Картвел Мацӏал
Картве́л мацӀал (ялъуни жанубияб кавказалъулал; гуржи: ქართველური ენებიcode: ka is deprecated ) жал Жанубияб Кавказалъул бакътӀерхьуда ва бакъулъ, аслияб къагӀидаялъ гьанжесеб Гуржистаналъул территориялда, бутӀаккун — Туркиялда (Лазистан, Тао-Кларджети) тӀиритӀарал мацӀазул хъизан; мацӀазда кӀалъала гуржиял ва гьезул субэтносал.
| Картвел мацІал | |
|---|---|
| Этниклъи | Гуржиял ва гьезул субэтносал |
| Географияб тӀибитӀи | Жанубияб Кавказ |
Рахьдалаб кколел | ~5 млн чи |
| Лингвистикияб классификация | ТІоцересел мацІазул хъизаналъул цояб |
| Инс-мацӀ | Прото-картвел мацІ |
| Гъоркьрикьи |
|
| ISO 639-5 | ccs |
| Notes | IPA |
Аслиял сипат-суратал: киналниги картвел мацӀазе хӀалтӀизабула гуржи хъвай-хъвагӀи; киналниги картвел мацӀал лъугьун руго протокартвел мацӀалдаса; картвел мацӀазул гӀемерисезда буго гӀезегӀан кӀудияб рагӀабазул гъат, жал некӀсияб ва гьанжесеб гуржи мацӀаздаса рачӀарал.
Классификация
Генетикияб хурхен мухІканго чІчІезабун гьечІо. Цебе хъвалаан гипотезияб кавказалъулал ягт ибериябгин кавказалъулаб (макро)хъизаналде гъорлъе. Буго гьединго гипотеза картвел хъизан ностратикияб макрохъизаналде гъорлъе унин абураб. Амма гьеб позициялъе батІи-батІиял гІалимзабаз критика гьабун буго, рикІкІунеб буго кьучІ гьечІеблъун ва гьелъул натижатал рикІкІунел гьечІо гІемерисел компартивчагІаз, жидеца ностратикиял мацІазул теория мекъаблъун, ялъуни хІужжаби гьечІеблъун толеб.
- Жанубияб картвел гІаркьел
- гуржи мацІ — кІалъалезул къадар 5 млн. (гьенирго гъорлъ Картлиялъул, Кахетиялъул ва Имеретиялъул сверелал).
- Зан (колхидияб) группа
- мегрел мацІ — кІалъалезул къадар 400 аз., аслияб къагІидаялъ бакътІерхьул Гуржиялъ;Мегрелия ва Абхазия (Гал, Ткварчел мухъал) икълимазда.
- лаз мацІ (чан) — кІалъалезул къадар 150 аз.; Туркиялъул шималиябгин бакъбаккуда (Лазистан).
- Шималияб картвел (сван) гІаркьел
- сван мацІ — кІалъалезул къадар 14–30 аз., аслияб къагІидаялъ Гуржистаналъул шималиябгин бакътІерхьуда; Сванетиялда ва Абхазиялда (Кодор къварилъи)..
Картвел мацІазде гъорлъе ккола гьединго Гуржистаналъул адабияталъулаб ва рухІанияб некІсияб гуржи мацІ.
Гьанжесел картвел мацІазул хъвай-хъвагІи бугеб ккола цохІо гуржи мацІ. XIX гІасруялдаса хІалбихьулеб буго лаз мацІалъе хъвай-хъвагиІи гьабизе (латиницаги аслуялъе босун Германиялда ва Туркиялда), ва гьединго мегрел мацІалъе (гуржи хъвай-хъвагІиги аслуялъе босун Гуржиялъ).
Грамматикияб хаслъи
Картвел мацӀазда буго 11–15 модалиябгин заманадулаб сигъа. ГьечӀо грамматикияб жинс цӀаразу ва цогидал цӀарулал бутӀабазул. ФигӀлуялъул байбихьул формалъун рикӀкӀуна гьанже заманалъул лъабабилеб гьумералъул цолъул форма. Буго аблаут. Цогидал какасиониял мацӀазда гӀадин, рикӀкеназул система буго къоцӀулаб. Синтаксисияб бухьеналъул къагӀидаби руго бачин, координация, рекӀинаби ва дандеккезаби. Жумлаялъул дандчӀвала лхабго аслияб конструкция: номинативияб, эргативияб (гӀемерисел заманабазда транзитивиял фигӀлабигун) ва дативияб (хӀалалъул фигӀлабигун). ФигӀлуялъу цӀай букӀуна ахиралде. РагӀи лъугьин буго префиксалияб, суффиксалияб ва аслияб къагӀидаялъ — префиксалиябгин суффиксалияб (циркумфиксал). Буго рагӀижубай. ДандчӀвала гӀемерал дескриптивиял рагӀаби. ГӀезегӀан рагӀаби руго гӀараб, парс ва тюрк мацӀаздаса рачӀарал. Буго хадурегӀелазул система.
ХІужжаби
Адабият
- Климов Г. А. Картвельские языки // Языки мира.
- [Климов Г. А. Склонение в картвельских языках в сравнительно-историческом аспекте, М., 1962.
- Климов Г. А. Этимологический словарь картвельских языков. М., 1964.
- Цагарели А. А., Сравнительный обзор морфологии иберийской группы кавказских языков, 2 изд., Тб., 1957.
- Bopp Fr., Die kaukasischen Glieder des indoeuropä ischen Sprachstamms, B., 1847.
- Deeters G., Das kharthwelische Verbum, Lpz., 1930.
- Harris A. C. Diachronic Syntax: The Kartvelian Case (Syntax and Semantics, 18). New York: Academic Press, 1985.
- Schmidt K.-H., Studien zur Rekonstruktion des Lautstandes der südkaukasischen Grundsprache, Wiesbaden, 1962.
This article uses material from the Wikipedia Авар article Картвел мацӀал, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Контент рагьараб буго CC BY-SA 4.0 лицензиялда гъоркь, цогидаб бихьизабун гьечӀони. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Авар (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.