметӀа росу | 5 | ↗547 | 51,81 |
| 10 | Хьилиб росу | Хьилиб росу | 1 | ↗189 | 30,31 |
| 11 | Цадахъ росу | Цадахъ росу | 1 | ↘559 | |
| 12 | ЦӀуриб росдал бо | ЦӀуриб росу | 4 | ↗2973 | 17,59 |
| 13 | ЧӀарада росу | ЧӀарада росу | 1 | ↘437 | 23,76 |
ЧӀел-бакӀал
ЧӀарада мухъалда буго 53 росдалаб чӀел-бакӀ.
- Хъутаби
Цадахъ росу буго ЧӀарада мухъалул чӀел-бакӀ, жиб лъарагӀлъиялда бугеб.
Карта
 | Административияб центер, 2234 чи |
 | 1000-ялдаса цӀикӀкӀун |
 | 500-ялдаса 1000-де щвезегӀан чи. |
 | 100-ялдаса 500-де щвезегӀан чи |
 | 100-де щвезегӀан чи. |
.svg)
МугъчӀваял
Баянкьелал
Иццал
РегӀелал
- "Дагъистаналъул муниципалитетал, МГӀ «ЧӀарада музх»". Архивация оригинал (2014-09-06).
- Мухъалъул расмияб сайт
- "Дагъистаналъул мухъал, гьезул марказал ва агьлулъиялъул къадар". sepho.narod.ru (in русский). Халагьи 2020-07-15.
- "ЧӀарада мухъалда маданият". Архивация оригинал (2016-03-04).
- "ЧӀарада мухъ: фотографиял". Архивация оригинал (2010-05-02).
This article uses material from the Wikipedia Авар article ЧӀарада мухъ, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Контент рагьараб буго CC BY-SA 4.0 лицензиялда гъоркь, цогидаб бихьизабун гьечӀони. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Авар (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.