Idioma Moldavu

L'otru nome, reconocíu pola Declaración d'Independencia de Moldavia y la Corte Constitucional, ye “rumanu”.

Moldavu 'Moldovenească / Молдовеняскэ / Română din Moldova'
Faláu en	Moldavia  Ucraína
Rexón	Europa del Este
Falantes	2.5 millones
Familia	Indoeuropéu  Itálicu   Llatino-faliscu    Llatín     Romance      Oriental       Moldavu; Moldavu
Alfabetu	Alfabetu llatín y cirílicu
Estatus oficial
Oficial en	Moldavia  Transnistria
Reguláu por	Academia de Ciencies de Moldavia
Códigos
ISO 639-1	ro
ISO 639-2	rum (B), ron (T)
ISO 639-3	rum

Al nivel oficial, la Corte Constitucional interpretó nel 2013 que l'artículu 13 de la constitución actual foi sustituyíu pola Declaración d'Independencia, lo que-y da asina estatus oficial al idioma conocíu como “rumanu”. L'idioma de los moldavos foi identificáu por dos términos a lo llargo de la so historia; “moldavu” foi l'únicu dexáu de manera oficial mientres los años de pertenencia a la Xunión Soviética, na República Autónoma Socialista Soviética de Moldavia y la República Socialista Soviética de Moldavia. La política soviética enfatizó les diferencies ente moldavos y rumanos por cuenta de los sos oríxenes distintos. El so resolución declaró al moldavu un idioma distintu ya independiente del rumanu, pero dellos llingüistes nun tán d'alcuerdu. Dende la reintroducción del alfabetu llatín en 1989, la Declaración d'Independencia de Moldavia de 1991 identificó l'idioma oficial como “rumanu”. La constitución de 1994, aprobada so un gobiernu apoderáu polos comunistes, camudó'l estatus oficial del idioma a “moldavu”.

L'estatus del idioma oficial foi, dempués, llexisláu a principiu de los años 2000. El parllamentu de la república de Moldavia adoptó una llei que definía al “moldavu” y al rumanu” como “nomes” pal mesmu idioma. Nel 2013, la Corte Constitucional de Moldavia dictó que'l nome rumanu”, usáu na Declaración d'Independencia pa identificar l'idioma oficial, prevalez sobre'l nome moldavu”, mentáu nel artículu 13. La rexón separatista de Transnistria sigui reconociendo al “moldavu” como unu de los sos idiomes oficiales, xunto al rusu y al ucraín.

Na población xeneral, mientres una mayoría de los habitantes na ciudá capital de Quixináu y, acordies con delles encuestes, les persones con mayor educación nomen al so idioma como “rumanu”, ente que la mayoría de persones nos campos indiquen el moldavu como'l so idioma nativu nel últimu censu.

La variedá del rumanu faláu en Moldavia ye'l subdialeutu moldavu, que tamién ye faláu nel nordeste de Rumanía. Los dos países comparten el mesmu estándar lliterariu.

Escritu en cirílicu, proveniente del alfabetu ruso y desenvuelto pola Xunión Soviética dende la década de 1930, l'alfabetu cirílicu moldavu modernu ye distintu al alfabetu cirílicu rumanu, usáu nel principáu de Moldavia y polos otros falantes del idioma moldavu/válaco antes de 1857.

Nel sieglu XXI, el moldavu foi declaráu como unu de los trés idiomes oficiales na rexón moldava separatista de Transnistria. Tamién reconoz el rusu y l'ucraín como idiomes oficiales, lo que demuestra l'afiliación política d'esi Estáu.

La pallabra moldavu” ye tamién usada pa referir, colectivamente, a les variedaes del idioma rumanu nel noroeste de Rumanía, esvalixáu aproximao nos antiguos territorios del Principáu de Moldavia (agora estremáu ente Moldavia y Rumanía). La variedá moldava ta considerada como una de los cinco variedaes del rumanu más falaes. Los cinco son escritos de manera idéntica. Nun hai nenguna separación llingüística mayor nel ríu Prut, que ye'l cantu ente Rumanía y Moldavia.

Nos colexos de Moldavia, el términu “idioma rumanu” foi usáu dende la independencia. Nel 2007, el presidente Vladimir Voronin solicitó camudar el términu a idioma moldavu” pero, por cuenta de la presión pública en contra d'esa decisión, el términu nun foi camudáu.

L'alfabetu estándar ye igual al alfabetu rumanu (basáu nel alfabetu llatín). Hasta 1918, les variedaes del alfabetu cirílicu rumanu fueron usaes. L'alfabetu cirílicu moldavu foi usáu dende 1924 hasta 1932, y de 1938 hasta 1989, y sigue n'usu en Transnistria.

 

 

La hestoria del idioma moldavu referir a la evolución histórica del términu moldavu” en Moldavia y n'otros países. Ta estrechamente amestada al estatus políticu de la rexón. Por cuenta de los periodos llargos de dominación per Rusia y la Xunión Soviética, les autoridaes enfatizaron el nome del idioma como parte de la separación de los moldavos a eses persones qu'empezaron a identificase como rumanos nun procesu de construcción de nación distinta. La escritura cirílico taba n'usu. Dende una perspeutiva llingüística, el “moldavu” ye un nome alternativu pa les variedaes del idioma rumanu falando na República de Moldavia (ver Historia del idioma rumanu).

Antes de 1918, mientres el periodu d'enteguerres, y dempués de la unión de Besarabia con Rumanía, los investigadores nun tuvieron consensu de que los moldavos y los rumanos formaben un solu grupu étnicu. Los llabradores moldavos crecieren nuna entidá distinta y perdiéronse los años de la creación d'una conciencia política nacional pan-rumano. Identificar a sigo mesmos como moldavos falando l'idioma moldavu”. Esto causó reaiciones polos nacionalistes pan-rumanos. El conceutu de la distinción ente'l moldavu y el rumanu foi explícitamente declaráu solamente a principios del sieglu XX. Acompañó l'empiezu d'esmolición nacional ente los moldavos, colos soviéticos enfatizando les diferencies ente moldavos y rumanos.

Unu de los mayores progresos, dempués de la cayida de la Xunión Soviética, foi'l regresu al usu del alfabetu llatín (y dexar de llau l'alfabetu cirílicu) en 1989, y dellos cambeos nel nome del idioma oficial usáu en Moldavia. Nun puntu de tracamundiu particular alrodiu de la identidá na década de 1990, toles referencies a la xeografía del nome fueron esaniciaes, y foi oficialmente conocíu a cencielles como ‘limba de stat', “l'idioma del Estáu”.

L'idioma moldavu foi asignáu col códigu “mo” en ISO 639-1 y el códigu “mol” en ISO 639-3. Dende payares del 2008, estos fueron abandonaos, dexando a “ro” y “ron” (639-2/T) y “rum” (639-2/B) como los identificadores del idioma pa ser usaos como la variante del idioma rumanu, tamién conocíu como moldavu.

Regresu al alfabetu llatín, y más palantre

En 1989, la versión rumana contemporánea del alfabetu llatín foi adoptada como alfabetu oficial na RSS de Moldavia.

La Declaración d'Independencia de Moldavia (publicada'l 27 d'agostu de 1991) nomó al idioma oficial como “rumanu”. La constitución de 1994, aprobada so un gobiernu comunista, declaró al “moldavu” como idioma d'Estáu.

Cuando, en 1992, l'Academia Rumana camudó la ortografía oficial del idioma rumanu, l'Institutu de Llingüística na Academia de Ciencies de Moldavia nun ratificó esos cambeos. Nel 2001, l'Academia Moldava finalmente adoptó los cambeos introducíos pola Academia Rumana.

En 1996, el presidente moldavu d'esi tiempu, Mircea Snegur, trató de camudar l'idioma oficial de vuelta a “rumanu”. El parllamentu moldavu, apoderáu polos comunistes, refugó la propuesta como promoviendo'l “expansionismo rumanu”.

En 2003, un diccionariu moldavu-rumanu (Dicționar Moldovenesc–Românesc (2003) por Vasile Stati) foi publicáu. Los llingüistes de l'Academia Rumana en Rumanía declararon que toles pallabres moldaves tamién yeren pallabres rumanes, anque delles pallabres son cuestionaes por ser préstamos rusos. En Moldavia, el presidente del Institutu de Llingüística de l'Academia de Ciencies, Ion Bărbuță, declaró que'l diccionariu yera absurdu y describir como “una ridiculez, so intereses políticos”. Stati, sicasí, acusó a los dos de promover el colonialismu rumanu”. Hasta esi puntu, un grupu de llingüistes rumanos adoptaron una resolución, manifestaron que la promoción de la noción d'un idioma moldavu distintu ye una campaña anticientífica.

Nel censu del 2004, el 16.5 % (558 508) de les 3 383 332 persones viviendo en Moldavia, declararon el rumanu como'l so idioma nativu, mientres el 60 % dixeron que lo yera'l moldavu. La mayoría de los encuestaos que dixeron el “moldavu”, yeren de poblaciones rurales. Ente que la mayoría de la población na ciudá capital de Quixináu dixeron que falaben “rumanu”, nos campos más de seis séptimos (6/7) de los falantes del rumanu moldavu indicaron que falaben moldavu como idioma nativu, reflexando asina'l conservadorismu históricu.

N'avientu del 2013, la Corte Constitucional de Moldavia pronuncióse, dictando que la Declaración d'Independencia ye más importante que la constitución, y de que l'idioma del Estáu tendría de ser llamáu “rumanu”.

 

El problema alrodiu de si'l “moldavu” ye o non un idioma distintu sigue siendo un alderique dientro y fora de la República de Moldavia. La Llei d'Idioma de la RSS de Moldavia de 1989, que sigue vixente, d'alcuerdu a la Constitución, declara “identidá llingüística moldavu-rumana”. L'artículu 13 de la Constitución Moldava nomar “l'idioma oficial del país” (la frase orixinal contién limba de stat, que significa lliteralmente “l'idioma del Estáu”).

Na rexón separatista de Transnistria, el moldavu ye un idioma oficial, xunto al ucraín y al rusu.

El “moldavu” estándar ye llargamente consideráu idénticu al rumanu estándar. Al escribir alrodiu de “diferencies esenciales”, Vasile Stati, defensor del moldavismo, estableció casi puramente en diferencies de léxicu en cuenta de diferencies gramaticales. Si esistió dalguna vegada estremes ente los idiomes, éstes menguaron en cuenta de aumentáu. King escribió nel añu 2000 que “a última hora, el moldavu, na so forma estándar, yera más rumanu nos ochentas qu'en cualesquier parte de la so historia”.

Nel 2002, el ministru de Xusticia moldavu, Ion Morei, dixo que'l rumanu y el moldavu yeren el mesmu idioma, y que la Constitución de Moldavia tendría de ser enmendada pa reflexar eso, nun sustituyendo la pallabra moldavu” por rumanu”, sinón añadiendo de que “el rumanu y el moldavu son el mesmu idioma”. El ministru d'Educación moldavu, Valentin Beniuc, dixo “Declaré más d'una vegada que la noción d'un idioma moldavu y un idioma rumanu reflexa'l mesmu fenómenu llingüísticu n'esencia”. El presidente de Moldavia, Vladimir Voronin, almitió que los dos idiomes yeren idénticos, pero dixo que los moldavos tienen el derechu de llamar al so idioma moldavu”.

Nel censu del 2004, de los 3.38 millones de persones viviendo en Moldavia, 60 % indicaron que'l moldavu yera'l so idioma oficial, 16.5 % escoyeron el rumanu. Ente que el 37 % de tolos falantes rumanos/moldavos identifiquen al rumanu como'l so idioma nativu, nel campu, el 86 % de los falantes rumanos/moldavos indicaron que'l moldavu yera'l so idioma nativu. Estudios independientes atoparon qu'una identidá llingüística moldava yera aceptada en particular pola población rural y pola clase política post-soviética. Nuna encuesta conducida en cuatro aldees cerca de la frontera con Rumanía, cuando son preguntaos alrodiu del so idioma nativu, los entrevistaos identificaron lo siguiente: moldavu 53 %, rumanu 44 %, rusu 3%.

Cuando informaba sobre les deliberaciones del Conseyu de la Unión Europea alrodiu de un alcuerdu ente la Comunidá Europea y Moldavia, el reporteru rumanu Jean Marin Marinescu incluyó un encamientu d'evitar referencies formales al idioma moldavu”. La prensa rumana especuló con que la Unión Europea prohibió l'usu de la espresión “idioma moldavu”. Sicasí la Comisionada Europea pa Rellaciones Esternes y Política de Vecindá Europea, Benita Ferrero-Waldner, negó esos allegamientos. Ella dixo que se cita al idioma moldavu nel Alcuerdu de Cooperación de 1998 ente la Unión Europea y Moldavia y, asina, considérase parte de la llexislación comuñal (acquis communautaire), siendo regla pa tolos estaos miembros.

 

L'idioma foi escritu, xeneralmente, nel alfabetu rumanu cirílicu (basáu nel alfabetu del antiguu eslavu eclesiásticu) antes del sieglu XIX. Dende ende hasta la Primer Guerra Mundial, fueron usaos l'antiguu cirílicu y el llatín, hasta nel puntu onde l'antiguu cirílicu entró en desusu. Nel periodu d'enteguerres, les autoridaes soviétiques de la República Socialista Soviética Autónoma de Moldavia usaron el llatín y el cirílicu pa escribir l'idioma, por cuenta de les metes polítiques d'esi tiempu. Ente 1940 y 1989, mientres el dominiu soviéticu del país, el nuevu alfabetu cirílicu moldavu reemplazó al alfabetu llatín como l'alfabetu oficial de Moldavia. En 1989, l'alfabetu llatín foi, de nuevu, adoptáu en Moldavia, xunto coles regles ortográfiques usaes en Rumanía nesi tiempu, ente que Transnistria sigui usando l'alfabetu cirílicu.

• Idioma rumanu

• Wiki en Moldavu (Zarráu)

•   Wiki Commons acueye conteníu multimedia sobre Idioma moldavu.